Ο εικονογράφος των ηρώων

Κώστας Μπελιάς

https://www.fosonline.gr/stiles/paraskinio/article/133545/poios-zografise-ton-kolokotroni-ton-karaiskaki-ton-makrygianni

Μάλλον οι περισσότεροι αγνοούν την ύπαρξη του Γερμανού αξιωματικού του στρατού Καρλ Κράτσαϊζεν. Κυρίως αγνοούν τη σχέση του με την Ελλάδα και την επανάσταση του 1821. Ο Κράτσαϊζεν γεννήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1794, στο Άνω Παλατινάτο της Βαυαρίας και γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα για τα παιδικά χρόνια του.

Η πρώτη βοήθεια

Ακολούθησε στρατιωτική καριέρα και πολέμησε το 1813 εναντίον της Γαλλίας κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων. Το 1826 κατατάχτηκε σε σώμα Βαυαρών εθελοντών και με το βαθμό του υπολοχαγού μαζί με 11 άλλους Βαυαρούς, στάλθηκε στην Ελλάδα. Ήταν η εποχή που τα στρατεύματα του Οθωμανού Σουλτάνου είχαν ενισχυθεί από τον υποτελή του, Αλί της Αιγύπτου. Η αποστολή Βαυαρών στην Ελλάδα θεωρήθηκε σημαντικό γεγονός. Ήταν η πρώτη δημόσια δράση για την υποστήριξη του ελληνικού αγώνα, που είχε αναλάβει ένα άλλο ευρωπαϊκό κράτος, καθώς ο Βασιλιάς, Λουδοβίκος Α΄ της Βαυαρίας ήταν ένθερμος φιλέλληνας.

Ο Κράτσαϊζεν, υπό την ηγεσία του Γάλλου Κάρολου Φαβιέρου, συμμετείχε σε σημαντικές μάχες όπως η πολιορκία της Ακρόπολης και η Μάχη του Φαλήρου. Κατά την επιστροφή του στο Μόναχο προήχθη σε στρατηγό του πεζικού.

Εικονογράφος με μολύβι και χαρτί

Εκτός από αξιωματικός του στρατού, υπήρξε και εικονογράφος καθώς φιλοτέχνησε πορτρέτα μεγάλων μορφών του αγώνα, όπως οι Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γεώργιος Καραϊσκάκης και άλλοι. Ήταν αυτοδίδακτος ζωγράφος και σχεδιαστής και εκτός από πορτραίτα, φιλοτέχνησε και αρκετά τοπία, τα περισσότερα με μολύβι και χαρτί. Χαρακτηριστικά τοπία είναι αυτά του Ναυπλίου και της Ακρόπολης, καθώς και του πρώτου ελληνικού ατμόπλοιου, του Καρτερία, στον κατάπλου του οποίου στον Πόρο ο Κράτσαϊζεν ήταν παρών.

Το πιο σημαντικό μέρος του έργου του όμως αποτελούν δεκαεννιά πορτρέτα μορφών της επανάστασης, φιλοτεχνημένα είτε στα στρατόπεδα από τα οποία πέρασε ή στην Γ' Εθνοσυνέλευση, στην οποία ήταν παρών.

Το πορτρέτο του Γ. Καραϊσκάκη

Το ημιτελές πορτρέτο του Γ. Καραϊσκάκη είναι φιλοτεχνημένο λίγο πριν το θάνατό του. Είναι το μόνο ημιτελές από τα σχέδια του Κράτσαϊζεν και το μόνο που δεν φέρει την υπογραφή του εικονιζόμενου. Το σκιτσάρισμα ξεκίνησε λίγο πριν από την μάχη του Ανάλατου (22-23 Απριλίου 1827), όπου ο Ρουμελιώτης οπλαρχηγός, τραυματισμένος θανάσιμα, άφησε την τελευταία του πνοή. Έτσι η προσωπογραφία έμεινε ανολοκλήρωτη.

Το σύνολο του έργου του Κράτσαϊζεν είναι 91 πίνακες, από τα οποία 21 είναι υδατογραφίες τοπίων και τα υπόλοιπα 70 σχέδια με μολύβι προσώπων, μνημείων και πολεμικές συνθέσεις.

Τα δεκαεννιά πορτρέτα

Επιστρέφοντας στη Γερμανία ο Κράτσαϊζεν λιθογράφησε τα σχέδιά του και τα κυκλοφόρησε, από το 1827 έως το 1831, σε επτά λευκώματα με το γενικό τίτλο Bildnisse ausgezeichneter Griechen und Philhellenen nebst einigen Ansichten und Trachten. Nach der Natur gezeichnet und herausgegeben von Karl Krazeisen (Προσωπογραφίες των διασημοτέρων Ελλήνων και Φιλελλήνων, μαζί με μερικές απόψεις και ενδυμασίες σχεδιασμένες εκ του φυσικού και δημοσιευμένες από τον Καρλ Κράτσαϊζεν). Το καθένα από αυτά περιείχε 3-4 πορτρέτα και ένα ή δυο ελληνικά τοπία. Τα λευκώματα έγιναν πολύ δημοφιλή την εποχή εκείνη, εν είδει πολεμικής ανταπόκρισης, και παρά το λιτό και σχετικά απλοϊκό τους χαρακτήρα αποτέλεσαν βάση για πολλά πορτρέτα των επαναστατών που εμφανίστηκαν αργότερα. Στο σχέδιο του Κράτσαϊζεν, που πέθανε το 1878 στο Μόναχο, βασίστηκε η μορφή του Κολοκοτρώνη που εμφανιζόταν στο πεντοχίλιαρο του 1984.

Τα πορτρέτα του Κράτσαϊζεν που κυκλοφόρησαν σε λιθογραφίες είναι αυτά των:

Θεόδωρου Κολοκοτρώνη

Γιακουμάκη Τομπάζη

Νικηταρά

Γεώργιου Κουντουριώτη

Α. Μαυροκορδάτου

Μακρυγιάννη

Κωνσταντίνου Νικόδημου

Γ. Καραϊσκάκη

Ιωάννη Μακρή

Ανδρέα Ζαΐμη

Κωνσταντίνου Κανάρη

Γεώργιου Σισίνη

Κίτσου Τζαβέλα

Ιωάννη Μιλαΐτη

Ανδρέα Μιαούλη

Επιπλέον δε λιθογραφήθηκαν τα πορτρέτα των Ιωάννη Μαυρομιχάλη, Δημήτριου Πλαπούτα, Κωνσταντίνου Αξιώτη, Ιωάννη Φιλήμονα, Ιωάννη Πέτα και Κωνσταντίνου Μπότσαρη. Οι πιο γνωστοί από τους Φιλέλληνες που απαθανατίστηκαν ήταν οι Κάρολος Φαβιέρος, Φρανκ Χέιστινγκς και Τόμας Γκόρντον. Όλα τα πορτρέτα είναι υπογεγραμμένα από το πρόσωπο που απεικονίζεται στο καθένα.

Πού βρίσκονται σήμερα

Οι λιθογραφίες του Κράτσαϊζεν κληροδοτήθηκαν μετά το θάνατό του στην κόρη του Μαρία, που με τη σειρά της τα άφησε στον άντρα της, τον ρωσικής καταγωγής καθηγητή Ιών Φετώφ. Αυτός σε προχωρημένη ηλικία αποφάσισε, ύστερα και από παλιότερη προτροπή του Νικολάου Γύζη, την εποχή που ο Γύζης βρισκόταν στο Μόναχο όπως και ο Φετώφ, αντί να τα κληροδοτήσει στους απογόνους του να τα διαθέσει στο ελληνικό δημόσιο. Έτσι τα έδωσε προς εκτίμηση σε έναν Έλληνα ονόματι Αντύπα, ενώ κατέθεσε και σχετική επιστολή στο ελληνικό Προξενείο στο Γαλάτιο της Ρουμανίας. Ο Αντύπας ήρθε σε διαπραγμάτευση με τον τότε διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης Ζαχαρία Παπαντωνίου, και έτσι τα λιθογραφήματα του Κράτσαϊζεν πουλήθηκαν στην Πινακοθήκη το 1926 αντί 200.00 δραχμών, μαζί με προσωπικά του αντικείμενα, μια φωτογραφία του και ένα σελάχι (ανδρική ζώνη) του Πλαπούτα. Οι λιθογραφίες του βρίσκονται σήμερα στην Αίθουσα Ελευθερίου Βενιζέλου του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου στην Αθήνα.