Ικιγκάι

Οι Ιάπωνες έχουν ενσωματώσει στο λεξιλόγιό τους έναν όρο που συνδέεται με μια μεγαλύτερη και ομορφότερη ζωή, ακόμη και κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες.

Σε μια χώρα όπου παρατηρούνται παράξενα και θλιβερά φαινόμενα όπως οι hikikomori, οι νέοι που αποσύρονται με τη θέλησή τους από την κοινωνική ζωή και μπαίνουν σε καραντίνα χωρίς ημερομηνία λήξης, σε μια χώρα διαβόητη για την επαγγελματική εξουθένωση των εργαζομένων της, υπάρχει παρ’ όλα αυτά ένας όρος που μπορεί να περικλείει το νόημα της ζωής.


Η ιαπωνική λέξη ικιγκάι προέρχεται από τα συνθετικά iki («ζωή») και gai (που σημαίνει «να αξίζω») και περιγράφει το προσωπικό κίνητρο που μπορεί να αναζητήσει ο καθένας μας για να σηκωθεί από το κρεβάτι το πρωί και να ξεκινήσει τη μέρα του, ακόμη και κάτω από αντίξοες συνθήκες. Είτε αυτό το κίνητρο είναι η καριέρα είτε η οικογένεια είτε ακόμη ένα χόμπι που αγαπάει.


Ένα ευχολόγιο ωστόσο για πολλούς Ιάπωνες που, σύμφωνα με νέο ρεπορτάζ του BBC, ενδέχεται να περνούν ακόμα και 14 ώρες μέσα σε μία μέρα μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή τους.

Η μεγαλύτερη ιαπωνική αρετή

Ο όρος ικιγκάι ανάγεται χρονικά στον 14ο αιώνα, αλλά μπήκε ξανά στο λεξιλόγιο των Ιαπώνων στις αρχές του εικοστού αιώνα, μέσα από ένα μυθιστόρημα του συγγραφέα Νατσούμε Σοσέκι, που παρουσίαζε το ταξίδι εξερεύνησης ενός νεαρού μαθητή με την καθοδήγηση του ηλικιωμένου μέντορά του.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Ιαπωνία πέρασε σε μια νέα εποχή ανάπτυξης που αποκλήθηκε και «οικονομικό θαύμα», η πρωτόγνωρη ελευθερία και οικονομική ευημερία έφεραν ξανά το θέμα του ικιγκάι στο προσκήνιο.


Κάποιες φορές, ωστόσο, το ικιγκάι δεν χρησιμοποιήθηκε σαν πηγή έμπνευσης για την αναζήτηση της προσωπικής ικανοποίησης και ευτυχίας, αλλά σαν όπλο πίεσης των εργαζομένων από τους εργοδότες τους, για υψηλότερη παραγωγικότητα και αφοσίωση. «Υπήρχε πολλή πίεση» σχολιάζει σχετικά ο Γκόρντον Μάθιους, καθηγητής Ανθρωπολογίας στο Κινεζικό Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, προσθέτοντας: «Οι εταιρείες παρακινούσαν τους εργαζόμενούς τους να τις μετατρέψουν στο προσωπικό τους ικιγκάι και όποιος δεν συμμορφωνόταν εθεωρείτο μη “φυσιολογικός”».

Παρά την εκμετάλλευση και την οικειοποίηση του όρου, το επάγγελμα ενός ανθρώπου είναι μια από τις παραδοσιακές ερμηνείες του ικιγκάι, αν και σύμφωνα με τα στερεότυπα των φύλων, στο παρελθόν αυτός ο σκοπός ζωής προοριζόταν μόνο για άντρες – η θέση των γυναικών ήταν στο νοικοκυριό. Μέχρι σήμερα, πάντως, το χαρακτηριστικό «ganbaru», όπως αποκαλείται στα γιαπωνέζικα η σκληρή προσπάθεια, θεωρείται μια από τις κορυφαίες αρετές. Είτε είσαι επιστήμονας είτε επιχειρηματίας είτε φοιτητής είτε τεχνίτης.

Ιστορίες μακροζωίας και ευτυχίας

Μάλιστα το ικιγκάι υπόσχεται να κάνει τη ζωή μας όχι μόνο πιο όμορφη αλλά και πιο μεγάλη σε διάρκεια: Είναι ένα από τα μυστικά των κατοίκων της Οκινάουα, του ιαπωνικού νησιού με τον μακροβιότερο πληθυσμό στον κόσμο – που ανήκει στις λεγόμενες Μπλε Ζώνες της μακροζωίας, όπως και η «δική» μας Ικαρία – σύμφωνα με το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο «Ικιγκάι. Τα μυστικά της Ιαπωνίας για μια μακρά και ευτυχισμένη ζωή», των Έκτορ Γκαρθία και Φρανσέσκ Μιράλλιες (εκδ. Πατάκη).


Η οικονομική ύφεση των τελευταίων χρόνων, στην οποία έχει περιέλθει η χώρα, έχει οδηγήσει σε ένα αναπάντεχο όφελος, κατά τον Μάθιους: «Σήμερα οι Ιάπωνες έχουν μεγαλύτερη ελευθερία να βρουν το δικό τους ικιγκάι με διαφορετικούς τρόπους. Καθώς η Ιαπωνία γίνεται πιο φτωχή, πιθανότατα γίνεται και πιο ευτυχισμένη και το ικιγκάι την καθορίζει περισσότερο ως κοινωνία γιατί υπάρχουν περισσότερα μοτίβα ζωής».

Το BBC μάς παρουσιάζει το παράδειγμα μιας γυναίκας που, αξιοποιώντας το γεγονός ότι η επαγγελματική ευελιξία έχει πάψει στην Ιαπωνία να θεωρείται ταμπού, τολμώντας μια αλλαγή καριέρας βρήκε το δικό της ικιγκάι. Η Αγιούκο Κοκάντο εργάστηκε ως καθηγήτρια Αγγλικών για 20 χρόνια, αλλά στο μεταξύ λάτρευε τη μαγειρική και τα ταξίδια. «Δούλευα έξι ή επτά μέρες την εβδομάδα, για ατελείωτες ώρες. Ως δασκάλα πλήρους απασχόλησης, πρέπει απλά να είσαι αφοσιωμένος σε αυτό. Είναι ένας πολύ χαρακτηριστικός γιαπωνέζικος τρόπος εργασίας αλλά και πολύ αγχωτικός».


Μετά από δεκαετίες λοιπόν εγκατέλειψε τη διδασκαλία Αγγλικών και άνοιξε μια από τις πρώτες σχολές γαστρονομίας στην Ιαπωνία, την Buddha Bellies Cooking School, όπου μυεί μαθητές από όλο τον κόσμο στην παρασκευή σούσι και σάκε (παραδοσιακό οινοπνευματώδες ποτό της Ιαπωνίας). Ταυτόχρονα, έχει την ευκαιρία να κάνει επαγγελματικά ταξίδια σε όλο τον κόσμο ως σεφ. Έτσι, μπορεί πλέον να μην εργάζεται λιγότερο, αλλά προσεγγίζοντας με διαφορετικό τρόπο την καριέρα της, βρήκε το δικό της ικιγκάι: «Δεν πρέπει να προσπαθείς να “διορθώσεις” το ικιγκάι σου, γιατί τότε θα πιέσεις υπερβολικά τον εαυτό σου και θα χάσεις το πάθος σου. Αν έχεις μια ποικιλία δεξιοτήτων, μπορείς να είσαι ευέλικτος και να συνεχίσεις για περισσότερο χρόνο – αυτό είναι το δικό μου ικιγκάι».

Κάπως έτσι, η Κοκάδο μετέτρεψε την κρίση σε ευκαιρία. Η αναζήτηση του δικού μας ικιγκάι όχι μόνο θα μας δώσει περισσότερη ικανοποίηση αλλά μπορεί να μας κατευθύνει και σε νέα επαγγελματικά μονοπάτια, ακόμη και στη διάρκεια της πανδημίας του νέου κορονοϊού.