Η απαγγελία των Ευαγγελικών περικοπών

 

https://www.pemptousia.gr/2021/01/melodiki-apangelia-ton-evangelikon-perikopon/

Δρ. Αντώνιος Χατζόπουλος, Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων 

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε δυστυχώς ότι αρκετοί ιερουργοί, κυρίως σε ημέρες εκτενών Ακολουθιών, αντί της μελωδικής απαγγελίας των Ευαγγελικών Περικοπών-της επικρατούσης τόσο στην Μεγάλη Εκκλησία, όσον και αλλαχού- αναγιγνώσκουν χύμα τα ιερά Ευαγγέλια με σκοπό, όπως ισχυρίζονται, την καλύτερη κατανόηση των νοημάτων από το εκκλησίασμα. Μάλλον εν αγνοία τους καταστρατηγούν μια παράδοση αιώνων, που επιβάλλει σύμφωνα με τις πηγές, την μελωδική απαγγελία, η οποία είναι σε άμεση συνάρτηση με το νόημα της Περικοπής που έχει επιλεγεί και η οποία έχει διαμορφωθεί ως ολότητα για την κάθε ημέρα.

Οι Περικοπές για αυτόν ακριβώς τον λόγο υφίστανται ορισμένες παραλλαγές εν σχέσει με το πρωτότυπο κείμενο, δίχως φυσικά αυτό να μεταβάλλει το περιεχόμενο και το νόημά τους. Οι γνωστές φράσεις με τις οποίες αρχίζουν, Είπεν ο Κύριος, εν ταις ημέραις εκείνες, τω καιρώ εκείνω, κ.ἀ. είναι μικρές μόνο εισαγωγικές παραλλαγές στην ευαγγελική Περικοπή, η οποία λαμβάνεται από μεγάλη συνάφεια. Για παράδειγμα το «έλεγεν ούν ο Ιησούς προς τους πεπιστευκότας αυτώ Ιουδαίους» Ιωαν 8, 31-42 το βρίσκουμε στην αρχή άλλων περικοπών με την μορφή «είπεν ο Κύριος προς τους πεπιστευκότας αυτώ Ιουδαίους». Επίσης στο τέλος αρκετών Περικοπών προστίθεται το «ο έχων ώτα σκούειν ακουέτω», ειλημμένο από τον Λουκά, 8,8. Με άλλα λόγια εν προκειμένω αντικαθίστανται, αφαιρούνται ή προστίθενται λέξεις στην αρχή και στο τέλος της ευαγγελικής περικοπής για καλύτερη κατανόηση των ιερών νοημάτων.

Οι παραλλαγές αυτές δεικνύουν το ενδιαφέρον των διαμορφωτών των Περικοπών για την καλύτερη κατανόηση του θείου λόγου με μία ενιαία και αυτοτελή νοηματική ενότητα. Πρώτος ο συνθέτης-μουσικολόγος Egon Wellesz, το 1929 σε μελέτη του για τα βυζαντινά εκφωνητικά σημάδια είχε αναφερθεί στις ευαγγελικές περικοπές και στις παραλλαγές των, εκφράζοντας την απορία του για την ελλιπή σχετική έρευνα. [Egon Wellesz, Die bzantinischen Lektionszeichen, Zeitschrift für Musıkwıssenschaft 11 (1929)].

Τα ως άνω έχουν να κάνουν φυσικά με την μελωδική απαγγελία, που αποτελεί παράδοση χιλίων και πλέον ετών. Στο Ευαγγελιστάριο (Τετραευαγγέλιο Uspensky) του έτους 835 [Constantin Floros, Einführung in die Neumenkunde Heinrichshofen, 1980, σελ. 39], αλλά και σε άλλα παρόμοια, μέχρι τον 15ο αιώνα βρίσκουμε τα εκφωνητικά μουσικά σημάδια τα οποία τοποθετούνταν πάνω από το κείμενο της Περικοπής του Ευαγγελίου ή και του Αποστολικού αναγνώσματος ως μελωδικός τονισμός. Έτσι οι ιερείς απήγγειλαν μελωδικά τα Αναγνώσματα-Περικοπές ακολουθώντας τις πρώιμες αυτές νότες, από τις οποίες προέκυψαν από τον 9ο αιώνα και μετά και οι βυζαντινές.

Η παράδοση αυτή συνεχίζεται προφορικά μέχρι σήμερα. Τα μουσικά αυτά εκφωνητικά σημάδια έχουν την ρίζα τους στα προσωδιακά σημάδια της αρχαιότητας που ήταν η μουσική απαγγελία κειμένων. Με την οξεία η φωνή ψηλά, με την βαρεία χαμηλά, κτλ. Με την μουσική αυτή ζωγραφική [Musikmalerei], απεικονίζεται φωνητικά, με σχετικό ύψος της φωνής ο ουρανός, ο Θεός, ο Κύριος, η Ανάσταση, η Ανάληψη, οι Άγγελοι, άνοδος, και με βάθος φωνής οι λέξεις, ο Άδης, η κάθοδος, ο θρήνος, θάνατος, η ταφή, το σκότος, η γη, το γήινο , κ.ά. Ακόμη τα Ευαγγελιστάρια ρύθμιζαν με τα εκφωνητικά σημάδια, τις παύσεις και τον ιδιαίτερο τονισμό των λέξεων. Να προσθέσουμε ότι τόσο τα εκφωνητικά όσο και τα σημάδια της πρώιμης βυζαντινής μουσικής έγιναν κτήμα και των σλαβικών λαών μέσω των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου.

Με την σημερινή αυξανόμενη τάση της χύμα απαγγελίας στους Ναούς μας ισοπεδώνουμε νοηματικά την περικοπή και το κυριότερο, λαμβάνουμε το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, της δήθεν καλύτερης κατανοήσεως του ευαγγελικού Αναγνώσματος. Παραθέτω, τέλος, ενδεικτικώς, ορισμένες μόνον από τις δεκάδες μικροπαραλλαγές που υφίσταται τα Ευαγγελικά αποσπάσματα που μετατρέπονται σε Περικοπές για τις ανάγκες της Ακολουθίας.

1. 6ο Εωθινό Ευαγγέλιο Λουκ. 24,36, στην Α.Γραφή: «Ταῦτα δέ αὐτῶν λαλούντων αὐτός ὁ Ἰησοῦς ἔστη ἐν μέσῳ αὐτῶν καί λέγει αὐτοῖς· εἰρήνη ὑμῖν», στην δε Περικοπή: «Τω καιρώ εκείνω, αναστάς ο Ιησούς εκ νεκρών έστι εν μέσω των μαθητών αυτού και λέγει αυτοίς».

2. 11ο Εωθινό Ευαγγέλιο, Ιωαν. 21,15 στην Α. Γραφή: «Ὅτε οὖν ἠρίστησαν, λέγει τῷ Σίμωνι Πέτρῳ ὁ Ἰησοῦς», στην δε Περικοπή: «Τω καιρώ εκείνω εφανέρωσεν εαυτόν ο Ιησούς τοις μαθηταίς αυτού εγερθείς εκ νεκρών..».

3. Κυριακή του Παραλύτου, Ιωάν.5, 1-15, στην Α. Γραφή: «Μετά ταῦτα ἦν ἡ ἑορτή τῶν Ἰουδαίων, καί ἀνέβη ὁ Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα», στην δε Περικοπή «Τω καιρώ εκείνω ανέβη ο Ιησούς εις Ιεροσόλυμα».

4.Τετάρτη γ’ Εβδομάδος Ιωαν, 6, 35-39 στην Α.Γραφή: «εἶπε δέ αὐτοῖς ὁ Ἰησοῦς· ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς» στην δε Περικοπή «είπεν ο Κύριος προς τους πεπιστευκότας αυτώ Ιουδαίους εγώ ειμί…»

5. Δευτέρα της 8ης Εβδ. Ιωάν.14, 27, στην Α.Γραφή: «εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν, εἰρήνην τήν ἐμήν δίδωμι ὑμῖν• οὐ καθώς ὁ κόσμος δίδωσιν ἐγώ δίδωμι ὑμῖν. μή ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία μηδέ δειλιάτω» η δε Περικοπή : «Τω καιρώ εκείνω είπεν ο Κύριος τοις εαυτού μαθητάις μὴ ταρασσέσθω ὑμῶν ἡ καρδία».

6.Πέμπτη της Αναλήψεως, Λουκ. 24,36, στην Α.Γραφή: «Ταῦτα δέ αὐτῶν λαλούντων αὐτός ὁ Ἰησοῦς ἔστη ἐν μέσῳ αὐτῶν καί λέγει αὐτοῖς· εἰρήνη ὑμῖν», η δε Περικοπή «Τω καιρώ εκείνω αναστάς ο Ιησούς εκ νεκρών έστη εν μέσω των μαθητών αυτού και λέγει αυτοίς ειρήνη υμίν».

7. Σάββατο προ της Πεντηκοστής Ιωαν.21, 14-25, στην Α. Γραφή ο στίχος 14 «τοῦτο ἤδη τρίτον ἐφανερώθη ὁ Ἰησοῦς τοῖς μαθηταῖς αὐτοῦ, ἐγερθείς ἐκ νεκρῶν» και ο στίχος 15 «Ὅτε οὖν ἠρίστησαν, λέγει τῷ Σίμωνι Πέτρῳ ὁ Ἰησοῦς· Σίμων Ἰωνᾶ, ἀγαπᾷς με πλεῖον τούτων;» συγχωνεύονται τρόπον τινά στην Περικοπή : «Τω καιρώ εκείνω εφανέρωσεν εαυτόν ο Ιησούς τοις μαθηταίς αυτού εγερθείς εκ νεκρών και λέγει τω Σίμωνι Πέτρω…».