Η επέκταση του σώματος

 

https://www.pemptousia.gr/2021/12/i-michanopiisi-tou-anthropou-i-epektasi-tou-somatos/

Νίκη Χασάπη, Θεολόγος MSc Θεολογίας

 

Στις προηγούμενες ενότητες αναφέρθηκε η προσπάθεια του ανθρώπου να μεταφέρει τις ανθρώπινες ικανότητες στη μηχανή. Στην ενότητα αυτή θα μελετηθεί η αντίστροφη προσπάθεια. Πως δηλαδή ο άνθρωπος θα προσπαθήσει να αποκτήσει κάποιες από τις ιδιότητες των μηχανών, προκειμένου να απογειώσει τις δικές του επιδόσεις. Τη δεκαετία του 70 η τηλεοπτική σειρά Βιονική Γυναίκα, είχε χαρακτηριστεί ως σειρά επιστημονικής φαντασίας. Τα εκατομμύρια των φανατικών τηλεθεατών την εποχή εκείνη, δεν θα μπορούσαν να φανταστούν  ότι λίγες δεκαετίες αργότερα ο βιονικός άνθρωπος θα αποτελούσε απτή πραγματικότητα. Πολύ χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της AimeeMullins, η οποία  γεννήθηκε με ατροφία των κάτω άκρων.

Η επιλογή που έπρεπε να κάνουν οι γονείς της ήταν, ή να μείνει καθηλωμένη σε αναπηρικό αμαξίδιο για όλη της τη ζωή, ή να χρησιμοποιήσει τεχνητά άκρα. Φυσικά χιλιάδες άνθρωποι έχουν γεννηθεί και γεννιούνται καθημερινά με παρόμοια προβλήματα, ενώ από αυτούς ολοένα και περισσότεροι αποφασίζουν να ενσωματώσουν στα άκρα τους τεχνητά μέλη. Η Mullins όμως έγινε διάσημη για πολλούς  λόγους. Αρχικάδιότι επέλεξε να βάλει τεχνητά άκρα, γεγονός που της επέτρεψε να ασχοληθεί σοβαρά με τον αθλητισμό, να γίνει μια σπουδαία αθλήτρια, να πάρει μετάλλιο και να κάνει  παγκόσμια ρεκόρ στους Παραολυμπιακούς του 1996.Παράλληλα έγινε ηθοποιός, μοντέλο και ομιλήτρια[1]. Αυτό όμως που την έκανε να ξεχωρίσει από τις άλλες περιπτώσεις, είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει το σώμα της. Η ίδια σε συνεντεύξεις της έχει αναφέρει ότι θεωρεί τον εαυτό της ως τον αρχιτέκτονα του σώματός της, αφού μόνη της  σχεδιάζει τα άκρα της.Έχει τουλάχιστον είκοσι διαφορετικά ζευγάρια πόδια, από τα οποία ορισμένα δεν είναι καθόλου ανθρωπομορφικά, ενώ  αυξομειώνει το ύψος της, από το 1,60 μέχρι το 1,85, ανάλογα με την περίσταση αλλά και τη διάθεσή της[2].

Αν η περίπτωση της Mullinsείχε ως αφορμή την αναπηρία της, η περίπτωση του Stelark στερείται μιας ανάλογης αφορμής. Πρόκειται για μία αντιπροσωπευτική περίπτωση της προσπάθειας του ανθρώπου να επεκτείνει το σώμα του. Ο λόγος γίνεται για τον Κύπριο Στέλιο Αρκαδίου, καλλιτέχνη και ερευνητή ρομποτικής τεχνολογίας, ο οποίος έγινε ευρύτερα γνωστός για τις ακραίες επεμβάσεις στο σώμα του. Οι επεμβάσεις αυτές έχουν τον χαρακτήρα αισθητικής και ιδεολογικής παρέμβασης και όχι θεραπευτικής όπως θα περίμενε κανείς. Από την εισαγωγή αγκίστρων στο δέρμα του, μέχρι την εμφύτευση ενός τρίτου αυτιού στο χέρι του, ο εκκεντρικός αυτός καλλιτέχνης αποτελεί το ρεαλιστικότερο παράδειγμα επέκτασης και αλλοίωσης της ανθρώπινης σωματικής μορφολογίας.

Ωστόσο η επέμβαση του ανθρώπου στο σώμα του, δεν είναι κάτι νέο.Αντιθέτως χρονολογείται από την αρχαιότητα και φτάνει ως τις μέρες μας.Η προσπάθεια αυτή άλλοτε είχε ως κίνητρο και αιτία τη θεραπεία παθήσεων και άλλοτε τη βελτίωση ή την απόκτηση  ιδιαίτερων ικανοτήτων. Είναι γνωστή σε όλους η ιστορία του  Ίκαρου, στην οποία αντικατοπτρίζονται και τα δύο κίνητρα που προαναφέρθηκαν. Όταν ο Ίκαρος χρησιμοποίησε τα φτερά που έφτιαξε ο πατέρας του για να απελευθερωθεί από τη φυλακή του Λαβύρινθου, το εγχείρημα στέφθηκε από επιτυχία. Όταν όμως τα χρησιμοποίησε για να αποκτήσει μια νέα ικανότητα, τότε τα φτερά έγιναν η αιτία να βρει τραγικό θάνατο.

Οπωσδήποτε ο μύθος αυτός μας δείχνει το διαχρονικό ενδιαφέρον του ανθρώπου για να επέμβει στο σώμα του. Στην αρχαιότητα, εκτός από τις επεμβάσεις που γίνονταν για ιατρικούς ή θεραπευτικούς λόγους, υπήρχαν και αυτές που γίνονταν για  αισθητικούς σκοπούς. Οι παρεμβάσεις αυτές  τις περισσότερες φορές ήταν απλές, όπως το τρύπημα των αυτιών ή της μύτης, προκειμένου  να περαστούν κοσμήματα. Εκτός από την αρχαία Ελλάδα, η  ίδια συνήθεια υπήρχε και σε άλλους πολιτισμούς. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν  φυλές στην Αφρική και στην  Ασία, όπου  επιβιώνουν αρχαίες παραδόσεις ακραίας παρέμβασης στη μορφή και στο σχήμα του σώματος και οι οποίες  φτάνουν στα όρια της κακοποίησής του. Για παράδειγμα η επιμήκυνση του λαιμού με την προσθήκη μεταλλικών δακτυλιδιών στη φυλή Καγιάν της Βιρμανίας, η οποία μάλιστα εξακολουθεί να υφίσταται ως τις μέρες μας, η παραμόρφωση του κάτω χείλους των γυναικών με την τοποθέτηση ειδικού δίσκου στη φυλή Μουρσί της Αιθιοπίας, το τρόχισμα των δοντιών των γυναικών της φυλής Μενταουάι στην Ινδονησία, ώστε να μοιάζουν με αυτά του καρχαρία, αλλά  και η γνωστή σε όλους παραμόρφωση των ποδιών στις γυναίκες της Κίνας με την πρακτική των ποδιών του λωτού.

Σήμερα η επέμβαση του ανθρώπου στο σώμα του εξακολουθεί να γίνεται για όλους αυτούς τους λόγους, δηλαδή για ιατρικούς , αισθητικούς τελετουργικούς, κοινωνικούς κ.α. Ωστόσο αυτό που έχει αλλάξει είναι η έκταση και η ποιότητα των επεμβάσεων. Έτσι γίνεται λόγος για επέκταση του σώματος, ενώ ορισμένοι μιλούν ακόμη και για αλλοίωση του. Αρχικά θα πρέπει να διευκρινιστεί τι εννοούμε με τον όρο επέκταση. Επέκταση του σώματος είναι  η διεύρυνση με τεχνητό τρόπο, τόσο του χώρου που καταλαμβάνει, αλλά κυρίως των ικανοτήτων του, οι οποίες μπορεί να αφορούν είτε στις κινητικές λειτουργίες, είτε στις αισθητικές αλλά και σε αυτές που είναι καθαρά νοητικές, με την έννοια της σκέψης. Είναι βέβαια σαφές ότι όλες οι λειτουργίες του ανθρώπου αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο. Κάθε σωματική δραστηριότητα έχει τη ρίζα της σε μία αντίστοιχη εγκεφαλική. Ωστόσο για λόγους πρακτικούς θα γίνει λόγος σε αυτήν την υποενότητα για τις κινητικές και αισθητικές επεκτάσεις του ανθρώπινου σώματος, ενώ στην αμέσως επόμενη για την επέκταση των νοητικών εγκεφαλικών λειτουργιών.

Όσον αφορά στην πρώτη κατηγορία των αισθητηριακών λειτουργιών, τα γυαλιά κατά μία έννοια είναι επέκταση του σώματος, αφού διευρύνουν την ικανότητα μας για όραση[3].Το ίδιο θα μπορούσε να λεχθεί και για τη γκλίτσα του τσοπάνη, όπου τα δύο πόδια γίνονται τρία ή τα μπατόν των ορειβατών. ΄Η για τα μικρόφωνα που χρησιμοποιούνται για να μεγαλώνει η ένταση της φωνής. Ή ακόμα και για τα ρούχα που φοράμε, αφού αυξάνουν την ικανότητά για προστασία, αντικαθιστώντας  τη γούνα των ζώων. Ωστόσο, με την πάροδο των χρόνων και τη ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, υπήρξε και η ανάλογη εξέλιξη στην επέμβαση του ανθρώπου στο σώμα του. Έτσι οι ιατρικές χειρουργικές πράξεις  έγιναν πιο δραστικές, όπως για παράδειγμα οι επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς. Η αντικατάσταση των ανθρώπινων βαλβίδων από μεταλλικές ή χοιρινές, έφερε επανάσταση στον χώρο της καρδιολογίας. Σήμερα, υπάρχουν άνθρωποι που έζησαν για σχεδόν δύο χρόνιαμε μια τεχνητή καρδιά τοποθετημένη σε ένα σακίδιο πλάτης[4],καθώς και  η περίπτωση των ανθρώπων που ζουν με πλαστική εμφυτευμένη καρδιά[5].

Αλλά οι καρδιολογικές παθήσεις δεν είναι η μόνη αιτία αυτών των επεμβάσεων. Μια σειρά από εμφυτεύσεις έχουν αλλάξει τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων. Σήμερα υπάρχει πλέον η δυνατότητα για εμφυτέψεις, οι οποίες διορθώνουν τις ακουστικές, οφθαλμολογικές ή ακόμα και τις νοητικές λειτουργίες. Για παράδειγμα οι ακουστικοί κοχλίες(cochlearimplants), είναι μηχανές που ενσωματώνονται για πάντα στον εγκέφαλό, για την επανόρθωση ή την ενίσχυση της ακοής[6],ενώ δεν αποκλείεται στο μέλλον να χρησιμεύσουν για τη δημιουργία βιονικής ακοής σε υγιείς ανθρώπους. Εμφυτεύσεις μικροτσίπ (Verichip),  κατά τις οποίες το εμφύτευμα έχει το μέγεθος κόκκου ρυζιού και τοποθετείται κάτω από το δέρμα με μια απλή ένεση και χάρις στο οποίο αποθηκεύονται ηλεκτρονικά κωδικοποιημένες πληροφορίες[7].Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε για ιατρικούς σκοπούς, όπως το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς, είτε και για οποιονδήποτε άλλο λόγο, όπως λ.χ. από την αστυνομία, όπως συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Ισπανία και στο Μεξικό[8].

Μεταλλικά στοιχεία με τον καιρό άρχισαν να μπαίνουν και στα άκρα, χέρια ή πόδια, προκειμένου να αποκατασταθεί η κινητικότητά τους. Όσον αφορά στα προσθετικά τεχνητά άκρα, μία πρακτική η οποία χρονολογείται από την αρχαιότητα,(υπάρχει μία  περίπτωση δύο τεχνητών λειτουργικών δακτύλων στην Αίγυπτο)[9], σήμερα έχουμε περάσει πλέον στην εποχή των ρομποτικών άκρων, τα οποία σχεδιάζονται από 3Dscanner και  είναι πλήρως ανθρωπομορφικά, αφού είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να μοιάζουν με αληθινά και να κινούνται μηχανικά. Από το 2012 όμως τα ρομποτικά μέλη μπορούν να  κινούνται με τη δύναμη της σκέψης, αφού η εμφύτευση στον εγκέφαλο ενός αισθητήρα, μετατρέπει τη σκέψη του ανθρώπου σε εντολή κίνησης[10].

Ανάλογη εξέλιξη είχαν και οι αισθητικές πλαστικές επεμβάσεις. Από τις απλές ρινοπλαστικές, η ιατρική πέρασε σε εμφυτεύσεις σιλικόνης, μαλλιών, αφαίρεσης λίπους και μεταμοσχεύσεις δέρματος, τόσο φυσικού όσο και  υποκατάστατου. Μάλιστα  από 1969 είχε δημιουργηθεί το πρώτο τεχνητό δέρμα[11],ενώ σήμερα υπάρχει και η δυνατότητα  καλλιέργειας δερματικών μοσχευμάτων[12].Όσον αφορά γενικότερα στις μεταμοσχεύσεις και εκεί η πρόοδος είναι εντυπωσιακή. Μεταμοσχεύσεις ανθρώπινων ή ζωικών, σε ορισμένες περιπτώσεις οργάνων, αποτελούν καθημερινή πρακτική,  ενώ παράλληλα υπάρχει σε πειραματικό αυτή τη στιγμή στάδιο, η δυνατότητα κατασκευής μοσχευμάτων μέσω τρισδιάστατων βιοεκτυπωτών, οι οποίοι με τη βοήθεια των βλαστικών κυττάρων, της γενετικής και της μηχανικής των ιστών, να είναι σε θέση να εκτυπώσουν σε λίγα χρόνια ένα λειτουργικό βιολογικό όργανο[13].Ήδη έχει χρησιμοποιηθεί αυτή η τεχνολογία στην μεταμόσχευσή ουρήθρας και ουροδόχου κύστης[14], ενώ στο άμεσο μέλλον προβλέπεται η μεταμόσχευση πολυπλοκότερων οργάνων. Το εκπληκτικό στην υπόθεση αυτή είναι ότι δεν πρόκειται πλέον για τεχνητά όργανα, όργανα δηλαδή που έχουν φτιαχτεί από μη ανθρώπινα υλικά, όπως π.χ. μέταλλα ή σιλικόνη, αλλά για όργανα ανθρώπινα, συμπεριλαμβανομένου και του δέρματος, αφού αποτελούνται από κύτταρα του ίδιου του  ασθενή, τα οποία στη συνέχεια καλλιεργούνται και εκτυπώνονται[15].

Αλλά η τεχνολογία έχει προχωρήσει ακόμα περισσότερο. Στην προσπάθεια της να μιμηθεί τις ανθρώπινες αισθήσεις με ολοένα πιο ρεαλιστικό τρόπο, υπάρχουν πλέον και τεχνητά άκρα τα οποία προσφέρουν και την αίσθηση της αφής στον χρήστη τους. Ερευνητές από την Ελβετία χρησιμοποίησαν ένα τεχνητό μέλος με μικροεπεξεργαστή και αισθητήρα, ενώ κατασκεύασαν και μία σόλα με επτά αισθητήρες, ώστε να μπορεί να νιώθει ο ασθενής την  πίεση στο έδαφος. Οι αισθητήρες αυτοί μεταφέρουν σήματα μέσω Bluetooth,ενώ ένας αλγόριθμος κωδικοποιεί τα σήματα αυτά και τα στέλνει  σε ένα ηλεκτρόδιο στο κνημιαίο νεύρο, ακριβώς πάνω από το σημείο του ακρωτηριασμού.  Ο εγκέφαλος μπορεί τότε να επεξεργαστεί τα ερεθίσματα σαν να προέρχονται από το πόδι[16]. Ακόμη πιο εκπληκτική είναι η πιθανότητα ο εγκέφαλος του ανθρώπου να μπορεί να συσχετιστεί με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, κάτι που αποτελεί τον επόμενο στόχο των επιστημόνων, με αποτελέσματα που ξεπερνούν κάθε φαντασία.

Παραπομπές:

[1]L. Dolezal,«Representing Posthuman Embodiment: Considering Disability and the Case of Aimee Mullins»,Women’s studies, 46, NO. 1,(2017), doi:10.1080/00497878.2017.1252569

[2]Όπ.

[3]Α. Γούναρη και Π. Χρυσόπουλου, «Iron Man vs. Ἀριστοτέλη: Ὁ Τρανσουμανισμός, τὰ Ὅρια τῆς Ἀνθρώπινης Φύσης καὶ ἡ Πολιτικὴ γιὰ τὰ Γυαλιὰ Μυωπίας», Θεολογία 90,3,8(2019)129.

[4]Μ. Θερμόπουλου, «Ο άνθρωπος που έζησε 555 ημέρες χωρίς καρδιά», Στο διαδικτυακό τόπο :https://www.iatropedia.gr/eidiseis/o-anthropos-pou-ezise-555-meres-choris-kardia-deite-pos-ekane-vinteo/59567/,(ημερομηνία ανάκτησης: 1/1/2021).

[5]Δ. Κρεμμαστινού, «Τεχνητή καρδιά: Είμαστε άραγε κοντά στο όνειρο;» Στο διαδικτυακό τόπο: https://www.iatronet.gr/ygeia/kardiologia/article/15643/texniti-kardia-eimaste-arage-konta-sto-oneiro.html (ημερομηνία ανάκτησης: 1/1/2021).

[6]Ξ. Μακρόπουλου, « Η ανάδυση του υπερανθρωπισμού και ο βιοηθικός αναστοχασμός της μετανθρώπινης οντότητας» ( Διπλωματική εργασία, ΕΚΠΑ, 2018),75.

[7]The Editors of The New Atlantis, «I’ve Got You Under My Skin»στονδιαδικτυακότόπο: https://www.thenewatlantis.com/publications/ive-got-you-under-my-skin (ημερομηνίαανάκτησης: 13-12-2020).

[8]Όπ..

[9]Α. και Ξ. Χρονόπουλου, Μ. Γουγή, Τεχνητά Μέλη, στον διαδικτυακό τόπο: https://rehabline-chronopoulos-gougis.gr/2018/01/15/oi-megalofyies-pou-exelixan-ta-prosthetika-melh/( ημερομηνία ανάκτησης: 15-12-2020).

[10]Ρ. Τσουλέα, «Kινούν ρομποτικά  χέρια με τη δύναμη της σκέψης», Τα Νέα, 17 Μαΐου 2012,  στον διαδικτυακό τόπο : https://www.tanea.gr/2012/05/17/health/kinoyn-rompotika-xeria-me-ti-dynami-tis-skepsis/,( ημερομηνίαανάκτησης: 15-12-2020).

[11]Ε. Φράγκου, «Υποκατάστατα Δέρματος», Ελληνική Δερματοχειρουργική 6,1,( 2009)32.

[12]Όπ.,32.

[13]A.Kroker, Exits to the posthuman future, ( Cambridge: Polity Press,2014)9.

[14]Όπ.,9.

[15]E.Yasinski, «On the road to 3D- Printed Organs»στονδιαδικτυακότόπο: https://www.the-scientist.com/news-opinion/on-the-road-to-3-d-printed-organs-67187 (ημερομηνία ανάκτησης: 2-1-2021).

[16]C.Fisher,  New Prosthetic legs let amputees feel their foot and knee in real-time, engadget,στονδιαδικτυακότόπο: https://www.engadget.com/2019-09-09-eth-zurich-prosthetic-leg-sense-of-touch.html?guce_referrer=aHR0cHM6Ly93d3cuZ29vZ2xlLmNvbS8&guce_referrer_sig=AQAAAGaRjkpikiKwbS_jS6PWNrKyzbJrJ_HqkZkRK2PGwioFxCymWnKT4HrbqeymUiyLOpTzHojcXyyrDlKvesDRumZVlNppGca6yQBTh6nTy-_aUBvoktqJXYJGXi8RtFAcI2v5vsPt0woxESxt9JDF_h-x-fcvmi-BpiCKsLgN8GYS (ημερομηνία ανάκτησης: 13-12-2020).