Ευάγγελος Κοροβίνης
Δεν πάει πολύς καιρός που οι αγορές θριάμβευαν έναντι των κρατών εντελώς ανεμπόδιστα. Κολοσσιαίες και ταχύτατες ροές κεφαλαίων τσάκιζαν και ταπείνωναν ολόκληρα κράτη. Οι εταιρείες αξιολόγησης, που προσδιόριζαν την φερεγγυότητα των κρατών και την δυνατότητα τους να έχουν πρόσβαση σε πιστώσεις, εθεωρούντο οι υπερδυνάμεις της εποχής. Ενώ οι λαοί ψηφίζουν κάθε τετραετία ή πενταετία, οι αγορές ψηφίζουν και τιμωρούν ή επιβραβεύουν κάθε λεπτό, έλεγαν πολλοί.
Δεν πάει, επίσης, πολύς καιρός που, με βάση το δόγμα της «περιορισμένης» εθνικής κυριαρχίας, επιχειρήθηκαν «ανθρωπιστικές επεμβάσεις» σε μια πλειάδα κρατών, με αφετηρία τον βομβαρδισμό της Σερβίας του Μιλόσεβιτς.
Α. Η μετα-βεστφαλιανή τάξη και ο νεο-μεσαιωνισμός
Στην ουσία η Δύση, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, προώθησε την πλήρη απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων, εμπορευμάτων, ακόμη και ανθρώπων και προσπάθησε να θεμελιώσει μια διεθνή αρχιτεκτονική νέου τύπου.
Η νέα αυτή αρχιτεκτονική θα ήταν μετα-βεστφαλιανή και κατά κάποιο τρόπο νέο-μεσαιωνική. Θα αντικαθιστούσε την διεθνή τάξη, που προέκυψε από την συνθήκη της Βεστφαλίας (1648), και είχε στον πυρήνα της το έθνος-κράτος.Στο νέο αυτό σύστημα που θα έπαιρνε την θέση της παλιάς τάξης, καμιά κυβέρνηση και κανένα κράτος δεν θα είχε αποκλειστική κυριαρχία επί του εδάφους του.
Όπως στον όψιμο μεσαίωνα, πιο συγκεκριμένα, τα κράτη μοιράζονταν την όποια κυριαρχία τους, προς τα κάτω με τους βασάλους του βασιλιά και προς τα πάνω με τον Πάπα και τον αυτοκράτορα, έτσι και τώρα η εθνική κυριαρχία θα περιοριζόταν με την δημιουργία οιονεί κρατών μέσα στα κράτη (από θρησκευτικές, εθνωτικές ή άλλου χαρακτήρα μειονότητες) και από την ενίσχυση των πολυεθνικών επιχειρήσεων, των μη κυβερνητικών διεθνών οργανώσεων και άλλων υπερεθνικών οργανισμών.
Στόχος αυτών των αλλαγών ήταν να αποκτηθεί πλήρης πρόσβαση των χρηματοπιστωτικων κέντρων (Γουώλτ Στρητ, Σίτυ του Λονδίνου) των αγγλοσαξόνων στις οικονομίες και τις κοινωνίες των διαφόρων κρατών. Ταυτόχρονα, εξάλλου, μέσω των «ανθρωπιστικών επεμβάσεων» και των «έγχρωμων επαναστάσεων»,επιδιώκονταν και ο πολιτικός έλεγχος των εξελίξεων σε διάφορες χώρες, από τα ίδια κέντρα.
Β. Η νεο-βεστφαλιανή τάξη
Το μετα-βεστφαλιανό μοντέλο διεθνών σχέσεων άρχισε να αμφισβητείται όταν, για πρώτη φορά στη διαδρομή των «νέων χρόνων», το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας μετατοπίσθηκε από την Δύση στην Ανατολή και «ατμομηχανές» της παγκόσμιας ανάπτυξης αναδείχθηκαν η Κίνα κυρίως αλλά και η Ινδία. Η Κίνα με μοχλό τις υπό κρατικό έλεγχο τράπεζες της και συνδυάζοντας τον κεντρικό σχεδιασμό με μια ανθούσα ελεύθερη αγορά, απέκτησε τεχνολογική ισοτιμία με την Δύση και μια εύρωστη οικονομία, με ρυθμούς ανάπτυξης χωρίς προηγούμενο.
Ο κινεζικός δυναμισμός διαχύθηκε από ένα σημείο και πέρα προς τα έξω, στα πλαίσια του νέου «δρόμου του μεταξιού». Η Κίνα, στα πλαίσια αυτά, χωρίς να αναμειγνύεται στις εσωτερικές υποθέσεις των διαφόρων κρατών με τα οποία σχετίζεται, προωθεί μεγάλης κλίμακας επενδύσεις, σε υποδομές κυρίως, χορηγώντας χαμηλότοκα δάνεια.
Από την μέχρι τώρα πολιτεία της Κίνας, προκύπτει ότι προσβλέπει σε έναν νέο τύπο διεθνών σχέσεων, που θα μπορούσε να αποκληθεί νεο-βεστφαλιανός. Στον τύπο αυτόν η εθνική κυριαρχία μοιάζει να διατηρείται ακέραιη. Όχι μόνον επειδή αναγνωρίζεται ότι «υπάρχουν διάφοροι τρόποι συμμετοχής των λαών στα κοινά» πέραν του κοινοβουλευτισμού, καθώς και «διάφοροι δρόμοι οικονομικής ανάπτυξης», πέραν εκείνου που προβλέπει η νεοφιλελεύθερη «συναίνεση της Ουάσιγκτον». Αλλά και διότι αναγορεύεται ο Ο.Η.Ε, ως ο μόνος οργανισμός κοινής αποδοχής και οι αποφάσεις του ως οι μόνες νομικά δεσμευτικές για όλους. Οι μειοψηφικές ομάδες κάποιων κρατών, που θέλουν να επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες στην διεθνή κοινότητα, είναι καταδικαστέες.
Σύμμαχος της Κίνας στην προώθηση του νεο-βεστφαλιανού μοντέλου διεθνών σχέσεων είναι η Ρωσία, που συμμερίζεται τα ίδια πιστεύω και τις ίδιες αρχές. Όμως, ακόμη και αν το νέο μοντέλο μπορέσει να αποκαταστήσει την διασαλευμένη διεθνή νομιμότητα, δεν θα γεννηθεί οπωσδήποτε ένας καινούργιος κόσμος. Η εδραίωση του νέου τύπου διεθνών σχέσεων, μπορεί να επιτρέψει να κερδηθεί χρόνος, ώστε να αντιμετωπισθούν βαθύτερα ζητήματα. Πέρα,βέβαια, από τα προφανή,που σχετίζονται με την παρωχημένη αντιπροσωπευτικότητα της σύνθεσης των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας.
Γ. Τα όρια της νέο-βεστφαλιανής τάξης
Γίνεται λόγος για την κρίση της δυτικής εξατομίκευσης. Τον κατακερματισμό, δηλαδή, της κοινωνίας σε ακοινώνητα άτομα, την έκλειψη των υπερατομικών αξιών και την διαφθορά των ελίτ, με συνέπεια την διάβρωση της κοινωνικής συνοχής και την υπονόμευση της ικανότητας για συλλογική δράση. Η Δύση δεν μονοπωλεί την παρακμή. Τα εκφυλιστικά φαινόμενα διαχέονται και στις μη δυτικές κοινωνίες.
Υπάρχει, όμως, μια κρίσιμη διαφορά μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Οι λαοί της Ανατολής προσφεύγουν στις παραδόσεις τους για να υψώσουν αναχώματα στην σήψη και τον εκπεσμό. Στην Δύση και ιδίως στις ΗΠΑ, αντίθετα, αναπτύσσονται κινήματα «ακύρωσης» του πολιτισμού (αποκαθήλωσης των αγαλμάτων των ιδρυτών πατέρων, κατάργησης της διδασκαλίας της ελληνικής και λατινικής γραμματείας στα αμερικανικά πανεπιστήμια κ.λ.π).
Η αναβίωση μη δυτικών προνεωτερικών παραδόσεων δεν είναι και αυτή επαρκής από μόνη της για την αντιμετώπιση των σημερινών προβλημάτων (όπως και η νεο-βεστφαλιανή στροφή στις διεθνείς σχέσεις), καθώς θα μπορούσε να καταλήξει σε μια άγονη, σε τελευταία ανάλυση, αμυντική περιχαράκωση.
Μόνον λύσεις συνθετικές και υπερβατικές, που να συμβάλλουν στην επίλυση των προβλημάτων και του «εχθρικού άλλου», εν προκειμένω της ίδιας της Δύσης και πριν απ’ όλα των ΗΠΑ , μπορούν να έχουν έναν λυτρωτικό χαρακτήρα.
Πηγές
The meaning of new medievalism. By Jorg Friedrichs. European journal of international relations. December 2001.
Globalization and the state:Assessing the decline of the westphalian state in a globalizing world. By Sagnik Guha. Inquiries Journal. 2017 Vol.9 No.3
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του, γάλλου, Νικολά Πουσέν, φιλοτεχνημένο το 1639.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου