Το εργοστάσιο της Πολυβιοτεχνικής και ο Γεώργιος Ν. Χαλαβαζής,αποστολικός έξαρχος των Ελληνορρύθμων Καθολικών

https://slpress.gr/politismos/stin-acharnwn-tou-mesopolemou/

Κατά τα μεσοπολεμικά χρόνια, στην οδό Αχαρνών 244 (κατόπιν 246), στα Κάτω Πατήσια, τα οποία δεν θύμιζαν καθόλου την πολύβουη, ειδικά τον τελευταίο καιρό, συνοικία, ξεχώριζε και δέσποζε ένα βιομηχανικό κτήριο. Βρισκόταν πάνω από την κεντρική αυτή οδική αρτηρία, στη σημερινή στάση Παράδεισος, που πήρε το όνομά της από το μικρό ομώνυμο καφενείο του Κονταράτου στο ύψος της οδού Ρόδου. Από την Αχαρνών περνούσε το τραμ 6 που έφτανε μέχρι τη Γέφυρα, ενώ ο ηλεκτρικός τερμάτιζε στην Αττική, η προέκταση της οποίας ήταν τάφρος ανοιχτή χωρίς περίφραξη…

Το κτήριο αυτό θεμελιώθηκε το 1927 για να στεγάσει τον κλήρο, το ορφανοτροφείο και προσωρινό ναό των Ελληνορρύθμων Καθολικών, των Ουνιτών, των πρώην ορθοδόξων που προσηλυτίστηκαν στον καθολικισμό, επιδιώκοντας την ένωσή τους με τους καθολικούς. Στέγαζε επίσης στο ισόγειο το εργοστάσιο της Πολυβιοτεχνικής, ανώνυμης εταιρείας εκδόσεων και γραφικών τεχνών, η οποία είχε τα γραφεία στην οδό Μάγερ 29, στην Πλατεία Βάθης.

Το κτήριο της Πολυβιοτεχνικής το 1928

Η δραστήρια Πολυβιοτεχνική

Σύμφωνα με διαφήμισή της, η εταιρεία αναλάμβανε την εκτύπωση βιβλίων, πινάκων, περιοδικών, εφημερίδων, πολυχρωμιών και εν γένει κάθε τυπογραφική εργασία, ενώ διέθετε άρτιο βιβλιοδετείο, που γηραιό μάστορά του τον συναντούσε κανείς να δουλεύει έως τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 1970. Το τυπογραφείο της Πολυβιοτεχνικής ήταν εξοπλισμένο με γερμανικά και ιταλικά σύγχρονα ταχυπιεστήρια.

Στις εγκαταστάσεις της τυπωνόταν από το 1929 έως το 1930 το δεκαπενθήμερο αρχικά και εβδομαδιαίο κατόπιν περιοδικό τέχνης, μελέτης και ελέγχου Ελληνικά Γράμματα, με διευθυντές τον δραστήριο λογοτέχνη Κωστή Μπαστιά (1901-1972) και τον επιχειρηματικό νου Βασίλειο Μαλατάκη (π. 1870-μετά το 1929) ―τον δεύτερο έως τον Οκτώβριο του 1929. Ο Μπαστιάς ήταν Συριανός, καθολικός το θρήσκευμα. Ο Μαλατάκης, συγγενής του φιλενωτικού της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης Μάξιμου Μαλατάκη (1862-1911), χρημάτισε πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου και διευθύνων σύμβουλος της ανώνυμης εταιρείας Πολυβιοτεχνική.

Το περιοδικό Ελληνικά Γράμματα, όπως προδίδει και ο τίτλος του, επικρίνει κάθε ευρωπαϊκή θεωρία που ενδέχεται να διατυπώνουν Έλληνες διανοούμενοι και υποστηρίζει καθετί ελληνικό (ρίζες, χαρακτήρα, ψυχή). Αντικομμουνιστικό, ελληνοχριστιανικό, φιλοπαραδοσιακό, μισοξενικό, προβάλλει τον Παπαδιαμάντη και τον Κόντογλου, συμπαθεί και τη λαϊκή τέχνη, εκδηλώνοντας κάποτε ακραία στάση, όπως στην περίπτωση της αντιπαράθεσης με το περιοδικό Νέα Εστία. Αρωγός του, η Πολυβιοτεχνική. Με ποια κεφάλαια;  Και ποιους σκοπούς εξυπηρετούσε;

Ο Κωστής Μπαστιάς σε σκίτσο του Κλεόβουλου Κλώνη το 1932

Η πλούσια δράση του Χαλαβαζή

Ένα πρόσωπο, ο αποστολικός έξαρχος των Ελληνορρύθμων Καθολικών, επίσης Συριανός, από την Άνω Σύρο,Γεώργιος Ν. Χαλαβαζής  (1881-1957), έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την ίδρυση της Πολυβιοτεχνικής. Με πατέρα τον τυπογράφο στη Σύρο και εκδότη της γαλλοελληνικής πολιτικής και φιλολογικής εφημερίδας στην Κωνσταντινούπολη Ανατολή – L’Orient (1880-97) Νικόλαο Χαλαβαζή (1831-1897), κράτησε το πατρικό τυπογραφείο στο νησί του.

Το 1897 έφυγε για τη Ρώμη και το 1906 χειροτονήθηκε. Υπηρέτησε ως ιερέας αρχικά στην ανατολική Θράκη υπό τον ενωτικό επίσκοπο Γρατιανουπόλεως Ησαΐα Παπαδόπουλο, και το 1914 πήγε στην Ευρώπη και στην Αμερική, όπου διενήργησε εράνους υπέρ των Ουνιτών. Το 1920, με την εκτίμηση του πάπα Βενέδικτου ΙΕ’ (1854-1922), που τον ονομάζει τιτουλάριο επίσκοπο Θεοδωρουπόλεως, ανέπτυξε έντονα παιδευτική για τη νεολαία δράση: ίδρυσε στο Πέραν το παρθεναγωγείο του ιερού τάγματος της Παμμακαρίστου, αναδιοργάνωσε το ιεροσπουδαστήριο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος και συγκρότησε την ελληνική σχολή αρρένων Η Οδηγήτρια, εργαζόμενος για τη μεταφορά και για την περίθαλψη Ελλήνων προσφύγων έως τον Σεπτέμβριο του 1922, οπότε ήρθε στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

Το 1923 το παρθεναγωγείο της Παμμακαρίστου και το ιεροσπουδαστήριο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος λειτουργούν στην οδό Ελπίδος, στην πλατεία Κυριακού (σημερινή Βικτωρίας), ενώ το 1924 ο δραστήριος ιεράρχης ιδρύει το ορφανοτροφείο αρρένων Άγιος Ιωάννης ο Ελεήμων και σχολή θηλέων, καθώς και το ιεροσπουδαστήριο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Με δωρεές από την Ευρώπη και από την Αμερική, χτίζει τον προσφυγικό συνοικισμό της οδού Πετροπουλάκη, κάτω από την Αχαρνών, όπου στεγάστηκαν 25 οικογένειες.

Το 1929 ολοκληρώνεται, με ενέργειές του, το κτήριο της Αχαρνών, όπου εγκαθίστανται τα γραφεία της Καθολικής Εξαρχίας, ο κλήρος, το ορφανοτροφείο, τυπογραφείο, η εφημερίδα Καθολική και σε προσωρινή βάση ο ναός της Αγίας Τριάδας. Το 1935 προβαίνει στην αγορά κτήματος στην οδό Ιακωβάτων, όπου ανοικοδομήθηκε έως το 1937 το κτήριο της πρώτης στην Ελλάδα ελληνόρρυθμης μονής της Παμμακαρίστου, με παρεκκλήσιο, δημοτικό, γυμνάσιο, τμήμα ξένων γλωσσών, ρυθμικής και πιάνου. Από το 1936 ο ακατάβλητος ιεράρχης συγκρότησε το Γραφείο Καλός Τύπος, που θα εκδώσει και την εφημερίδα Καθολική και από το 1940 θα μεταστεγαστεί στην οδό Σίνα 2, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα.

Ιάκωβος ο αδελφόθεος του Γκρέκο, αντίγραφο του Φώτη Κόντογλου, 1928, εξώφυλλο στα Ελληνικά Γράμματα το 1929

Καίριος ρόλος στην Κατοχή

Κατά τον ελληνοϊταλικό πόλεμο ο Χαλαβαζής συνέβαλε, μέσω της λειτουργίας στο Γραφείο Καλός Τύπος του Γραφείου Πληροφοριών της Αγίας Έδρας, στο να μη βομβαρδιστεί η Αθήνα· μάλιστα, σε συνεργασία με τον αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό (1891-1949), κατόρθωσε να μεσολαβήσει η Αγία Έδρα για να αρθεί ο επισιτιστικός αποκλεισμός της Ελλάδας.

Ίδρυσε το 1941 τις εστίες θείας πρόνοιας, οι οποίες οργάνωναν λαϊκά συσσίτια και μοίραζαν επί καθημερινής βάσεως τρόφιμα σε άπορους φυλακισμένους και ασθενείς, το 1944 τη στέγη εστία εργαζομένου κοριτσιού Η Θεία Πρόνοια στην οδό Εμμανουήλ Μπενάκη 7, τη Στέγη Φοιτητρίας στον Νέο Κόσμο, το 1945 το σωματείο της Ελληνικής Καθολικής Δράσεως, το 1947 φοιτητική εστία αρρένων στο κτήριο της οδού Αχαρνών,  επιτυγχάνοντας αμερικανική βοήθεια, και το 1953 παιδικές εξοχές στη Νέα Μάκρη, όπου θα βρουν κατάλυμα σεισμόπληκτα παιδιά από τα Επτάνησα.

Το 1953 αναγνωρίζεται ακόμα, πάλι με τη δική του κινητοποίηση, ως φιλανθρωπικό ίδρυμα για κάθε άνθρωπο που έχει ανάγκη, ανεξάρτητα από την εθνικότητα και το δόγμα του, το νοσοκομείο Η Παμμακάριστος, το οποίο το διηύθυναν καθολικές καλόγριες της μονής Παμμακαρίστου. Από το 1965 ιδρύεται στον χώρο του νοσοκομείου η Ανωτέρα Σχολή Αδελφών Νοσοκόμων Η Παμμακάριστος. Στα προαύλια του ναού της Αγίας Τριάδας και του νοσοκομείου Η Παμμακάριστος έχει στηθεί από το 1966 η ρεαλιστική προτομή του, έργο των Θανάση Απάρτη (1899-1972) και Μάρκου Αρμάου (1945).

Ο Γεώργιος Ν. Χαλαβαζής υπήρξε φωτισμένος ιεράρχης, που είχε εκτιμήσει τη σημασία της propaganda fide, το όπλο της διαδόσεως της πίστεως. Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να ενταχθούν το μεσοπολεμικό κτήριο της Πολυβιοτεχνικής της οδού Αχαρνών και η όλη υποστήριξη προς το περιοδικό Ελληνικά Γράμματα.

Ο Βασίλειος Μαλατάκης σε σκίτσο του Αντώνη Πρωτοπάτση το 1929

Θανάση Απάρτη – Μάρκου Αρμάου, Γεώργιος Ν. Χαλαβαζής, 1966, χαλκοκασσίτερος, προαύλιο ναού Αγίας Τριάδας