H γοτθική μυθοπλασία και η επιρροή στην ελληνική λογοτεχνία

 

https://maxmag.gr/vivlio/gotthiki-mythoplasia-i-logotechniki-opsi-toy-tromoy/

Κωνσταντίνος Πέττας

Τι μας έρχεται στο μυαλό όταν ακούμε τον όρο gothic; Σίγουρα ο τρόμος, τα στοιχειωμένα μέρη, κάστρα με συχνές επισκέψεις φαντασμάτων κ.α. Σκεφτόμαστε ίσως τον “Δράκουλα”, τον “Φρανκενστάιν” η ακόμη και κάτι από Game of Thrones ή Άρχοντα των δαχτυλιδιών. Φυσικά, αυτά μπορεί να ανήκουν και στη σφαίρα του fantasy, μα τα όρια δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτα. Άλλωστε το goth είναι μιας μορφής fantasy.

Κανενός το μυαλό όμως δεν θα πήγαινε στην ελληνική λογοτεχνία. Στο Σολωμό, στον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή ή στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Παρ’ όλα αυτά αγαπημένοι μας Έλληνες συγγραφείς μας χάρισαν αλησμόνητες σκηνές γοτθικού τρόμου- ή έστω μιας γοτθικής εσάνς. Μα ας πούμε δυο πράγματα για αυτό το “gothic”.

Απαρχές 

Τα δύο στοιχεία που φιλοδοξεί να συνδυάσει τούτο το είδος είναι ο Ρομαντισμός και ο τρόμος ή αλλιώς ο έρωτας και ο θάνατος- δύο όψεις του ίδιου νομίσματος κατά πολλούς διανοητές. Ο όρος προέρχεται από το Γερμανικό φύλο των Γότθων. Με τη λέξη γοτθικός αναφερόμαστε συχνά στην αρχιτεκτονική και την τέχνη του Μεσαίωνα. Αυτά τα “σκοτεινά” γοτθικά κτίρια και οι θρύλοι που τα συνόδευαν έγιναν γόνιμο έδαφος να πατήσει η γοτθική μυθοπλασία. Οι απαρχές της εντοπίζονται στο 1974 όταν ο Άγγλος συγγραφέας Οράτιος Γουάλπολ συνέγραψε το μυθιστόρημα “Το κάστρο του Οτράντο”. Πολλά στοιχεία εντοπίζουμε λίγο αργότερα στα Ανεμοδαρμένα ύψη της Έμιλυ Μπροντέ (η εκπληκτική σκηνή εμφάνισης του φαντάσματος της Κάθριν) καθώς και στα έργα των Ανν Ράντκλιφ (Τα Μυστήρια του Ουντόλφο), Μάθιου Γκέγκορι Λιούις (The Monk) Γουίλιαμ Μπέκφορντ (Βαθέκ). Αξίζει να αναφέρουμε και τον πατέρα του Αμερικανικού ρομαντικού τρόμου, Έντγκαρ Άλαν Πόε και το έργο του “Το κοράκι”.

Η γοτθική λογοτεχνία στην Ελλάδα

Στοιχεία αυτού του είδους εντοπίζουμε αρχικά στον Διονύσιο Σολωμό. Ως ένας από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του Ρομαντισμού στην Ελλάδα μας δίνει αρκετές αράδες με «γοτθικές» περιγραφές. Μια τέτοια στιγμή ενυπάρχει στον «Κρητικό» και δεν είναι άλλη από την φανέρωση της «Φεγγαροντυμένης». Μιας νύμφης λευκοντυμένης που γεννά το φεγγάρι. Η εμφάνιση του πνεύματος αυτού γίνεται μέσα στη νύχτα και την αποκάλυψή της ακολουθεί η άπνοια, η ηρεμία του πελάγου, η αφύσικη λάμψη των αστεριών. Πολλοί μελετητές έχουν προσπαθήσει να αποκρυπτογραφήσουν την απόκοσμη αυτή μορφή. Ίσως είναι η μητέρα του Σολωμού, ίσως η κόρη που ξεψυχά και ο ναυαγισμένος Κρητικός ερωτεύεται τη φεγγαροντυμένη ψυχή της. Ίσως πάλι είναι η προσωποποίηση της Ιδέας, της «Μούσας», της καλλιτεχνικής έμπνευσης.

Ύστερα πηγαίνουμε στον Ραγκαβή. Πολλά στοιχεία στα έργα του θυμίζουν μια σκοτεινή- μεσαιωνική εικόνα. Στον «Συμβολαιογράφο» έχουμε μια τέτοια χαρακτηριστική εικόνα. Το δείπνο θανάτου που στήνει ο συμβολαιογράφος για τον πρώην μνηστήρα της κόρης του. Ένα δείπνο βγαλμένο από κάποιο μεσαιωνικό κάστρο, όπου το σκοτάδι κυριαρχεί, τα κεριά δίνουν τη μόνη λάμψη και οι δειπνούντες ψυχανεμίζονται τη σκιά του θανάτου. Ακόμη και στο τέλος του έργου, πριν ο συμβολαιογράφος αυτοκτονήσει, βλέπει μπροστά του ολοζώντανο το πνεύμα της κόρης του και επιλέγει να το ακολουθήσει. Αξίζει να σημειώσουμε την εξαιρετική τηλεοπτική μεταφορά του διηγήματος από την ΕΡΤ1 σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη. Η ατμόσφαιρα των χώρων στους οποίους εκτυλίσσεται η υπόθεση σφύζουν από γοτθική αύρα· ακριβώς όπως το διήγημα του Ραγκαβή.

 

Φυσικά δε θα μπορούσε να λείπει ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Μέσα στις γλαφυρότατες περιγραφές της υπαίθρου μπορεί να εντοπίσει κανείς το θείο δέος, την απόκοσμη πλευρά της φύσης, τον τρόμο και την επιβλητικότητα μοναστηριών και εκκλησιών.

Στο διήγημά του «Βαρδιάνος στα σπόρκα» για παράδειγμα, περιγράφεται το όραμα της πρωταγωνίστριας, της Σκεύως, που βλέπει τρεις γυναίκες- πνεύματα, σύμβολα της αρρώστιας που είναι προ των πυλών και απειλεί το νησί.

Πηγές: 

Γοτθική λογοτεχνία – Η τέχνη του σκοτεινού και ρομαντικού. Ανακτήθηκε από: https://www.townsendia.gr. (Τελευταία πρόσβαση: 05/2018).

Γοτθική λογοτεχνία, η ζοφερή πλευρά της φαντασίας. Ανακτήθηκε από: https://www.thedailyowl.gr. (Τελευταία πρόσβαση: 01/12/2018).