Christophe Trontin
Διατηρώντας πάντα την επιφύλαξη της μεροληπτικότητας κειμένων- ανταποκρίσεων σε περίοδο πολέμου, απ’ όλες τις πλευρές, διότι η αλήθεια είναι συνήθως και στις δύο πλευρές…. ( Σ.τ.Μ.)
Είσαστε ψυχίατρος; γελώντας μας απάντησε ο Boris Vychnievski, βουλευτής του φιλελεύθερου Iabloko (της αντιπολίτευσης) στο κοινοβούλιο της Αγίας Πετρούπολης, όταν ζητήσαμε να μας πει για την κατάσταση της κοινής γνώμης στη Ρωσία, σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς. Στη Ρωσία είναι δύο ινστιτούτα που μοιράζονται το εμπόριο των ερευνών: είναι το ινστιτούτο έρευνας της δημόσιας γνώμης (VTsIOM), το οποίο χωρίστηκε σε δύο το 2004. Σήμερα, το VTsIOM αντιπροσωπεύει τον κρατικό πόλο που θέλει να διατηρήσει την εμπιστοσύνη των αρχών και τα συμβόλαια των μεγάλων Μέσων και της διοίκησης του Κρεμλίνου,ενώ το κέντρο Levada, υπερήφανο για την ανεξαρτησία του, αποφάσισε να στραφεί σε ένα πελατολόγιο περισσότερο ιδιωτικό και διεθνές, κάτι που του απέδωσε την ετικέτα “ίδρυμα του εξωτερικού”. Σε αντίθεση με ό,τι θα πίστευε κανείς, οι αναλύσεις τους σχετικά με την “ειδική στρατιωτική επιχείρηση”, ταυτίζονται κατά πολύ: γύρω στο 75% των ερωτωμένων υποστηρίζουν με ή χωρίς επιφυλάξεις την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση». Η επιστράτευση των 300.000 εφέδρων (όπως ανακοινώθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου) μήπως αλλάζει τα δεδομένα; Ο αντιπρόσωπος του VTsIOM μετριάζει κάπως την αίσθηση της ιερής ενότητας. Κατ΄ αρχήν οι αριθμοί αυτοί δεν αποκαλύπτουν τον αριθμό αυτών που έχουν αρνηθεί ν’ απαντήσουν. «Το κλίμα δεν είναι κλίμα γιορτής. Η ανησυχία είναι ισχυρή, και είμαστε μακριά από τον ενθουσιασμό που επικρατούσε το 2014 [μετά την ενσωμάτωση της Κριμαίας], όπου κάποιος θα μπορούσε να μιλήσει για μία «ρωσική άνοιξη». Η υποστήριξη εκφράζεται σε πολλά επίπεδα: είναι ιδιαίτερα υψηλή στα άτομα που έχουν γεννηθεί πριν από την Περεστρόικα, ειδικά αυτούς που είναι άνω των 55 ετών και που ενημερώνονται από την κρατική τηλεόραση [+10 πόντους περισσότερους από τον μ.ο, στα τέλη Αυγούστου]. Ανάμεσα στους περισσότερο δικτυωμένους, οι 18-24 επιδοκιμάζουν σε ποσοστό της τάξης του 65% τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία: την στιγμή που η χώρα είναι σε πόλεμο, θα πρέπει να την υποστηρίξουμε. Μόνο μία μειονότητα οργανώνεται ενεργά, μαζεύει εράνους για βοήθεια στους πρόσφυγες του Ντονμπάς, χρηματοδοτεί την αγορά drones και άλλων εξαρτημάτων που έχουν σκοπό τη βοήθεια του ρωσικού στρατού, ή κατατάσσονται εθελοντικά για να πολεμήσουν στο πεδίο. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του VTsIOM αυτοί αντιπροσωπεύουν το 1% του ενήλικου πληθυσμού, δηλαδή περίπου 1 εκατομμύριο άτομα. Μερικές περιοχές που είναι από τις πιο φτωχές της χώρας, όπως είναι η Τσετσενία, η Βόρειος Οσσετία και η Τσουβαχία, παρέχουν έναν πιο υψηλό αριθμό ατόμων που θέλουν να είναι στον στρατό ή συμμετέχουν σε ιδιωτικές οργανώσεις άμυνας του τύπου Wagner.
Οι δυτικές κυρώσεις και η παροχή όπλων στην Ουκρανία έχουν δημιουργήσει ένα ισχυρό αποτέλεσμα και έχουν απομονώσει, και μάλιστα, αντιστρέψει το ρεύμα εναντίον του πολέμου. Τον τελευταίο Μάιο, περίπου 150.000 άτομα, στο μεγαλύτερο μέρος τους νέοι και διπλωματούχοι είχαν φτιάξει τις βαλίτσες τους για την Τουρκία, τα ΗΑΕ, την Αρμενία ή τη Γεωργία, στα πλαίσια μία προσωρινής ή μόνιμης εγκατάστασης. Πόσες νέες αναχωρήσεις έχει προκαλέσει η εξαγγελία της επιστράτευσης; Όπως αποκάλυψε τον Αύγουστο, ο M. Fiodorov, σε μία συνέντευξη του στο Ria Novosti, «περίπου 10% των ερωτωμένων προσώπων άλλαξαν θέση [στη διάρκεια των τριών ή τεσσάρων πρώτων εβδομάδων της σύγκρουσης]: μία μερίδα αυτών που ήταν ενάντιοι ή είχαν δυσκολία με το όλο θέμα, στράφηκαν σε υποστήριξη της επιχείρησης. Από τότε, έχουν λίγο μεταβληθεί οι αριθμοί. Όμως η ομιλία του Πούτιν στις 21 Σεπτεμβρίου θα μπορούσε να αλλάξει τη δεδομένη ισορροπία. Οι κυρώσεις έπεισαν μία μεγάλη μερίδα της κοινής γνώμης γι΄αυτό που πιστευόταν ήδη από το 2014: ο αντίπαλος της Ρωσίας δεν ήταν η Ουκρανία, αλλά το ΝΑΤΟ, και πίσω απ΄αυτό οι ΗΠΑ. Την παραμονή της εισβολής, 60% των ερωτωμένων από το Κέντρο Levada για το θέμα της έντασης στο Ντονμπάς, εκτιμούσε ήδη ότι το ΝΑΤΟ ήταν υπεύθυνο γι΄αυτή την κατάσταση (μόνο ένα 14% θεωρούσε υπεύθυνη την Ουκρανία). Περίπου 10% των αντιτιθεμένων εξακολουθούν να καταδικάζουν χωρίς επιφύλαξη τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ο φόβος του να πάνε στο μέτωπο έχει χωρίς αμφιβολία αυξήσει τον αριθμό τους: στα τέλη του Σεπτεμβρίου, οδήγησε τους πιο αποφασισμένους να κατέβουν και πάλι στο δρόμο. Αυτό το καλοκαίρι στους δρόμους της Αγίας Πετρούπολης κυριαρχούσε ένα εορταστικό και χαρούμενο πνεύμα στη νυχτερινή ζωή της πόλης. Εν μέσω αυτής της ανεμελιάς, μερικά κοστούμια έκαναν αίσθηση με το πολιτικό τους νόημα: έβλεπε κανείς εδώ κι εκεί τα Ζ (που έχουν γίνει σύμβολο της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης), μερικές φορές συνδυασμένα με την ταινία του Αγίου Γεωργίου, με τα μαύρα και πορτοκαλί εναλλάξ χρώματα, σύμβολο της νίκης εναντίον του φασισμού, που είναι ένας από τους διακηρυγμένους στόχους αυτού του πολέμου. Η παρουσία της αστυνομίας ήταν διακριτική: καμία σχέση με την περίοδο του πολέμου στην Τσετσενία, όπου οι στάσεις του Μετρό ήταν φραγμένες με μπλοκ συμπαγή και οι έλεγχοι ταυτότητας ήταν συνεχείας. Στα στρατηγικά σημεία της πόλης, τα McDonald έχουν «από- αμερικανοποηθεί» και έχουν αρχίσει και πάλι να σερβίρουν και (πράγμα παράδοξο) είναι γεμάτα. Το ντεκόρ βέβαια έχει αλλάξει: τέρμα οι αψίδες και οι γελαστοί κλόουν, ο χώρος πλέον είναι γεμάτος με σοβαρά περιτυλίγματα, με προσωπικό στα μαύρα και με σλόγκαν «Είναι καλό. Τελεία». Με τρόπο που να παίρνει πολιτική θέση χωρίς να κάνει τον περαστικό να τον αποστρέφεται, αυτός ο κομψός νέος με το μούσι επιμελώς φροντισμένο στο Μετρό της Μόσχας φορά ένα T-shirt με την ετικέτα «πράκτορας του εξωτερικού», είναι και αυτός ένας τρόπος για να εκφράσει κάποιος την ειρωνεία του. Θυμίζουμε ότι το 2012 εκδόθηκε ο νόμος για τους «πράκτορες του εξωτερικού», κατ’ αντιγραφή του ανάλογου αμερικανικού.
Η κρατική εξουσία, με κάποιον τρόπο, τείνει να μετριάζει τις προσδοκίες του πληθυσμού, με σκοπό να προλάβει μία είδους έντονη απαίτηση για άμεσα αποτελέσματα. Τα καθημερινά briefing του Γενικού Διοικητή Igor Konachekov, που με μία φωνή μονότονη, απρόσωπη, προσδιορίζει τις προόδους και τις δυσκολίες της επιχείρησης, μαρτυρούν την αργό χαρακτήρα και τη δυσκολία της κατάστασης. Κατ’ αυτό τον τρόπο έχει οικοδομηθεί ένα είδος ανοσίας του κόσμου στις κακές ειδήσεις: για παράδειγμα, η βύθιση του Moskva (14 Απριλίου 2022), παρά το αναμενόμενο, δεν προκάλεσε κανένα σοκ στην κοινή γνώμη και δεν οδήγησε σε μία πτώση του ποσοστού υποστήριξης προς την στρατιωτική επιχείρηση, ο καθένας συνειδητοποιώντας ότι αυτή η σύγκρουση θα έχει πολλές αντιξοότητες. Η ουκρανική αντεπίθεση, επώδυνη για τον ρωσικό στρατό, έχει δείξει και τα όρια της επιχείρησης. Ο Dmitri Ivanov, σε αυτά που μας λέει, σε μεγάλο βαθμό αντικατοπτρίζει το γενικό αίσθημα: «Είμαι κατά του πολέμου. Ποιος θα ήταν ευχαριστημένος με σφαγές που στοιχίζουν τόσες ανθρώπινες ζωές;». Όπως και η πλειοψηφία των Ρώσων πιστεύει ότι η Ουκρανία είναι το θύμα του «ψυχρού πολέμου» που συνεχίστηκε εναντίον της Ρωσίας και μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. «Οι ΗΠΑ», σύμφωνα με τον ίδιο, «έχουν διαπράξει ένα μεγάλο λάθος, περικυκλώνοντας την Ρωσία. Ο ίδια ο Μπόρις Γιέλτσιν θα εξέφραζε την ενόχληση του, και εάν ήταν στην εξουσία σήμερα, είναι πιθανό ότι θα είχε πάρει την ίδια απόφαση, όπως και ο οποιοσδήποτε Γενικός Γραμματέας της σοβιετικής περιόδου: υπάρχουν σταθερές στην Ιστορία, και οι ΗΠΑ θα μπορούσαν και θα έπρεπε να εμποδίσουν αυτόν τον πόλεμο, που έρχεται ως συνέπεια των πέντε διαδοχικών επεκτάσεων του ΝΑΤΟ. Τώρα, ο πόλεμος είναι εδώ και υπάρχει ο κίνδυνος να επεκταθεί όπως μία φλόγα σε ένα δάσος».
Οι Ρώσοι πιστεύουν ότι από εδώ και στο εξής, η αντιπαλότητα Δύσης και Ρωσίας θα διαδραματισθεί στο οικονομικό πεδίο: φτώχεια εναντίον φτώχειας. Ο Khafiz Koutlaliev, ιστορικός ειδικός στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σημειώνει πως οι Ρώσοι και οι Ευρωπαίοι δεν έχουν το ίδιο επίπεδο αντίστασης. «Εμείς έχουμε γνωρίσει το δελτίο στα τρόφιμα, τα ράφια των καταστημάτων να είναι άδεια, τον υπερ-πληθωρισμό». Η οικονομική κατάρρευση στην εποχή του Γιέλτσιν, είναι ακόμα στην πρόσφατη θύμηση των περισσοτέρων. Οι Ρώσοι θέλουν να πείσουν ότι ακόμα και χωρίς το τελευταίο i-Phone, την παρμεζάνα και τα ταξίδια στο Παρίσι, η ζωή παραμένει δυνατή. «Εξ αιτίας του πληθωρισμού, η Ε.Ε. θα αναγκαστεί να διαπραγματευτεί». Παρά τις δυσκολίες των καιρών, η χώρα δεν εμφανίζει μία εικόνα χάους. Οι ουρές στα μηχανήματα αναλήψεων έχουν εξαφανιστεί και υπάρχει μία άνθηση της οικοδομής, ενώ η ανεργία μένει σε ιστορικά χαμηλά. Σύμφωνα με την Sberbank, νούμερο ένα στην τραπεζική πίστωση, ο μέσος μηνιαίος μισθός έχει αρχίσει και πάλι ν’ ανεβαίνει από την άνοιξη και μετά. Στην επικέντρωσή τους στα focus groups που οργανώνουν, ο διευθυντής του Κέντρου Levada, διαπιστώνει ότι οι συμμετέχοντες πιστεύουν ότι οι κυρώσεις εφαρμόζονταν ήδη και στην Σοβιετική Ένωση. Εάν στην αρχή προκάλεσαν κάποιο σοκ, πλέον γίνονται κατανοητές ως κάτι καλό, πολλοί βλέποντας σε αυτές μία παρότρυνση για την ανάπτυξη κάποιων στρατηγικών τομέων της ρωσικής οικονομίας.
Η ζωή συνεχίζεται στα μπαρ και μία παράξενη ανεμελιά κυριαρχεί παντού. Ουδέν κακόν αμιγές καλού, παρατηρεί ένας θαμώνας, ο πόλεμος έβαλε τέρμα στον Covid. Τέρμα οι μάσκες και οι περιορισμοί, η καραντίνα και οι περιορισμοί στις εξόδους. Ο πόλεμος είναι πάντα εδώ.
*δημοσιογράφος στη Μόσχα (Le Monde Diplomatique, Octobre, 2022,) μετάφραση: Μανώλης Γ. Βαρδής
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα (“WW II Shipping Out”, 1942) είναι έργο του, αμερικανού, Thomas Hart Benton.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου