Οι πεχλιβάνηδες

palema

Ο Νίκος Καρανικόλας άκουγε χρόνια από τον πατέρα του για τους αγώνες πάλης των πεχλιβάνηδων, στην οροσειρά της Ροδόπης. Πέρυσι τον Αύγουστο έφτασε στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, στην περιοχή Χίλια, και, επιτέλους, τους είδε –με σάρκα και οστά – στην αρένα. Αυτή είναι η εμπειρία του.

Ο πατέρας μου για πολλά χρόνια μου μιλούσε για το πανηγύρι που γίνεται κάθε καλοκαίρι στην οροσειρά της Ροδόπης, τους παραδοσιακούς παλαιστικούς αγώνες με λάδι, ένα έθιμο με (πανάρχαιες) ρίζες στη Θράκη. Οι παλαιστές έχουν την ιδιαίτερη ονομασία «πεχλιβάνηδες» ‒μετά από μια μικρή έρευνα έμαθα ότι στην περσική γλώσσα «πεχλιβάνης» σημαίνει «ήρωας» ή «πρωταθλητής».


Άκουγα λοιπόν και ξανάκουγα για αυτό το έθιμο, αλλά δεν είχα εικόνα. Ώσπου πέρυσι, ένα μεσημέρι του Αυγούστου, ξεκίνησα από τη Μαρώνεια, νότια του Νομού Ροδόπης, για τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, όπου είχα μάθει ότι θα γινόταν το πανηγύρι. Μετά από αρκετές ώρες οδήγησης (σε χωματόδρομο με αργές ταχύτητες), θαυμάζοντας το μεγαλείο της φύσης στην οροσειρά της Ροδόπης, έφτασα σε ένα οροπέδιο περίπου στα χίλια μέτρα υψόμετρο, όπου οι υπεύθυνοι της διοργάνωσης μου υπέδειξαν πού θα σταθμεύσω. Από εκείνο το σημείο και μετά άρχισα, σταδιακά, να κάνω δίνω σάρκα και οστά στις πατρικές ιστορίες που άκουγα τόσα χρόνια.

Πήρα βιαστικά τον εξοπλισμό μου και κατευθύνθηκα προς την αρένα. Γύρω μου άνθρωποι όλων των ηλικιών. Κάποιοι πουλούσαν κάθε λογής πράγματα σε ένα υπαίθριο παζάρι, άλλοι περίμεναν στην ουρά για να αγοράσουν ένα λαχματζούν (Turkish Pizza, όπως είδα να το περιγράφουν πρόσφατα στο Άμστερνταμ), κάποιοι άλλοι είχαν ήδη πιάσει θέσεις στις γύρω πλαγιές, έτοιμοι να παρακολουθήσουν τη γιορτή.

Το πρωτόκολλο είναι, οπωσδήποτε, βαρετό για κάποιον που δεν μιλάει και δεν καταλαβαίνει την τουρκική γλώσσα, όταν, ωστόσο, τέλειωσαν τα τυπικά, τα νταούλια έδωσαν το σύνθημα έναρξης των εκδηλώσεων και μια ομάδα από μικρούς ντόπιους χορευτές, ντυμένους με παραδοσιακές στολές, μπήκε στην αρένα. Ο Αγάς, ο χρηματοδότης της εκδήλωσης, παρακολουθούσε με περηφάνια, ρίχνοντας κάπου κάπου και μια ματιά στον «περίεργο» φωτογράφο. Τους μικρούς χορευτές διαδέχτηκαν ένα επαγγελματικό χορευτικό και τραγουδιστές από την κρατική τηλεόραση της Τουρκίας ‒ χορεύοντας κι αυτοί και τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια. Το τελικό ζευγάρι στις μονομαχίες και οι θεατές προσηλωμένοι στο θέαμα. Το τελικό ζευγάρι στις μονομαχίες και οι θεατές προσηλωμένοι στο θέαμα.

Σιγά σιγά άρχισαν να κάνουν εμφάνισή τους και να προθερμαίνονται οι πεχλιβάνηδες. Φορούσαν τα δερμάτινα χειροποίητα παντελόνια πάλης που ονομάζονται κισπέτια ή κιουσπέτια (kispet ή kispet), τα οποία φτιάχνονται από δέρματα ζώων ‒ μοσχαριών, βουβαλιών ή κατσικιών. Σύμφωνα με μια θεωρία, ο όρος πεχλιβάνης συναντάται για πρώτη φορά την περίοδο των Πάρθων του Ιράν (238 π.Χ. – 224 μ.Χ.). Η ιστορία των αγώνων πάλης με λάδι ανάγεται επίσης στην περσική εποχή μετά το 1.065 μ.Χ. ‒ υπάρχει αναφορά για αυτούς στο επικό ποίημα «Σαχναμέχ» του Πέρση ποιητή Φερντοσί. Ήταν η εποχή που ο ένας παλαιστής, ο Ροστάμ, έσωζε τη χώρα του από τις δυνάμεις του κακού...

Η διείσδυση του αθλήματος στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία έγινε κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Κατά την κατάληψη της Θράκης το πρωτάθλημα πάλης με λάδι του Κιρκπινάρ καθιερώθηκε ‒ η ιστορία του ξεκινά από το 1361, όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Αδριανούπολη. Το πρωτάθλημα διοργανώνεται κάθε χρόνο: το 2013 οργανώθηκε το 652ο. Το 2010 η ΟΥΝΕΣΚΟ συμπεριέλαβε τους αγώνες πάλης με λάδι στην περιοχή του Κιρκπινάρ στον Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Στο «Τοπκαπί» του Ζιλ Ντασέν απεικονίζεται το πρωτάθλημα πάλης με λάδι στην Κωνσταντινούπολη, όπου διαδραματίζεται η υπόθεση της ταινίας.

Τους αγώνες ξεκινούν οι μικρότεροι, ηλικιακά, αθλητές και όσο περνάει η ώρα οι κατηγορίες ανεβαίνουν σταδιακά: έχουν συγκεντρωθεί εδώ αθλητές από τη Βόρεια Ελλάδα, την Τουρκία και τη Βουλγαρία. Τα νταούλια χτυπάνε ρυθμικά καθ' όλη τη διάρκεια των αγώνων (κάτι σαν ιεροτελεστία) και οι παλαιστές παίρνουν δύναμη από τον ήχο και τις επευφημίες του πλήθους. Οι αγώνες γίνονται παράλληλα, ανά ζευγάρια ‒κερδίζει αυτός που θα ακουμπήσει τους ώμους του αντιπάλου του στο έδαφος‒ μέχρι να οδηγηθούν στο τελικό ζευγάρι, που θα αναδείξει και τον νικητή. Η εικόνα στο τέλος κάθε αγώνα είναι η ίδια: νικητής και ηττημένος αγκαλιάζονται, ευχόμενοι ο ένας στον άλλον να αγωνιστούν και την επόμενη χρονιά.