Οι τσιγγάνοι

                                  


Εγκατεστημένοι από εκατοντάδες χρόνια στην χώρα μας, αριθμούν τον όχι ευκαταφρόνητο αριθμό των 118-123 χιλιάδων περιλαμβανομένων και ενός μικρού ποσοστού 8% μουσουλμάνων ή μουσουλμανοφανών που ζουν στην Θράκη. Από πού όμως κρατά η σκούφια της ζωντανής αυτής φυλής; Από την Ινδία, την Αίγυπτο;

Οι ισχυρισμοί του συγγραφέα τους παρόντος κειμένου εστιάζονται ότι εδώ και 3500 χρόνια τα νομαδικά αυτά φύλα είναι θρακικά, περιπλανώμενα στα Βαλκάνια, την Μεσόγειο και πέριξ. Αξίζει λοιπόν τον κόπο το κείμενο αυτό να διαβαστεί για να μάθουν και οι ίδιοι από πού προέρχονται.


1. Γενικά

Ιστορικά οι μεγαλύτερες αναστατώσεις λόγω επιδρομών έγιναν από τον 7ο αιώνα π.Χ. και μετά, με τις πιο έντονες το 1000 μ.Χ. Το Βυζάντιο τότε δέχθηκε, λόγω της θέσεως και της αίγλης του, δύο ισχυρά ρεύματα. Το ένα προερχόμενο από τις Ινδίες – Ιράν, Αρμενία – Καύκασο – Θράκη. Εδώ συγκαταλέγονται οι αθίγγανοι ή τσιγγάνοι. Το άλλο ρεύμα που ήρθε από το νότο, την Αίγυπτο, πήρε την ονομασία γύφτοι. Δεν υπάρχει φυλετική διαφορά μεταξύ τσιγγάνου και γύφτου. Οι αθίγγανοι διεθνώς στην Ευρώπη, αλλά και σε άλλες περιοχές του κόσμου ονομάζονται Ρωμ (Rom). Οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται Ρωμά, Ρώμηδες, Ρωμιοί (ονομασία όμοια με τη δική μας μεσαιωνική, Ρωμιοί (Βυζαντινοί). Ομοίως, στη γλώσσα τους αυτοαποκαλούνται ως Σίντες ή Σίντοι ή Σαίοι.

Τις προσωνυμίες αυτές αναφέρει ο Στράβων ως ονομασία θρακικών φυλών. Χρησιμοποιούν και άλλες ονομασίες, ανάλογα με την εργασία που εκτελούν, π.χ. Ντερμεντζήδες (Μυλωνάδες), Τσιλιγκίριδες (ασχολούμενοι με το βάψιμο του ατσαλιού – τσιλίκι), Καρεκλόγυφτοι, Φαραώνηδες κ.ά. Σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους αθίγγανους οι στην Ελλάδα κατοικούντες δηλώνουν, εκτός από ένα μικρό τμήμα, ότι: «Είμαστε πρώτα Έλληνες και μετά Τσιγγάνοι». Οι Έλληνες λόγιοι τους ονομάζουν ατσίγγανους ή αθίγγανους. Η ονομασία έχει σχέση με τους αιρετικούς χριστιανούς του Βυζαντίου. Στα διάφορα μέρη της Ελλάδος αποκαλούνται Ρωμάδες ή Ρωμά, αθίγγανοι (ατσίγγανοι), γύφτοι (Αιγύπτιοι). Επίσης, Χαλκιάδες (κυρίως στην Ήπειρο), βλαχόγυφτοι, καλαθόγυφτοι κ.ά. Οι Βούλγαροι τους ονομάζουν «Τσιγγάνιν», οι Άραβες «Ζωτ» και «Χαραμπί». Οι ίδιοι αποκαλούν τους Έλληνες Μπαλαμό (πανούργος) και τους Τούρκους και μουσουλμάνους (Khorakhai) ή horai, τους Βουλγάρους Das κλπ.
Αθίγγανοι σήμερα υπάρχουν σε πολλά μέρη του κόσμου, σ’ ολόκληρη την Ευρώπη, τα Βαλκάνια, τη Μ. Ασία, τη βόρειο Αφρική, τη νότιο Αφρική κ.ά.
Οι αθίγγανοι σε παγκόσμια κλίμακα αρέσκονται να μετακινούνται από περιοχή σε περιοχή και από τόπο σε τόπο (ίσως λόγω DNA). Σαν συνέπεια αυτού του φαινομένου είναι να μένουν εν πολλοίς σε παραπήγματα και παλαιότερα σε σκηνές (τσαντίρια). Οι αθίγγανοι της Ελλάδος εκτός από τους αντίστοιχους μουσουλμάνους της δυτικής Θράκης, μέχρι το 1955 ήσαν ανιθαγενείς (δίχως ιθαγένεια) και δεν υπηρετούσαν στο στράτευμα. Σήμερα, όλοι οι αθίγγανοι στρατεύονται κανονικά όπως και οι υπόλοιποι κάτοικοι της χώρας.

2. Διωγμοί

α. Με την εμφάνιση και διείσδυση κατά του Βυζαντίνου των Σελτζούκων Τούρκων τον 11ο αιώνα, πολλοί κάτοικοι εξαναγκάσθηκαν να μετακινηθούν (μετοικεσία) δυτικότερα. Μετά των μετακινηθέντων ήταν και τσιγγάνικοι πληθυσμοί.
β. Μετά την κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους του Βυζαντίου από τους Οθωμανούς Τούρκους κηρύχθηκε ένας πρωτοφανής σε αγριότητα διωγμός εναντίον κάθε χριστιανού, αλλά και των τσιγγάνων (και αυτοί ήσαν χριστιανοί). Οι τσιγγάνοι μετακινήθηκαν ακόμη δυτικότερα. Μετά την κατάληψη από τους οθωμανούς της νότιας Βαλκανικής, εκδιώχθηκαν από την Θράκη – Μακεδονία προς άλλες περιοχές της Ευρώπης, Μολδοβλαχία, Ουγγαρία. Τα παραπάνω συνέβησαν επί Βαγιαζίτ (τέλος του 14ου αιώνα μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα).
γ. Εχθρική στάση έναντι των τσιγγάνων μετ’ ολίγον τήρησαν και οι νέες χώρες. Η αρχή έγινε τον 16ο αιώνα από τη Γαλλία. Ακολούθησε η Ισπανία. Τους διωγμούς κατά των Τσιγγάνων σταμάτησε το 1788 ο Κάρολος της Ισπανίας.
δ. Στη Ρωσία από τον 15ο αιώνα ζούσαν ελεύθεροι. Σαν ασχολίες είχαν το εμπόριο αλόγων, την κτηνοτροφία και σαν μουσικοί. Στη Ρουμανία από το 1837 ο ηγεμόνας της Βλαχίας Αλέξανδρος Γκίκας (Έλληνας από τη βόρειο Ήπειρο) βοήθησε με πολλούς τρόπους τους εκεί Έλληνες, ιδιαίτερα στο θέμα της γλώσσας. Επιπλέον κατήργησε το δουλεμπόριο σε 19.000 οικογένειες τσιγγάνων και τους παραχώρησε χωράφια προς καλλιέργεια.
ε. Στη μακρά και πολυτάραχη διαδρομή τους τον χειρότερο διωγμό οι τσιγγάνοι τον υπέστησαν κατά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο από τις ναζιστικές οργανώσεις. 600.000 αθώοι τσιγγάνοι ρίχτηκαν στα κρεματόρια και στους φούρνους τους Άουσβιτς. (Μήπως δικαιούνται και αυτοί κανένα μνημείο;)
στ. Οι τσιγγάνοι της Αττικής (Αγ. Βαρβάρα) πριν από το 1922 κατοικούσαν στη Μ. Ασία. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή εκδιώχθηκαν και αυτοί βίαια μαζί με τους άλλους χριστιανούς, γιατί έφεραν ελληνικά ονόματα. Οι παλιοί θα θυμούνται τα σμυρναΐικα δίστιχα του αξέχαστου τσιγγάνου τραγουδιστή Μανώλη Αγγελόπουλου.

3. Επαγγέλματα

Οι άνδρες κάνουν πολλά επαγγέλματα, κυρίως είναι γυρολόγοι. Μαζεύουν παλιοσίδερα πάσης φύσεως. Πωλούν φρούτα ή λαχανικά με προτίμηση τα καρπούζια και τις πατάτες. Είναι έμποροι, μικροπωλητές, διατηρούν αποθήκες. Πωλούν χαλιά, κιλίμια, με προτίμησε τα πολύ φθηνά είδη (π.χ. είδη προικός). Παλαιότερα είχαν σαν ασχολίες: το φτιάξιμο χτενιών για τους αργαλιούς, καρέκλες, κλπ). Συνήθως, ο γύφτος του χωριού ήταν ο σιδεράς (επισκευή αγροτικών εργαλείων) και ο οργανοπαίχτης. Είναι γνωστοί και ως χορευτές. Ξακουστές οι Ισπανίδες χορεύτριες. Είχαν την ειδικότητα στην γύμναση και επίδειξη ζώων (όπως κατσίκες, άλογα, πιθήκους, αρκούδες, κλπ).



4. Μουσική – τραγούδι

α. Στα χωριά σε γάμους και πανηγύρια, σε γλέντια, οι τσιγγάνοι συμμετέχουν σαν μουσικοί ή κλαρινίστες, βιολιτζήδες, λαουτάρηδες. Το λαούτο (lauto) είναι λατινική λέξη και σημαίνει τραγουδώ.
β. Οι ίδιοι έχουν υμνήσει τη «μάγισσα», τη «χαρτορίχτρα», τη «γιάτρισσα». την «ξελογιάστρα», τη «χορεύτρια» κ.ά. Έχουν δημιουργήσει δικές τους μελωδίες. Με την παύση της φεουδαρχίας στη δύση, η τσιγγάνικη μουσική μετουσιώθηκε σε δική της κουλτούρα. Μπήκε και αναπτύχθηκε στις ευρωπαϊκές αυλές. Ο λαογράφος Τ. Γιαννακόπουλος, λέει για την τσιγγάνικη μουσική: «είναι γλυκιά, βίαιη, επαναστατική. Μοιάζει σαν βοή στην καταιγίδα».
γ. Τους τσιγγάνους έχουν υμνήσει η ελληνική και ξένη λογοτεχνία. Ο Παλαμάς με τον «Δωδεκάλογο του γύφτου», ο Σ. Σκίπης με τους «Τσιγγανόθεους», ο Παπαδιαμάντης με τη «γυφτοπούλα», ο Γρυπάρης με τη «Ζαχραέ», ο Βιζυηνός κ.ά. Από τους ξένους ο Β. Ουγκώ με την «Παναγία των Παρισίων», ο Πούσκιν με τους «Τσιγγάνους», οι Γκαίτε, Λόρκα κ.ά. Κατά τον μεσαίωνα δεν υπήρχε στον ελλαδικό χώρο μουσικάντης (λαϊκός οργανοπαίχτης). Τη μουσική παράδοση την κράτησε και τη διατήρησε εν πολλοίς ο τσιγγάνος. Μουσικοποίησε το δημοτικό τραγούδι. Το διατήρησε, το προήγαγε και το μετέδωσε προοδευτικά από χωριό σε χωριό και από τόπο σε τόπο. Τα τραγούδια κατά την εποχή εκείνη αποτελούσαν έναν πολύ ισχυρό δεσμό στην όλη εξέλιξη της ζωής του έθνους, με πρωταγωνιστή το γύφτο. Η προσφορά του αυτή προς το έθνος είναι ανεκτίμητη.


5. Χαρακτηριστικά

α. Οι τσιγγάνοι είναι μια φυλή πολύ ζωντανή, τρομερά ανθεκτική, δεμένη με τη φύση. Θεωρείται σαν φυλή χωρίς παρακμή.
β. Η ατολμία και ο φόβος τους έχουν κάνει φιλήσυχους, υποτακτικούς με αποτέλεσμα να βρίσκονται συνεχώς στο περιθώριο.
γ. Οι τσιγγάνοι είναι χαλκόχρωμοι και αυγουλοπρόσωποι. Οι γύφτοι είναι μαυριδεροί.
δ. Έχουν κλίση στο τραγούδι και τα μουσικά όργανα. Στο ντύσιμό τους παρατηρείται μια ιδιομορφία. Τους αρέσουν τα φανταχτερά ρούχα. Οι γυναίκες είναι φιλάρεσκες και κατά κανόνα φέρουν σκουλαρίκια έστω και κατ’ απομίμηση (μαϊμού). Απατούν τον κόσμο, όταν μπορούν, με χειρομαντίες, φλυτζάνια, μάγια κ.ά.
ε. Από παλιά άφηναν μακριά μαλλιά σε αντίθεση με τους Ευρωπαίους, οι οποίοι είτε ξύριζαν τελείως τον κεφάλι τους ή είχαν κοντά μαλλιά.
στ. Δεν συνάπτουν επιγαμίες με Έλληνες ή Βλάχους
η. Είναι ο μοναδικός νομαδικός λαός, που δεν ήταν ποτέ ούτε κτηνοτροφικός ούτε κατακτητικός.


6. Θρησκεία – αριθμός

α. Οι τσιγγάνοι στην Ελλάδα είναι χριστιανοί, εκτός από ένα τμήμα στη Θράκη που είναι μουσουλμάνοι ή μουσουλμανοφανείς (τουρκόγυφτοι). Οι χριστιανοί αθίγγανοι είναι γενικά καλοί με τη θρησκεία. Όταν δε οι ιερείς είναι αθίγγανοι, τότε γίνονται υποδειγματικοί.
β. Πριν ασπαστούν τον χριστιανισμό ήταν ηλιολάτρες και πυρολάτρες. Τα ονόματά τους κατά κανόνα είναι χριστιανικά. Σπάνια φέρουν και κανένα αρχαίο ελληνικό όνομα.
γ. Ξεχωριστά αγαπούν την Παναγία και τον Άγιο Γεώργιο. Η παρουσία τους στην Τήνο τον Δεκαπενταύγουστο είναι χαρακτηριστική.
δ. Οι αθίγγανοι στην Ευρώπη υπολογίζονται σε 16.000.000. Το 1986 υπήρχαν στην αν. Ευρώπη 4.000.000 αθίγγανοι. ήταν κατανεμημένοι: 850.000 στην πρώην Γιουγκοσλαβία, 800.000 στη Ρουμανία, 580.000 στην Ουγγαρία, 500.000 στην τότε Τσεχοσλοβακία, 95.000 στην Αλβανία, 85.000 στην Πολωνία κλπ.
ε. Στην Ελλάδα σήμερα ζουν γύρω στους 118-123.000 αθίγγανοι. Απ’ αυτούς το 89% είναι χριστιανοί, το 8% μουσουλμάνοι ή μουσουλμανοφανείς και οι υπόλοιποι διάφοροι.
στ. Οι περισσότεροι είναι εγκατεστημένοι στην Αγία Βαρβάρα της Αττικής, Δενδροπόταμο Θεσσαλονίκης, Γιαννιτσά, Νάουσα, Φλώρινα, Σέρρες, Λάρισα, Τρίκαλα, Καρδίτσα, Λαμία. Σε μικρότερο αριθμό χριστιανοί αθίγγανοι υπάρχουν στην Πελοπόννησο (Αμαλιάδα), δυτική Στερεά, Θήβα, Νησιά, Θράκη.
ζ. Τα τελευταία χρόνια είχαμε αφίξεις τσιγγάνων από την Αλβανία.
η. Σύμφωνα με την τουρκική στατιστική υπηρεσία του 1910, στη δυτική Θράκη υπήρχαν 4.000 αθίγγανοι. Απ’ αυτούς 2.400 ήσαν χριστιανοί και 1.600 μουσουλμάνοι ή μουσουλμανοφανείς (Ε. Ζεγκίνης).
θ. Είναι γνωστόν ότι η Θράκη απελευθερώθηκε και εντάχθηκε στον εθνικό κορμό της Ελλάδος στις 14-05-1920.



7. Γλώσσα – καταγωγή

α. Δεν υπάρχει μέχρι στιγμής γραπτή γλώσσα. Γι’ αυτό και δεν υπάρχουν τσιγγάνικα κείμενα. Γράφουν στη γλώσσα του κράτους που βρίσκονται. Στην Ελλάδα η περισσότερο γνωστή γραφή στους τσιγγάνους είναι η ελληνική.
β. Ο γλωσσολόγος Ν. Ανδριώτης γράφει για τη γλώσσα τους: «Είναι ίδια με την ινδική και από αυτό συνάγεται ότι οι τσιγγάνοι κατάγονται από τις Ινδίες». Άλλοι υποστηρίζουν ότι κατάγονται από την Αίγυπτο. Αν και η Αίγυπτος τότε λεγόταν Μισίρη. Άρα θα πρέπει να ελέγοντο «Μισιρλήδες». Έχει αναπτυχθεί όμως και η άποψη καθ’ όλα ρεαλιστική όπως από τον πολυγραφότατο δημοσιογράφο – λογοτέχνη – ερευνητή Κων/νο Φαλτάιτς, η οποία λέει: «Μην αναζητάτε την καταγωγή των τσιγγάνων εις Ινδίας ή Αίγυπτο. Εδώ και τρισήμισυ χιλιάδες χρόνια είναι θρακικά φύλα, περιπλανώμενα στα Βαλκάνια, στη Μεσόγειο, στα πέριξ».


Το άρθρο είναι του ΙΩΑΝΝΗ ΦΩΤΙΑΔΗ, Αντιστράτηγου ε.α., πρώην υπαρχηγού Εθνικής Φρουράς Κύπρου.