ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στήν Μαρία Κορνάρου
Μέλος τῆς Γαλλικῆς Ἀκαδημίας, ὁμότιμος καθηγητὴς τῆς Σορβόννης, μὲ πόστα στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Μονάχου, τῆς Πεννσυλβάνια, τῆς Βοστόνης… Συγγραφέας πλέον τῶν εἴκοσι ἔργων πάνω στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ φιλοσοφία, στὴν μεσαιωνικὴ καὶ τὴν ἰσλαμικὴ σκέψη, στὴν χριστιανικὴ θρησκεία, στὴν νεωτερικότητα… Καὶ ὅμως, οὔτε ἕνα ἔργο τοῦ Ρεμί Μπράγκ δὲν ἔχει μεταφραστεῖ στὰ ἑλληνικά. Κανένα ἑλληνικὸ μέσο δὲν τοῦ ἔχει πάρει, ἔστω, μία συνέντευξη. Ἄλλοι «normaliens» -ἤτοι, ἀπόφοιτοι τοῦ κορυφαίου γαλλικοῦ ἱδρύματος ἀνώτατης ἐκπαίδευσης, ὅπως ὁ Μπράγκ- μεταφράζονται πανηγυρικῶς καὶ περιοδεύουν τὴν ἐπικράτεια μετὰ βαΐων καὶ κλάδων πρὶν κἂν κλείσουν τὰ τριάντα τους χρόνια –πρόσφατο παράδειγμα ὁ Ἐντουάρ Λουί. Ἀρκεῖ νὰ μεταδίδουν τὸ κατάλληλο μήνυμα: ἕνα μήνυμα ἐλευθερίας πολὺ ταιριαστὸ σ’αὐτὸ ποὺ ὁ Μπρὰγκ ἀποκαλεῖ «ἐλευθερία τοῦ ταξί». Τὰ περαιτέρω μᾶς τὰ ἐξήγησε ὁ ἴδιος στὴν συνέντευξη ποὺ ἀκολουθεῖ, ἕνα ἀπόγευμα στὸ διαμέρισμά του στὴ Βουλώνη, μὲ μία σαφήνεια καὶ εὐθύτητα, σὰν νὰ τὰ ἤξερε ἀπὸ πρίν.
– Έχετε αφιερώσει μέρος των σπουδών σας στις λεγόμενες κλασσικές σπουδές. Είναι αλήθεια ότι δεν καλλιεργούνται σήμερα τόσο όσο άλλοτε στην Γαλλία;
– Είναι αλήθεια, και νομίζω ότι αυτό σχετίζεται με την κατάργηση της διδασκαλίας των αρχαίων γλωσσών. Πρόκειται για μία από τις πολλές μεταρρυθμίσεις που έλαβαν χώρα την δεκαετία του 60. Αυτή την δεκαετία είδαμε στ’ αλήθεια να αναποδογυρίζει η κοινωνία, ήταν μία «ήπια» επανάσταση, μία επανάσταση των ηθών. Τότε συνέβη η εξέγερση των φοιτητών της Αμερικής, τότε εφευρέθηκε η χημική αντισύλληψη… Όλα αυτά έγιναν ταυτόχρονα. Η σχέση μεταξύ των φύλων άλλαξε ραγδαία, γιατί οι γυναίκες δεν φοβούνταν πια μη μείνουν έγκυοι. Μπορούσαν να κάνουν ό,τι ήθελαν, ή ακριβέστερα, ό,τι ήθελε ο σύντροφός τους, γιατί αυτή η απελευθέρωση της γυναίκας ήταν προπαντός μία απελευθέρωση των ανδρών από τις ευθύνες τους. Θυμάμαι την εποχή εκείνη, οι συμφοιτητές μου ήταν πολύ ευχαριστημένοι με το νέο «χάπι», γιατί τους επέτρεπε να ικανοποιήσουν ελεύθερα τις επιθυμίες τους. Είναι αυτό που αποκαλώ, «η ελευθερία του ταξί». Λέμε ότι ένα ταξί είναι ελεύθερο, όταν είναι άδειο, δεν πάει πουθενά, και είναι διαθέσιμο για οποιονδήποτε έχει τα χρήματα να το πληρώσει. Είναι μία εντελώς ειρωνική έννοια της ελευθερίας: ο ελεύθερος άνθρωπος, στην σύγχρονη αντίληψη, είναι ο άδειος άνθρωπος, που δεν πάει πουθενά, και που είναι υποδουλωμένος στην εξουσία των χρημάτων.
Στην δεκαετία του 60 είχαμε φυσικά και την εξέγερση των φοιτητών του Παρισιού, των «soixante-huitards». Σήμερα, τα συνθήματα του Μάη του 68 έχουν καταντήσει κοινότοπα. Οι άνθρωποι που ηγούνταν του κινήματος του Μάη του 68 είναι οι ίδιοι που βρίσκονται σήμερα στην εξουσία, οι άνθρωποι της γενιάς μου, οι baby-boomers, που επιβάλλουν τον ηθικό τους κώδικα. Η νέα ηγετική τάξη αποτελείται από ανθρώπους πλούσιους, όπως στις παραδοσιακές δυναστείες, που μπορεί να έχουν χρήματα, όμως δεν έχουν πλέον ηθική. Οι «bobos», όπως τους αποκάλεσε ο δημοσιογράφος David Brooks: μποέμ και μπουρζουά μαζί. Στα γεγονότα του Μάη του 68, ο μόνος γιος εργάτη, όπως λέγαμε τότε, ήταν ο αστυνομικός. Οι φοιτητές που εξεγέρθηκαν ήταν, στην συντριπτική πλειοψηφία τους, γιοι των μπουρζουάδων, γιατρών, καθηγητών… Οι πραγματικά φτωχοί άνθρωποι, οι χωρικοί και οι εργάτες, κατέληξαν να τους ακολουθήσουν γιατί έτσι έλεγε το συνδικάτο τους, αλλά μέχρι ένα σημείο. Δεν υπήρξε κοινωνική επανάσταση, αλλά αντιθέτως, επανάσταση των ηθών. Αυτό είναι ένα κοινό σημείο με όλες τις επαναστάσεις, γιατί καμιά επανάσταση δεν ήταν επανάσταση των φτωχών. Είναι πάντα οι ελίτ που επαναστατούν.
– Ποιες είναι κάποιες συνέπειες αυτής της επανάστασης των ηθών που περιγράφετε;
– Κατ’ αρχάς, ξεχνάμε τον ελληνικό και τον λατινικό πολιτισμό, που ήταν πολύ σημαντικά στοιχεία της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Το να είσαι Ευρωπαίος σήμαινε ότι έχεις ως σημείο αναφοράς τα σύμβολα της Αθήνας, της Ρώμης, της Ιερουσαλήμ. Αφού αφήσαμε πίσω την αναφορά στην Αθήνα και στην Ρώμη, ενώ εξαφανίστηκε και η αναφορά στην Ιερουσαλήμ, δεν ξέρουμε πια ποιοί είμαστε, υποφέρουμε από κρίση ταυτότητας. Επιπλέον, μετά τον Μάη του 68 όσοι βρίσκονται στην εξουσία θέλουν τελικά να μας καταστήσουν καταναλωτές. Οι άνθρωποι δεν έχουν πια σχέδια, δεν τους ενδιαφέρει το μέλλον. Ο μόνος τομέας όπου παραμένει ζωντανό το ενδιαφέρον για το μέλλον σήμερα είναι η οικολογία. Όμως είναι φανερό ότι αυτοί από τους οποίους απαιτούν θυσίες «για να σώσουμε τον πλανήτη», όπως λένε οι ανόητοι, είναι πάντα οι άλλοι. Σίγουρα δεν είναι ο δικός τους τρόπος ζωής που αμφισβητείται. Είναι αμφίβολο εάν αυτή η κατάσταση μπορεί να διαιωνιστεί, δεδομένου του δημογραφικού προβλήματος. Σήμερα, κανένα ευρωπαϊκό έθνος δεν ανανεώνει τις γενιές του. Μπορούμε λοιπόν να αναρωτηθούμε αν θα υπάρχουν ακόμα Ευρωπαίοι στους ερχόμενους αιώνες.
– Όπως έχετε υποστηρίξει στα γραπτά σας, δεν είμαστε σίγουροι στην σύγχρονη εποχή εάν η ύπαρξη της ανθρωπότητας είναι καλή, και εάν θα έπρεπε να συνεχιστεί…
– Υπάρχουν κάποιοι εξτρεμιστές που λένε πως θα έπρεπε να εξαφανιστεί η ανθρωπότητα για να σώσουμε την βιοποικιλότητα. Ο πρώτος ίσως που εξέφρασε αυτή την ιδέα ήταν ο Φλωμπέρ, στα γραπτά της νιότης του: «αχ, τι ωραία θα ήταν η γη, εάν δεν υπήρχαν άνθρωποι!». Πρέπει να αναρωτηθούμε όμως, ωραία για ποιόν; Ποιος θα ήταν ο παρατηρητής του ωραίου, χωρίς τον άνθρωπο; Έτσι, έχουμε σήμερα ανθρώπους που νομίζουν ότι το να κάνεις ένα παιδί είναι το ίδιο με το να ρυπαίνεις.
– Συνάμα, πλέον, με την αντισύλληψη και την έκτρωση, έχουμε όλες τις τεχνολογικές μεθόδους για να αποτρέψουμε την ανθρώπινη ύπαρξη.
– Ξεκινήσαμε, στις αρχές του 19ου αιώνα με τον Μπαίηκον και τον Ντεκάρτ, ένα εγχείρημα κατάκτησης της φύσεως. Ο άνθρωπος πρέπει να γίνει ο αφέντης, πρέπει να διατάζει την φύση. Στην πράξη όμως αυτή η κυριαρχία του ανθρώπου επί της φύσης γίνεται μία κυριαρχία ορισμένων ανθρώπων επί των άλλων ανθρώπων, χάρη στην εξουσίαση της φύσης. Ο πιο ακραίος τρόπος για αυτή την κυριαρχία επί του ανθρώπου είναι η αντισύλληψη. Αν έχω ένα όπλο που είναι ισχυρότερο από εσάς, μπορώ να σας εξουσιάσω, αλλά θα συνεχίσετε να υπάρχετε. Με την αντισύλληψη, απαγορεύουμε την ίδια την ύπαρξη των μελλοντικών γενεών. Δεν τους διατάζουμε, κάνε αυτό ή κάνε εκείνο, αλλά, να είσαι ή να μην είσαι. Είναι μία κυριαρχία πολύ πιο ακραία από αυτήν που θα μπορούσαμε να πετύχουμε με τα πιο ισχυρά όπλα.
– Παρόλα αυτά βλέπουμε ότι οι ίδιοι οι άνθρωποι αγαπούν αυτά τα «όπλα», και μάλιστα τα απαιτούν ως δικαιώματα…
– Πρέπει, νομίζω, να κάνουμε μία διάκριση μεταξύ των δικαιωμάτων. Υπάρχουν δικαιώματα αρνητικά: το δικαίωμα να μην συλληφθώ παράνομα, να μην βασανιστώ, να μην καταδικαστώ χωρίς δίκη, κλπ. Θα διέκρινα από αυτά τα δικαιώματα, το είδος των «θετικών» δικαιωμάτων που εφευρίσκουμε συνεχώς. Είναι μία τάση που ξεκίνησε το 1848 με το δικαίωμα στην εργασία. Ένας εργάτης είχε εισβάλει στην συνεδρίαση της προσωρινής κυβερνήσεως μετά την επανάσταση του ’48, φωνάζοντας: «συμπολίτες μου, το δικαίωμα στην εργασία!». Είναι δίχως άλλο ένα ενδιαφέρον δικαίωμα, γιατί εάν ένα εργοστάσιο δεν έχει παραγγελίες, πάει αυτό να πει ότι έχει υποχρέωση να προσλαμβάνει και να απασχολεί εργάτες; Έτσι βλέπουμε ότι δεν μπορούμε να έχουμε δικαίωμα χωρίς αντίστοιχη υποχρέωση. Με το δικαίωμα στην έκτρωση, που τώρα θέλουν να το εντάξουν και στο γαλλικό σύνταγμα, θα υπάρχουν άνθρωποι υποχρεωμένοι να διεξάγουν εκτρώσεις, δηλαδή γιατροί, και εάν αρνηθούν θα τιμωρούνται. Μιλάμε για το δικαίωμα στην ευτυχία. Ποιός είναι αυτός που πρέπει να μου χαρίσει την ευτυχία; Προφανώς, κάποιο είδος παντοδύναμης μηχανής που θα με κάνει ευτυχισμένο δίνοντάς μου όλα όσα ποθώ. Αυτή η μηχανή λέγεται κράτος, το κράτος πρόνοιας, και σ’ αυτήν τη μηχανή είμαι εντελώς υποδουλωμένος, σε μία εκούσια σκλαβιά. Οι άνθρωποι το απαιτούν γιατί φαντάζονται ότι το πανίσχυρο κράτος μπορεί να τους δώσει τα πάντα. Έτσι, η επέκταση των δικαιωμάτων οδηγεί τελικά στην απολυταρχία.
– Αναφέρατε το δικαίωμα στην ευτυχία. Τί είναι αυτό που αποκαλεί «ευτυχία» ο σύγχρονος »άνθρωπος;
– Ο Σάν-Ζύστ, ένας νέος επαναστάτης που οδηγήθηκε στην γκιλοτίνα μαζί με τον Ροβεσπιέρρο, είχε πει: «Η ευτυχία είναι μια ιδέα που γεννήθηκε στην Ευρώπη». Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, μίλησε για την ευδαιμονία, όχι όμως για την ευτυχία. Η μεγάλη αυτή φιλοσοφική παράδοση δεν είχε ούτε καν την έννοια της ευτυχίας, πόσο μάλλον ολόκληρες μελέτες για την ευτυχία. Ο Σάν-Ζύστ είχε δίκιο, λοιπόν, γιατί η αντίληψή του για την ελευθερία ήταν μία ιδέα αποκλειστικά σύγχρονη. Για τους αρχαίους και τους ανθρώπους του μεσαίωνα, ευτυχία ήταν να πραγματοποιήσεις στο μέγιστο, να αναπτύξεις στο μέγιστο, την φύση σου. Να είσαι άνθρωπος στον μέγιστο βαθμό. Για τους σύγχρονους, η ευτυχία είναι να κάνουν ό,τι θέλουν. Όμως στην πραγματικότητα, τίποτε δεν είναι πιο δύσκολο από το να κάνουμε ό,τι θέλουμε, να είμαστε στ’ αλήθεια το υποκείμενο της θέλησής μας. Γιατί δεν είμαστε εμείς κατ’ αρχήν που θέλουμε, αλλά η εκπαίδευσή μας, οι αναμνήσεις μας, για τους ψυχολόγους, οι διαθέσεις μας, για τους υλιστές. Άρα αυτή η ιδέα της ευτυχίας σημαίνει την πλήρη προσαρμογή σε αυτά τα στοιχεία, να κάνω οτιδήποτε μου υποδεικνύουν αυτά. Τελικά δηλαδή είναι μία σκλαβιά, είναι το να βρίσκω ευχαρίστηση στο να είμαι «ήπια» εγκλωβισμένος, χωρίς να χρειάζεται να οδηγώ εγώ το άρμα της εξουσίας… Αυτή η ιδέα της ευτυχίας, λοιπόν, είναι κάτι καινούριο.
– Αυτές οι απαιτήσεις και τα δικαιώματα εντάσσονται στην ρητορική της προόδου, μία έννοια στην οποία έχετε εξ ίσου ασκήσει κριτική…
– Πρέπει να καταλάβουμε ότι η καταστροφή δεν χρειάζεται να είναι κάτι βίαιο ή απότομο. Μπορούμε να έχουμε ένα είδος ήρεμου αφανισμού. Σήμερα προτιμούμε να φανταζόμαστε εντυπωσιακές καταστάσεις, όπως μία πυρηνική ή οικολογική αποκάλυψη. Όμως οι κινήσεις που αλλάζουν τον κόσμο είναι αυτές που δεν ακούγονται καν. Σκέφτομαι, για παράδειγμα, τις μεταρρυθμίσεις για τον γάμο των ομοφυλοφίλων. Το σύμφωνο συμβίωσης προωθήθηκε σαν ένας τρόπος να αποφύγουμε τον γάμο. Μας έλεγαν, θα κάνουμε μία πολιτική ένωση, όμως ο γάμος είναι εκτός συζήτησης. Δέκα χρόνια μετά, είχαμε και γάμο. Και έπειτα μας είπαν, είδατε, κάναμε μία μεταρρύθμιση, και δεν χάλασε ο κόσμος. Προφανώς, όμως τίποτε δεν αποδεικνύει ότι τα σοβαρά πράγματα πρέπει να είναι πάντοτε εντυπωσιακά. Δεν ζούμε σε ταινία αποκάλυψης. Προς τα κάπου προχωράμε, σίγουρα. Μένει να δούμε, όμως, εάν είμαστε σε ανηφόρα ή κατηφόρα. Με διασκεδάζει όταν το θέτουν έτσι, «προχωράμε, προχωράμε!», χωρίς να αναρωτιούνται αν είναι στην σωστή κατεύθυνση. Όπως το είχε θέσει ένας παλιός Αλγερινός πρόεδρος, «είμαστε στο χείλος της αβύσσου, θα κάνουμε ένα αποφασιστικό βήμα εμπρός!». Όταν είμαστε στο χείλος της αβύσσου, αυτό που χρειάζεται είναι να κάνουμε ένα μεγάλο βήμα πίσω! Είναι λυπηρό και συνάμα αστείο να βλέπεις τους ανθρώπους πώς φαντάζονται ότι όταν κάνουμε κάτι καινούριο είναι πάντοτε καλύτερο. Είναι μία στάση που οφείλεται στην τεχνική πρόοδο: είναι αλήθεια ότι το καινούριο μοντέλο τηλεφώνου είναι πάντα καλύτερο. Όμως αυτό δεν ισχύει για όλα.
– Πώς να αντιμετωπίσουμε αυτή την ψευδαίσθηση;
Χρησιμοποιώντας ξανά τις παλιές αυτές λέξεις, το «καλό» και το «κακό». Λέξεις ποὺ ἔχουν γίνει κάπως ταμπού. Πρέπει ἁπλᾶ νὰ δείξουμε ὅτι ἡ πίστη στὴν πρόοδο γεννιέται ἀπὸ μία παράλογη προβολὴ προφανῶν ἀληθειῶν σὲ τομεῖς ὅπου δὲν εἶναι καθόλου προφανεῖς. Ἡ πίστη στὴν πρόοδο γεννήθηκε τὸν 18ο αἰῶνα, μὲ τὶς σημαντικὲς ἐπιστημονικὲς ἀνακαλύψεις. Κάποιοι τότε εἶπαν, ἀφοῦ αὐξάνεται ἡ γνώση τῆς φύσεως, καὶ τοῦ ἐλέγχου τῆς φύσεως, θὰ φτάσουμε σὲ μία πρόοδο, σὲ μία βελτίωση τῶν πολιτικῶν καὶ κοινωνικῶν συνθηκῶν, καὶ χάρη σὲ αὐτὴ τὴν βελτίωση, θὰ κάνουμε τοὺς ἀνθρώπους καλύτερους. Τὰ ἀποτελέσματα δὲν εἶναι καὶ πολὺ ἐνθαρρυντικά, ὅμως συνεχίζουμε. Ἔχουμε μπροστά μας τοὺς πιὸ ἐγκληματικοὺς αἰῶνες τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας, εἶναι οἱ αἰῶνες τῆς σύγχρονης ἱστορίας. Ὅταν δίδασκα μεσαιωνικὴ ἱστορία στὸ πανεπιστήμιο, ἔδινα στοὺς φοιτητές μου μία λίστα μὲ ἡμερομηνίες, καὶ οἱ δύο τελευταῖες ἡμερομηνίες ἦταν τὸ 1933, τὸ Χολοντόμορ δηλαδὴ ὁ τεχνητὸς λιμὸς στὴν Οὐκρανία, καὶ τὸ 1941, ἡ διάσκεψη τῆς Βανζέε. Φυσικά, διαμαρτύρονταν, μὰ αὐτὲς δὲν εἶναι ἡμερομηνίες ἀπὸ τὸ Μεσαίωνα! Τοὺς ἀπαντοῦσα, αὐτὲς οἱ ἡμερομηνίες θὰ σᾶς ἐπιτρέψουν νὰ γελάσετε τὴν ἑπόμενη φορὰ ποὺ θὰ σᾶς πεῖ κάποιος, «αὐτὲς εἶναι βαρβαρότητες ἄξιες τοῦ Μεσαίωνα!». Στὴν πραγματικότητα, θὰ ἔπρεπε νὰ λέμε, «αὐτὲς εἶναι βαρβαρότητες ἄξιες τοῦ 20οῦ αἰῶνα!».
– Εἶστε, μεταξὺ ἄλλων, καὶ εἰδικὸς στὸ Ἰσλάμ. Ποιά εἶναι ἡ σχέση τῶν Γάλλων μὲ τοὺς μουσουλμάνους, καὶ εἶναι δυνατὴ ἡ ἔνταξή τους;
Οἱ Γάλλοι γνωρίζουν τοὺς μουσουλμάνους κυρίως ἀπὸ τὴν ἀποικιοκρατία. Σήμερα, ἡ πλειονότητα τῶν μεταναστῶν μουσουλμάνων κατάγεται ἀπὸ τὶς παλιὲς ἀποικίες, καὶ οἱ περισσότεροι εἶναι Ἀλγερινοί. Ἡ κλίκα ποὺ κυβερνᾶ τὴν Ἀλγερία σήμερα, καὶ ποὺ ἔχει καταστήσει φτωχὴ μία χώρα μὲ δυνατότητες νὰ πλουτίσει πολύ, τοὺς ἔμαθαν ὅτι φταίει ἡ Γαλλία γιὰ τὴ σημερινή τους κατάσταση γιατὶ κακομεταχειρίστηκε τοὺς Ἀλγερινούς. Ἔτσι, ὅταν ἔρχονται στὴν Γαλλία, πιστεύουν ὅτι βρίσκονται σὲ ἐχθρικὸ ἔδαφος. Αὐτὸ ποὺ μὲ ἐκπλήσσει εἶναι ἡ συμπεριφορὰ τῶν Ἀρχῶν πρὸς τὴν μετανάστευση. Ὅλος ὁ κόσμος ξέρει ὅτι ὑπάρχει σύνδεση ἀνάμεσα στὴν μετανάστευση καὶ τὴν ἐγκληματικότητα, ὅμως οἱ Ἀρχὲς τὸ κρύβουν. Ἀπὸ τὴ μεριὰ τῶν Γάλλων, θὰ ἔλεγα ὅτι ὑπάρχει μία δυσπιστία μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἀκόμη καὶ ἂν ὅλοι οἱ μουσουλμάνοι δὲν εἶναι τρομοκράτες, ὅλοι οἱ τρομοκράτες εἶναι μουσουλμάνοι. Ὑπάρχει βέβαια εὐθύνη τῶν Γάλλων ἔναντι τοῦ παρελθόντος τους, ὅμως ἂν συγκρίνουμε τὴν γαλλικὴ ἀποικιοκρατία μὲ τὴν ἀραβικὴ ἀποικιοκρατία στὴν μαύρη Ἀφρική, δὲν ὑπάρχει μεγαλύτερο αἶσχος. Εἶναι καλὸ νὰ μετανοοῦμε, ὅταν ὅμως μόνο ἕνας μετανοεῖ καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι εἶναι εὐχαριστημένοι μὲ τὸ παρελθόν τους, αὐτὸ δὲν δουλεύει. Γιὰ παράδειγμα, τὰ θεόρατα ἀγάλματα τοῦ Ταμερλάνου στὸ Οὐζμπεκιστὰν καὶ στὸ Καζακστὰν δὲν τίθεται θέμα νὰ τὰ κατεδαφίσουμε, ὅπως κατεδαφίσαμε τὰ ἀγάλματα τοῦ Κολμπέρ, ἢ τοῦ Σέσιλ Ρόουντς. Ὁ Ταμερλᾶνος θὰ μείνει ἥσυχος.
Ὅσον ἀφορᾶ τὴν ἔνταξη, δὲν εἶμαι πολὺ αἰσιόδοξος. Πρέπει ἐδῶ νὰ κάνουμε μία διάκριση ἀνάμεσα στὸ Ἰσλὰμ καὶ στοὺς μουσουλμάνους, καὶ ὄχι ἀνάμεσα στὸ Ἰσλὰμ καὶ στὸν ἰσλαμισμό. Ἀνάμεσα στὸ Ἰσλὰμ καὶ στὸν Ἰσλαμισμὸ ὑπάρχει διαφορὰ ἔντασης, ὄχι φύσεως. Στοὺς ἴδιους τοὺς μουσουλμάνους βρίσκει κανεὶς πολλοὺς ἀνθρώπους ποὺ πῆραν ἀπὸ τὸ Ἰσλὰμ ὅσα μποροῦσαν νὰ καταλάβουν, δηλαδὴ μία πολὺ στοιχειώδη ἠθική, μὴν κλέβεις, μὴν σκοτώνεις, κ.λπ. Ὅμως στὸ Ἰσλάμ, ὁ μοναδικὸς στόχος, εἶναι ἡ παγκόσμια κυριαρχία. Γι’αὐτὸ τὸν λόγο ὁ ἰσλαμισμὸς δὲν εἶναι μία διαστροφὴ τοῦ Ἰσλάμ, ἀλλὰ μία ἐπιστροφὴ στὸ Ἰσλὰμ τῶν πρώτων χρόνων. Ὁ στόχος εἶναι ὁ ἴδιος, μονάχα τὰ μέσα γιὰ νὰ τὸν πετύχουμε ἀλλάζουν, βία στὴν μία περίπτωση, καὶ ὑπομονὴ στὴν ἄλλη.
Πρώτη έντυπη δημοσίευση: “Εστία”, 11 Δεκεμβρίου 2022)
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα (“Διαβάσεις”) είναι έργο του Σπύρου Βασιλείου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου