Το γλωσσικό ιδίωμα του Τσαμαντά

https://ardin-rixi.gr/archives/241193

 του Αντώνη Βενέτη

Το 1926 ο Τσαμαντιώτης λόγιος Νικόλαος Νίτσος (1865-1940), αριστούχος απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής της Κωνσταντινούπολης, εκδίδει την «Μονογραφία περί της εν Ηπείρω Κώμης του Τσαμαντά» και γράφει για το γλωσσικό ιδίωμα της περιοχής «Το λαλούμενον εν τω Ηπεριωτικώ τούτω τμήματι γλωσσικόν ιδίωμα είναι απηλλαγμένον πολλών συνιζήσεων, περικοπών, συντμήσεων κακοήχων και δυσαρέστων εις το ασυνήθιστον ούς, ενώ όλως τουναντίον συμβαίνει εις άλλας επαρχίας της Ηπείρω, … ένθα η γλώσσα γέμει τοιούτων γραμματικών παθών».

Αργότερα ανέπτυξε εκτενέστερα το θέμα της γλωσσικής ταυτότητας της περιοχής με ένα κείμενό του στα «Ηπειρωτικά Χρονικά» του έτους 1937. Ο τότε καθηγητής της λαογραφίας Στίλπων Κυριακίδης, θα διατυπώσει αμφιβολίες ως προς την ύπαρξη τέτοιου γλωσσικού ιδιώματος, εις το οποίο τα φωνήεντα όχι μόνον δεν καταργούνται (σκ’λί αντί σκυλί, στίπ’ρο αντί τσίπουρο κ.λπ.) αλλά πλεονάζουν, και γράφει «έχομεν την γνώμην ότι θα ήτο πολύ παρόδοξον, εντός περιοχής ανηκούσης καθ’ ολοκληρίαν εις τα βόρεια ιδιώματα, ν’ απαντάται νησίς στερουμένην και του ελαχίστου αυτών χαρακτηρισμού». Και ο Νίτσος θα του απαντήση: «Κι όμως παραδόξως η νησίς αυτή απαντάται ενταύθα – περιοχή Μουργκάνας – εις δε τον αμφιβάλλοντα δύναμαι άνευ ουδενός φόβου διαψεύσεως να είπω ‘‘έρχου και άκουσον’’».

Το γλωσσικό αυτό ιδίωμα αποτύπωσε γραπτά μ’ έναν, θα έλεγα, τρόπο μοναδικό και αξεπέραστο ο Σωτήρης Δημητρίου στο προσφάτως εκδοθέν βιβλίο του «Ουρανός απ’ άλλους τόπους».

Με τα φωνήεντα να κυριαρχούν μ’ έναν χορευτικό ρυθμό, σε αντίθεση με άλλες περιοχές της Ηπείρου, στις οποίες τα «σκοτώνουν» μέχρι εξαφανίσεως στον προφορικό τους λόγο. Έτσι με το παραπάνω βιβλίο του ο Σ.Δ. εμπλουτίζει την Ελληνική λογοτεχνία με ένα πανάρχαιο ιδίωμα, το οποίο ωμιλείτο σε μια γωνιά των απέραντων συνόρων του ελληνικού κόσμου.

Η γραπτή του διατύπωση όχι μόνο διασώζει και αναδεικνύει τον γλωσσικό πλούτο της περιοχής, αλλά είναι και μια νίκη της λογοτεχνίας.

Έτσι η ανταρσία του Σ.Δ. κατά του καθιερωμένου τρόπου γραφής, δίνει μια πολύτιμη και ανεκτίμητη μαρτυρία για τον τρόπο ζωής, τις σχέσεις και συνθήκες σε περασμένες εποχές των χωρικών της περιοχής, αλλά και για το τι ακριβώς συνέβη στα ελληνικά βουνά στη δραματική περίοδο της δεκαετίας του 1940.