Λίγη ιστορία

 

http://panagiotisandriopoulos.blogspot.com/2021/02/blog-post_6.html

Του Αρχιμανδρίτη Μιχαήλ Σταθάκη 

Προϊσταμένου του Ι. Ναού Αγίου Γεωργίου Ν. Ψυχικού

Στη σύγχρονη αστική και βιομηχανική πόλη και περίοδο που ζούμε, η οποία με την «ευκαιρία» της Πανδημίας τείνει να εξελιχθεί στην μεταβιομηχανική ή μεταμοντέρνα εποχή, ετοιμάζεται μία καινούργια επανάσταση! Εκ των πραγμάτων φαίνεται πως θα είναι εκτυφλωτική και εντυπωσιακή ως προς την ταχύτητα, τις νέες δυνατότητες και το αποτέλεσμα. Η σαγήνη της δεν ελλοχεύει μόνο το κίνδυνο να λησμονήσουμε και να ξεχάσουμε -όχι το απώτατο παρελθόν μας αλλά- το πρόσφατο και όταν λέω πρόσφατο εννοώ τα εκατό περίπου χρόνια πριν από το σήμερα, όπου έδρασαν τρεις γενεές, εμείς, οι γονείς μας και οι παππούδες μας. Όλοι δηλαδή οι άνθρωποι με τους οποίους ερχόμαστε σε άμεση επαφή και γινόμαστε οι διαβιβαστές των μηνυμάτων και των εμπειριών της ιστορίας, ώστε να μπορέσει η ανθρωπότητα αξιοποιώντας τες να προχωρήσει πάνω σε γερά θεμέλια και περπατημένα μονοπάτια. Άλλωστε, όπως έχει πει ένας σύγχρονος θεολόγος μας, «παράδοση είναι ο τρόπος εισόδου μας στο μέλλον»! 

Γνωρίζοντας όμως πολύ καλά ότι δεν μπορούμε να έχουμε μέλλον χωρίς να γνωρίζουμε καλά το παρελθόν μας -όχι το οικουμενικό- αλλά το τοπικό και το προσωπικό μας, το οικογενειακό, αυτό που μας συνδέει με τον τόπο που ζούμε με θύμησες, με αναμνήσεις, με συναισθήματα, με όλα αυτά που μας χάρισε ο Θεός για να μπορούμε να συνδεόμαστε, να γινόμαστε σκαλοπάτι για να πατήσει ο επόμενος και ότι στον Δήμο μας, στο Νέο Ψυχικό, του οποίου ο πυρήνας, η συνοικία δηλαδή της Ενορίας του Αγίου Γεωργίου, είναι προσφυγικός, απουσιάζουν τα απαραίτητα ερεθίσματα, ώστε να διατηρήσουν σε σταθερή θερμοκρασία το σώμα της Ιστορίας και να εξασφαλιστεί η μεταφορά και η μετάδοση όσων παραλάβαμε και εμείς από τους προκατόχους και πατέρες μας, έπρεπε να αναλάβουμε δράση! 

Προς τούτο, το 2012, αποφασίσαμε να αξιοποιήσουμε την αίθουσα της Ενοριακής Νεανικής Εστίας του Ναού μας, αφού εκεί γίνονται όλες σχεδόν οι ποιμαντικές, κατηχητικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες, φιλοξενούνται χορωδίες, χορευτικά και καλύπτονται διάφορες άλλες έκτακτες κοινωνικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες, όπως συνελεύσεις τοπικών συλλόγων, εκλογές κ.λπ.. Δεν υπήρχε καταλληλότερος χώρος από αυτόν, όπου εβδομαδιαίως φιλοξενούσε τις δράσεις και τα ενδιαφέροντα περίπου 400 έως 600 ανθρώπων. 

Αξιοποιώντας την αρχαία τεχνική της σιωπηρής διδασκαλίας της Εκκλησίας μέσω των εικόνων αποφασίσαμε και εμείς με τον ίδιο τρόπο να παραδώσουμε «Μαθήματα Τοπικής Ιστορίας» τόσο στους μεγαλύτερους σε ηλικία, όσο και στους μαθητές που αποφοιτούσαν κάθε χρόνο από την ΣΤ’ Δημοτικού. 

Καλέσαμε τότε τον αγιογράφο Ξενοφώντα Μπόκο, ο οποίος με τους συνεργάτες του Παντελή και Θεοδώρα Λευκιμιάτη απέδωσαν τις τέσσερεις τοιχογραφίες που ακολούθως θα περιγράψουμε. 

Α΄. Αρχαία πολιουχία των Αθηνών. 

Η Ενορία μας και το προάστιό μας είναι προσφυγικά και ιδρύθηκαν μόλις την 9η Δεκεμβρίου του 1929, μετά δηλαδή την απαλλοτρίωση της περιοχής από την Κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, κατόπιν προτροπής του Νομάρχου Αττικοβοιωτίας Νικολάου Παρίτση, ήδη από ετών οικιστού της περιοχής εκείνης. 

Η ιστορική μας συνείδηση όμως, επειδή είναι ριζωμένη βαθιά στους αιώνες, υπαγόρευσε το θέμα της πρώτης παράστασης. Φιλοτεχνήθηκε λοιπόν ο διαγωνισμός μεταξύ δύο θεών, του Ποσειδώνα και της Αθήνας για το ποιος θα είναι ο πολιούχος του άστεως, που μελλοντικά το αποκάλεσαν και «Κλεινόν». Οι πατέρες μας έδωσαν μάχες υπέρ βωμών και εστιών. Μας εγκατέλειπαν κατά κόρον περίφημα και αξεπέραστης καλλιτεχνικής αξία ναϊκά οικοδομήματα. Άρα λοιπόν δεν ήταν δυνατόν να μην προτάξουμε αυτό που είχε μεγάλη σημασία για εκείνους και συνεχίζει βεβαίως να έχει έως σήμερα! Η Πολιουχία! Ποιος είναι ο πολιούχος μας, ποιος είναι ο προστάτης μας… 

Έτσι λοιπόν στην πρώτη παράσταση εικονίζεται από τα αριστερά ο Ποσειδώνας, ενδεδυμένος ένα ιμάτιο, να χτυπάει την τρίαινα του στο έδαφος και να αναβλύζει, κατά την μία μυθολογική εκδοχή, θαλασσινό νερό και, κατά μια άλλη, να εμφανίζεται ένα άλογο, το οποίο και προβάλει από το βάθος της σύνθεσης. Στο κέντρο της παρίσταται η Αθήνα με τη γνωστή της ενδυμασία και το ήθος που εκπέμπει το πρόσωπό της. Με την σειρά της χτυπάει το δόρυ της στο έδαφος και από την Αττική γη αναφύεται το ευλογημένο δέντρο της ελιάς. Την παράσταση πλαισιώνει δεξιά ο μυθικός βασιλιάς των Αθηνών, ο Κέκρωψ, ο οποίος θέσπισε τους πρώτους νόμους κι οι πρόγονοί μας για να δείξουν τη μεγάλη αγάπη που είχε εκείνος για την Αττική γη τον απεικόνισαν μισό άνθρωπο και μισό φίδι, το οποίο έρχεται σε συνεχή επαφή με την γη την οποία αγαπά. 

Μετά τον θάνατο του Κέκροπος ο λαός τον ενταφιάζει επί της Ακροπόλεως, εκεί όπου έλαβε χώρα και ο θεϊκός διαγωνισμός. 

Βεβαίως, όπως όλοι γνωρίζουμε, νικήτρια ανεδείχθη η Αθήνα. Ο πολιτικά ώριμος πια λαός επέλεξε τη γυναικεία θεότητα ψηφίζοντας και αυτός μαζί με τους κριτές, τους Ολύμπιους θεούς! Την διαδικασία διηύθηνε ο θεός Άρης, καθήμενος σε έναν κοντινό της Ακροπόλεως βράχο, την Πνύκα, που από τότε ονομάζεται και Άρειος Πάγος! 

Β΄. Ο απόστολος Παύλος κηρύττει στους Αθηναίους

Η δεύτερη παράσταση δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από το χωροχρονικό σημείο της τομής. Ο απόστολος Παύλος, το 51 μ.Χ., επισκέπτεται την Αθήνα και αφού περιέρχεται την πόλη για λίγες ημέρες και περιεργάζεται τους ανθρώπους της, μεταβαίνει στον Άρειο Πάγο για να κηρύξει το Ευαγγέλιο του Ιησού Χριστού. 

Ο Παύλος εικονίζεται πάνω στο βήμα του Αρείου Πάγου να κηρύττει με ζέση, ενώ το ανεπτυγμένο ειλητάριο, που κρατάει στο αριστερό του χέρι, μας υπενθυμίζει μια φράση του προς τους Αθηναίους… «Ἄνδρες Ἀθηναίοι, ἐν τῷ Θεῷ γάρ ζῶμεν καί κινούμεθα καί ἐσμέν»! Πρόκειται για ένα μήνυμα το οποίο ο απόστολος Παύλος απευθύνει όχι μόνο στους ακροατές εκείνης της εποχής, αλλά στους ανά τους αιώνες! 

Εκατέρωθεν του αποστόλου εικονίζονται άνθρωποι μεγάλης ηλικίας νεότεροι και ακόμα μικρότεροι, όλων όμως των εποχών! Στο βάθος βλέπουμε τους αρχαίους με τα χαρακτηριστικά ελληνικά ενδύματα, στην μέση διακρίνουμε μία κοπέλα και ένα αγόρι με παραδοσιακές στολές, για να δηλωθεί κατά κάποιο τρόπο η Μεσαιωνική και η Οθωμανική περίοδος. Η παράσταση κλείνει με ένα σύγχρονό μας ζευγάρι υπαρκτών προσώπων, του Ιωσήφ και της Θεοδώρας. Δεν λείπει η δανεισμένη από animation κοριτσίστικη μορφή με το όνομα Λίζα, που εγκυμονεί τους μελλοντικούς Αθηναίους! 

Συμβολικά φαίνεται η Ακρόπολη και στις παρυφές του Ιερού Βράχου - καταχρηστικώς- υποτίθεται βρίσκεται το Νέο Ψυχικό με τους τρεις Ναούς του Αγίου Γεωργίου, οι οποίοι χτίστηκαν το 1930, το 1957 και το 1993 αντιστοίχως. 

Γ΄. Ο διωγμός των Ελλήνων από την Μικρά Ασία

Η δεύτερη μεγάλη παράσταση εικονίζει την ιστορία της Ενορίας μας. Πρώτη γραπτή μαρτυρία για ύπαρξη Ενορίας Αγ. Γεωργίου στα Βουρλά της Μικράς Ασίας γίνεται το 1566 σε οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα. Η ενορία μας (επαν)ιδρύθηκε από πρόσφυγες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή αυτή, προερχόμενοι κυρίως από τα Βουρλά της Ερυθραίας και από το Μελί επίσης της Ερυθραίας, καθώς και από άλλες περιοχές όπως τα Αλάτσατα, την Σμύρνη, το Αϊβαλί κ.λπ. 

Έτσι λοιπόν στην παράσταση εικονίζεται αριστερά η πόλη των Κλαζομενών, η οποία μετεξελίχθηκε στα σημερινά Βούρλα. Όπως περιγράφεται η πόλη των Κλαζομενών ήταν μία από τις δώδεκα ιωνικές πόλεις, η οποία εξέχεε την σοφία, τον πολιτισμό και τα γράμματα στον κόσμο. Η περίφημη αυτή πόλη ιστορείται εδώ ως περιτειχισμένο κάστρο και μπροστά προβάλλει η προσωποποίησή της. Η πόλη ως παιδεία με ένα μεγάλο κανάτι εκχέει το ύδωρ, σαν να είναι η γνώση, στον κόσμο και μάλιστα αυτό ενσταλάζει στον λιμένα των Κλαζομενών, για τον οποίο ο Όμηρος μας διασώζει ότι ήταν των αρχαίων λιμένων ο αρχαιότερος! 

Ακριβώς δίπλα βρίσκεται το χωριό Μελί, το οποίο στα Βυζαντινά χρόνια ονομαζόταν Στυλάριο και έχει να επιδείξει μέχρι και τις ημέρες μας μία εξαίρετη μουσική παράδοση, η οποία ακόμα μελετάται από τους μουσικούς και μας κάνει υπερήφανους, διότι η μείξη των δύο αυτών πόλεων του εμπορίου, της γνώσεως και του πολιτισμού, της μουσικής και της καλλιτεχνικής ευαισθησίας συναποτέλεσαν το κράμα στο οποίο ζούμε εμείς σήμερα. 

Πίσω από τις δύο αυτές πόλεις φαίνεται μία μικρή συμβολικά περιτειχισμένη πόλη. Είναι η Έφεσος! Και οι δύο πατρογονικές εστίες ανήκαν στην αποστολική Μητρόπολη Εφέσου έως το 1922 οπότε και ιδρύθηκε Μητρόπολη Βρυούλων. Τα γεγονότα που ακολούθησαν δεν επέτρεψαν ποτέ στον καινούργιο Μητροπολίτη να ενθρονιστεί. Μία ομάδα από Τσέτες-Νεότουρκους, με τη χαρακτηριστική τους ενδυμασία και τα όπλα τεταμένα, απειλούν τους Έλληνες, οι οποίοι ήδη προσπαθούν να εγκαταλείψουν την από αιώνων κοιτίδα τους, πορευόμενοι προς τα δεξιά της παράστασης, προς την φλεγόμενη Σμύρνη και την θάλασσα… 

Τίποτα δεν έχουν πάρει μαζί, παρά την εφέστιο εικόνα του αγίου Γεωργίου που μετέφεραν από την γη της Ιωνίας. 

Η εικόνα είναι έργο ενός σπουδαίου Ζωγράφου του Μιχαήλ Πολυχρονίου του Κρητός, ο οποίος έζησε για πολλά χρόνια στην Συρία και στον Λίβανο. Εργάστηκε σε ναούς του Πατριαρχείου Αντιοχείας, ως αγιογράφος και υπήρξε σημαντικότατος δάσκαλος των Μελχητών ζωγράφων. 

Εκ του ουρανού συνοδεύουν τρεις μορφές. Φεύγουν και αυτές μαζί με τον λαό. Πρόκειται για τους τρεις νεομάρτυρες των Βουρλών, τον άγιο Μιχαήλ, τον οσιομάρτυρα Νεκτάριο τον εκ Βρυούλων και τον νέο οσιομάρτυρα Νεκτάριο τον εκ Βρυούλων, ο οποίος μάλιστα μαρτύρησε στο Αϊβαλί, το 1922, καθ’ οδόν από το Άγιον Όρος προς την πατρίδα του με σκοπό να εμψυχώσει τους συμπατριώτες του. 

Δ΄. Η αγία Φιλοθέη υποδέχεται τους πρόσφυγες 

Το «Μάθημα Τοπικής Ιστορίας» δεν θα μπορούσε να κλείνει παρά με την αίσια έκβαση όσων διεσώθησαν. Οι καθημαγμένοι αυτοί άνθρωποι γίνονται κάτοχοι μιας γης ευλογημένης! Η γη του Ψυχικού ήταν πατρογονική περιουσία της αγίας Φιλοθέης, της Κυράς των Αθηνών, της μεγάλης αυτής πρωτοπόρου μοναχής και γυναίκας! Η γη αυτή έθρεψε αμέτρητα στόματα πεινασμένων κοριτσιών, ανεξαρτήτως θρησκεύματος, τα οποία είτε από πείνα, φτώχεια και ορφάνια είτε επειδή κακοποιήθηκαν από συγγενείς ή συζύγους, η αγία περιέθαλπε και μόρφωνε στο πρώτο σχολείο θηλέων όλης της Ευρώπης που η ίδια εμπνεύστηκε και συντηρούσε προσδαπανώντας την περιουσία της. 

Η αγία λοιπόν υποδέχεται συμβολικά τον «νεότερο Ισραήλ» που διέβη, αντί της Ερυθράς, το Αιγαίο… Καθαρά, περιποιημένα και χαρούμενα πρόσωπα διακρίνονται στην σύνθεση. Νεογέννητοι άνθρωποι και νέα επαγγέλματα συνοδευόμενα από τους ήχους της ποντιακής λύρας αποπνέουν ένα αίσθημα αισιοδοξίας και ελπίδας για το αύριο. Βεβαίως προπορεύονται ιερείς με την εικόνα του αγίου Γεωργίου, ο οποίος από ψηλά καθοδηγεί το λαό του ως άλλος Μωυσής. 

Στο κέντρο της παράστασης και πάλι η Ακρόπολη, το αιώνιο σύμβολο της αντίστασης κατά του ολοκληρωτισμού, της δημοκρατίας, της ελευθερίας και συνάμα το σύνορο του μεθορίου κόσμου της Ανατολής και της Δύσης. Σύνορο με την έννοια, όχι ότι χωρίζουμε κάτι, αλλά ότι συν-ορεύουμε, έχουμε δηλαδή κοινά όρια, ακουμπάμε, έχουμε να μάθουμε ο ένας από τον άλλο! 

Επιβλητικό το πράσινο προάστιο μας και ο καινούργιος, όπως είναι σήμερα, Ναός του Αγίου Γεωργίου, που άρχισε να οικοδομείται το 1974. Μάλιστα ο Ναός μας εγκαινιάστηκε στις 6 Μαΐου του 2017 από έναν Νεοψυχικιώτη, τον Σεβ. Μητροπολίτη Κορίνθου κ. Διονύσιο, ο οποίος έλκει την καταγωγή του από το Μελί! 

Δεξιότερα της αγίας βρίσκεται το πηγάδι για να μας θυμίζει ότι ήταν εκείνη η οποία άνοιξε πηγάδια για να πίνουν οι εργάτες των χωραφιών της νερό και να ξεδιψούν, κατά τους δύσκολους θερινούς μήνες. Λέγεται ότι είχε γράψει στα χείλη των πηγαδιών την εξής φράση: «ΥΔΩΡ ΨΥΧΙΚΟΝ» εξ ής και το τοπωνύμιό μας Ψυχικό! 

Τέλος εικονίζεται ο «μελιχρός» Υμηττός, όπως χαρακτηρίζει ο άγ. Μιχαήλ Χωνιάτης, το βουνό, το οποίο αντικρίζουμε καθημερινά οι κάτοικοι του Νέου Ψυχικού. Εκ των ουκ άνευ η μη αναφορά στα αμπέλια, καθώς μετά το Ψυχικό ανοίγεται ο κάμπος των Μεσογείων, από όπου η Αττική γη και κάτοικοί της τρέφονταν από το κρασί, το λάδι και τον άργυρό της