Του Elon Gilad
Οι αρχαίοι Ισραηλίτες υπό την ηγεσία του Ιούδα του Μακκαβαίου συνέτριψαν τον δυνάστη Αντίοχο, ωστόσο η ελληνική κυριαρχία κατέστη δυνατό να αποσεισθεί 20 χρόνια αργότερα από τον νεότερο αδερφό του Ιούδα. Η ανάγνωση της συγκεκριμένης ιστορίας είναι εκ των ων ουκ άνευ πριν την έναρξη της εορτής.
Στο Χανουκά, την Εβραϊκή Εορτή των Φώτων, εορτάζεται η Μακκαβαϊκή Εξέγερση (167-160 ΠΚΕ) (σ.μ. στην ελληνική βιβλιογραφία θα βρείτε και τον όρο «Μακκαβαϊκή Επανάσταση») και μια διήγηση, σύμφωνα με την οποί,α ο Εβραίος επαναστάτης Ιούδας ο Μακκαβαίος συνέτριψε τον κακό Έλληνα αυτοκράτορα Αντίοχο και καθαγίασε εκ νέου τον Ναό, όπου και έλαβε χώρα το θαύμα με το λάδι.
Όλα τα παραπάνω είναι αληθή με μόνη πιθανή εξαίρεση το θαύμα με το λάδι που έφτασε ώστε να παραμείνει η λυχνία αναμμένη για οκτώ ημέρες: όμως η διήγηση αυτή παραβλέπει τα σχίσματα εντός της αρχαίας εβραϊκής κοινωνίας -ποιος ακριβώς εξεγέρθηκε εναντίον ποιού.
Στα τέλη του 6ου αι. ΠΚΕ ο Πέρσης Βασιλέας Κύρος ο Μέγας επέτρεψε στους Εβραίους να επιστρέψουν στην πατρίδα τους έπειτα από δεκαετίες εξορίας στη Βαβυλώνα και μετέτρεψε την Ιουδαία σε μία ημιαυτόνομη θεοκρατική περιοχή, που διοικείτο από τον Αρχιερέα και τις ισχυρές ιερατικές οικογένειες της Ιερουσαλήμ.
Το καθεστώς της ημι-αυτονομίας της Ιουδαίας θα συνεχιστεί για αιώνες, έπειτα και από την κατάκτηση της περιοχής από τον Μέγα Αλέξανδρο τον 4ο αι. ΠΚΕ. Και θα συνεχιστεί υπό το Βασίλειο των Πτολεμαίων, με έδρα του την Αίγυπτο και την Αυτοκρατορία των Σελευκιδών στο Βορά, η οποία και κυριαρχούσε στο Ισραήλ σε διάφορες χρονικές περιόδους.
Αυτή την εποχή η ελληνιστική κυριαρχία στην Εγγύς Ανατολή ώθησε την οικονομική ανάπτυξη. Έτσι, η άρχουσα αστική τάξη της Ιουδαίας, οι ιερείς, απέκτησαν σταδιακά πλούτο και εξελληνίστηκαν.
Ωστόσο η πλειονότητα των κατοίκων της Ιουδαίας ήσαν αγρότες και κτηνοτρόφοι. Δεν πλούτησαν ούτε υιοθέτησαν τους εξεζητημένους και κοσμοπολίτικους τρόπους συμπεριφοράς των κατοίκων της Ιερουσαλήμ. Αυτή η κοινωνικο-οικονομική διχοτομία θα διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα που θα ακολουθούσαν.
Η άνοδος του Αντιόχου του Δ΄
Το 175 ΠΚΕ, ο Αντίοχος ο Δ’ ο Επιφανής ανέβηκε στο θρόνο της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών, η οποία εκείνη την περίοδο είχε υπό τον έλεγχό της την Ιουδαία.
Το 175 ΠΚΕ, ο Αντίοχος ο Δ’ ο Επιφανής ανέβηκε στο θρόνο της Αυτοκρατορίας των Σελευκιδών, η οποία εκείνη την περίοδο είχε υπό τον έλεγχό της την Ιουδαία.
Θέλοντας να ξεπεράσει τον πατέρα του και να κατακτήσει την Αίγυπτο ενώνοντας τα Βασίλεια των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων σε μία υπερδύναμη, ο Αντίοχος χρειαζόταν χρήματα. Όταν μία φατρία ιερέων της Ιουδαίας του προσέφερε χρήματα προκειμένου να αντικαταστήσει τον Αρχιερέα Ανανία με τον νεότερο αδερφό του Ιάσωνα, εκείνος τα δέχτηκε. Γιατί να μην τα δεχτεί εξάλλου;
Όμως αυτό δημιούργησε κακό προηγούμενο. Έπειτα από τρία χρόνια, ένας άλλος πλούσιος ιερέας, του προσέφερε ακόμη περισσότερα χρήματα, ώστε να τον διορίσει ο Αντίοχος αρχιερέα. Ο Ιάσωνας εστάλη στην εξορία.
Όμως ο Μενέλαος δεν καταγόταν από γενιά αρχιερέων και ο διορισμός του εξόργισε τους ευσεβείς Ιουδαίους. Και το χειρότερο, για να πληρώσει τον Αντίοχο, πήρε θησαυρούς από τον Ναό, κάτι που αποτελούσε ιεροσυλία, και πάνω πέρα από όλα αυτά, ο ίδιος ήταν φανατικός υπέρ του εξελληνισμού. Ο διορισμός του δεν είχε λαϊκή στήριξη και έπρεπε να επιβληθεί διά της βίας.
Εντωμεταξύ στην Αντιόχεια, ο Αντίοχος αποφάσισε ότι είχε έρθει η ώρα να γράψει ιστορία. Οδήγησε το στρατό του εναντίον της Αιγύπτου, ώστε να επιτύχει αυτό στο οποίο ο πατέρας του απέτυχε. Λόγω μιας φημολογίας περί θανάτου του στη μάχη, ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των Εβραίων της Ιερουσαλήμ καθώς ο Ιάσωνας επέστρεψε από την εξορία και ηγήθηκε μιας λαϊκής εξέγερσης εναντίον του Μενελάου.
Βασιλεία του τρόμουΌμως ο Αντίοχος δεν ήταν νεκρός. Υπέστη εξευτελιστική ήττα από τους Ρωμαίους και εξεδιώχθη από την Αίγυπτο. Καθώς αποχωρούσε έμαθε για τη αντιπαράθεση στην Ιερουσαλήμ και αποκατέστησε τον Μενέλαο.
Από τη στιγμή που επανήλθε στην εξουσία ο Μενέλαος εγκαθίδρυσε καθεστώς τρομοκρατίας και ξεκίνησε τον εξελληνισμό των Εβραίων. Μεταξύ των άλλων παραβάσεων του Εβραϊκού Νόμου, τοποθέτησε και ένα άγαλμα του Διός στα Άγια των Αγίων.
Πολλοί ευσεβείς Εβραίοι αντιστάθηκαν στα μέτρα του Μενελάου, κάποιοι βρίσκοντας μαρτυρικό θάνατο, κάποιοι καταφεύγοντας στην έρημο και κάποιοι συμμετέχοντας ενεργά σε εξέγερση.
Οι πλέον εξέχοντες των επαναστατών ήταν η ομάδα υπό την ηγεσία του Ματταθία της Μοντιίν και των πέντε γιών των, εκ των οποίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίος αποδείχθηκε ο ικανότερος και πήρε με το μέρος του τους υπόλοιπους Εβραίους επαναστάτες.
Ο Ιούδας και οι επαναστατικές του ομάδες διεξήγαν ανταρτοπόλεμο εναντίον των εξελληνισμένων Εβραίων. Σε απάντηση ο Μενέλαος συγκέντρωσε τον ελληνικό στρατό από τις γειτονικές επαρχίες των Σελευκιδών.
Ο Ιούδας συντρίβει τους ΈλληνεςΣτην πρώτη στρατιά που κατέφθασε από τη Σαμάρεια στο Βορρά επικεφαλής ήταν ο Απολλώνιος. Ο Ιούδας, που είχε ήδη πληροφορηθεί μυστικά την κίνηση αυτή, συνέτριψε το μικρό στράτευμα. Πήρε ο ξίφος του Απολλώνιου και το χρησιμοποιούσε ο ίδιος μέχρι το θάνατό του.
Στη συνέχεια ακολούθησε μεγαλύτερη δύναμη υπό τον Σερόν από την Παλαιστίνη στα Δυτικά. Ακόμη μια φορά ο Ιούδας έστησε ενέδρα και σκότωσε 800 από τους εχθρούς.
Οι Σελευκίδες ανήσυχοι συγκρότησαν έναν κανονικό στρατό από την Αντιόχεια υπό την ηγεσία δύο στρατηγών, του Νικάνωρος και του Γοργία. Όμως ακόμη μια φορά ο Ιούδας απέδειξε την υπεροχή του: κατατρόπωσε το στρατό και πήρε λάφυρα τον οπλισμό του.
Ακόμη όμως και έπειτα από αυτή την ήττα, ο στρατός των Σελευκιδών παρέμενε μεγαλύτερος και πιο επικίνδυνος σε σχέση με τη μικρή στρατιωτική δύναμη των επαναστατών. Υπήρχε πραγματικός κίνδυνος να ασκήσει πίεση και να συντρίψει την εξέγερση.
Όμως, σ΄αυτό το σημείο οι επαναστάτες είχαν την τύχη μαζί τους. Το 167 ΠΚΕ, ο Βασιλέας της Παρθίας Μιθριδάτης ο Α’, επιτέθηκε στην Αυτοκρατορία των Σελευκιδών και κατέλαβε την πόλη Χεράτ στο σημερινό Αφγανιστάν. Ο Αντίοχος έπρεπε να συγκεντρώσει τα στρατεύματά του εναντίον των Πάρθων.
Με τον στρατό των Σελευκιδών απασχολημένο, οι επαναστάτες κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ το 164 ΠΚΕ παρόλο που το Κάστρο της Άκρας, που έβλεπε προς το Όρος του Ναού, παρέμενε πιστό στην Αντίοχο (εντός του Κάστρου υπήρχαν Ασσύριοι στρατιώτες και εξελληνισθέντες Εβραίοι που παρέμεναν αφοσιωμένοι).
Ο Ναός καθαγιάστηκε εκ νέου και καθιερώθηκε η Εορτή του Χανουκά, με πρότυπο την οκταήμερη Εορτή των Σουκότ (σ.μ. της Σκηνοπηγίας). Η ιστορία για το θαυματουργικό λάδι που διήρκησε για οκτώ ημέρες είναι απόκρυφη: παρουσιάζεται μόνο έπειτα από αιώνες στο Ταλμούντ (Σαμπάτ 21β).
Η Ιερουσαλήμ υπό πολιορκίαΈχοντας ως ασφαλές ορμητήριό του την Ιερουσαλήμ, ο Ιούδας άρχισε να επιτίθεται στις γειτονικές πόλεις των Εθνικών πέριξ της Ιουδαίας, αν και ο σκοπός του δεν ήταν η υποταγή τους αλλά η λαφυραγωγία. Στη συνέχεια επέστρεψε στην Ιερουσαλήμ και πολιόρκησε την Άκρα.
Εκείνη την στιγμή, έπειτα από το θάνατο του Αντιόχου στην Παρθία το 164 ΚΠΕ, την Αυτοκρατορία των Σελευκιδών κυβερνούσε ο Λυσίας για λογαριασμό του βασιλόπαιδος Αντιόχου του Ε’ του Ευπάτορος. Ο Λυσίας ξεκίνησε να καταστρέψει την Ιερουσαλήμ και να συνθλίψει τη Μακκαβαϊκή Επανάσταση μια για πάντα.
Αφού νίκησε τον Ιούδα σε μάχη νοτίως της Βηθλεέμ, ο Λυσίας πολιόρκησε την Ιερουσαλήμ.
Η κατάσταση των επαναστατημένων Εβραίων ήταν απελπιστική. Δεν διέθεταν εφόδια για να αντέξουν σε μακροχρόνια πολιορκία με δεδομένο, εκτός άλλων, και ότι διήγον σαββατικό έτος.
Για ακόμη μια φορά η τύχη επενέβη. Ο Φίλιππος, ένας από τους στρατηγούς του Αντιόχου, επαναστάτησε και ξεκίνησε για να επιδράμει στην πρωτεύουσα Αντιόχεια. Ανήσυχος και προκειμένου να επιστρέψει στην πρωτεύουσα, ο Λυσίας συνήψε συμφωνία με τους Ιεροσολυμίτες. Η Ιουδαία επέστρεψε στο παλαιότερο καθεστώς ημι-αυτονομίας και ο Μενέλαος αντικαταστάθηκε στην Αρχιερατεία από τον μετριοπαθή Άλκιμο.
Όμως, αμέσως μετά την αναχώρηση του Λυσία, ξέσπασαν πάλι ταραχές μεταξύ των επαναστατών του Ιούδα και των μετριοπαθών που υποστήριζαν τον Άλκιμο. Μια στρατιά Σελευκιδών υπό τον στρατηγό Νικάνορα συγκροτήθηκε για να συνδράμει τους μετριοπαθείς. Το 161 ΠΚΕ ο Ιούδας νίκησε το στρατό του Νικάνορα στη Μάχη της Αντασά ενώ ο ίδιος ο Νικάνορας σκοτώθηκε.
Το ίδιο έτος, έπειτα από την ήττα του Φιλίππου, ο Λυσίας και ο Αντίοχος δολοφονήθηκαν από τον εξάδερφο του Αντιόχου Δημήτριο Α’ τον Σωτήρα, ο οποίος ανήλθε στο θρόνο των Σελευκιδών. Συγκρότησε άλλο στρατό υπό την ηγεσία του στρατηγού Βακχίδη.
Συγκρούστηκαν το 160 ΠΚΕ στη μάχη της Ελάσα. Η ομάδα του Ιούδα δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει ένα στρατό 20.000 ανδρών. Οι Εβραίοι συνετρίβησαν και ο Ιούδας σκοτώθηκε.
Έτσι η εξέγερση κατέληξε σε τραγωδία. Όμως λίγα χρόνια μετά, οι αλλαγές στο γεωπολιτικό τοπίο θα ανέβαζαν τον νεότερο γιο του Ιούδα Ιωνάθαν στην Αρχιερατεία και θα οδηγούσαν στην εγκαθίδρυση της Δυναστείας των Ασμοναίων, η οποία θα εξουσίαζε την ανεξάρτητη Ιουδαία από το 140 μέχρι το 37 ΠΚΕ.
Αυτό το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε το Δεκέμβριο του 2014.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου