ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΟΥ ΜΙΧΑΙΟΥ

1. Ὁ προφήτης Μιχαίας ἔδρασε στό Ἰουδαϊκό βασίλειο στά δύσκολα χρόνια τοῦ δεύτερου μισοῦ τοῦ 8ου αἰ. π.Χ. Καταγόταν ἀπό τό χωριό Μωρέσεθ, ὅπου τά ἤθη ἦταν ἁγνά καί καθαρά, γι᾽ αὐτό καί τοῦ φαινόταν ἀταίριαστη ἡ ζωή τῆς πρωτεύουσας Ἱερουσαλήμ μέ τήν πολυτέλειά της καί τίς ἀδικίες της. Ἔδρασε πρίν ἀπό τήν κατάλυση τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ βασιλείου (722/21 π.Χ.), γιατί τήν προφητεύει. Χρονικά εἶναι μετά τούς προφῆτες Ἀμώς καί Ὠσηέ καί λίγο ἀκόμη μετά τόν προφήτη Ἡσαΐα. Ἄν καί μεγάλα γεγονότα τάρασσαν τό Ἰουδαϊκό κράτος, ὅμως ὁ Προφήτης ἀσχολεῖται περισσότερο μέ τήν ἠθική κατάσταση τῶν ἀνθρώπων καί τόν ἔκλυτο βίο τους, γιατί αὐτά ἦταν πού ἔφεραν τήν καταστροφή τους. Τήν ἀποστολή του ὁ προφήτης Μιχαίας συνοψίζει στό νά ἐξαγγείλει «τοῦ Ἰακώβ τήν ἀσέβεια καί τοῦ Ἰσραήλ τήν ἁμαρτία» (Μιχ. 3,8).

2. Ἐπειδή τό κέντρο τοῦ κηρύγματος τοῦ προφήτη Μιχαία ἦταν ἡ ἠθική καί κοινωνική κατάσταση τῆς χώρας, γι᾽ αὐτό καί ἐπιτίθεται κατά τῶν ἀρχόντων καυτηριάζοντας τόν βίο τους καί ἰδιαίτερα τήν καταδυνάστευση καί ἐκμετάλλευση τῶν πτωχῶν καί ἀδυνάτων (2,1-2. 8-10). Παριστάνει δέ τούς ἄρχοντες ὡς κατατρώγοντας τίς σάρκες τοῦ λαοῦ (3,1-3). Ἐπί πλέον ὁ Προφήτης ἐλέγχει τούς ἄρχοντες ὄχι μόνο γιατί διαστρέφουν τό δίκαιο γιά τά χρήματα, ἀλλά γιατί δέν διστάζουν καί φόνους ἀκόμη νά διαπράξουν γιά τό συμφέρον τους (3,9-11).

Παράλληλα πρός τούς ἄρχοντες ὁ προφήτης Μιχαίας καυτηριάζει καί τούς ψευδοπροφῆτες, γιατί αὐτοί παρίσταναν τούς ἑαυτούς τους ὡς ἀπεσταλμένους ἀπό τόν Θεό καί συνέθεταν προφητεῖες σύμφωνα μέ τά συμφέροντα τῶν ἀρχόντων. Αὐτούς ὁ Προφήτης τούς καλεῖ λαοπλάνους καί ἐκμεταλλευτές τοῦ λαοῦ πού τρώγουν τίς σάρκες του (3,5). – Ἡ ἠθική ὅμως κατάπτωση παρατηρεῖται σέ γενική κλίμακα καί σ᾽ αὐτόν τόν κυβερνώμενο λαό τόσο, ὥστε νά μήν ὑπάρχει κανείς εὐσεβής στήν χώρα (7,1-3.5-6). Ἐπειδή δέ ἡ ἰδία κατάπτωση παρατηρεῖται καί στό ἄλλο, τό Ἰσραηλιτικό βασίλειο, ὅπως μᾶς τό λέγουν οἱ προφῆτες Ἀμώς, Ὠσηέ καί Ἡσαΐας, πού ἔδρασαν σ᾽ αὐτό, γι᾽ αὐτό καί ὁ προφήτης Μιχαίας προφητεύει τήν καταστροφή καί τῶν δύο ἀδελφῶν βασιλείων· γιατί δέν μπορεῖ νά σταθεῖ μία κοινωνία, ἄν οἱ κάτοικοί της δέν τηροῦν τούς ἀναλλοίωτους ἠθικούς νόμους. Ὁ Προφήτης παρουσιάζει τόν Θεό, τόν κυρίαρχο τῆς φύσεως, νά κατέρχεται γιά νά ἐπιφέρει τήν καταστροφή τῶν ἁμαρτωλῶν βασιλείων (1,2-7). Ἀλλοῦ ἡ καταστροφή αὐτή παριστάνεται ὅτι θά συμβεῖ μέ πόλεμο ἀπό τούς ἐχθρούς (6,9.12.10-11.13-16). Ἡ καταστροφή θά εἶναι βεβαία, γι᾽ αὐτό καί ὁ Προφήτης παριστάνει τόν ἐχθρό νά καταμετράει τήν γῆ, δεῖγμα αὐτό ὅτι περιῆλθε πιά στήν κυριαρχία του (2,4). Ὁ Προφήτης βεβαίως θλίβεται γιά τήν καταστροφή αὐτή πού θά πλήξει τήν χώρα, ὅπως τό ἐκφράζει ὁ μονόλογός του εἰς 1,8.

3. Ὁ λαός δέν μποροῦσε νά πιστεύσει αὐτό τό περί καταστροφῆς κήρυγμα τοῦ Προφήτου, γιατί πίστευε τόν ἑαυτό του ὡς ἐκλεκτό ἀπό τόν Θεό ἔθνος, τό ὁποῖο ἐξέλεξε ἀπό παλαιά ὁ Θεός καί διά τοῦ ὁποίου ἐπρόκειτο νά εὐλογηθοῦν ὅλα τά ἔθνη (2,6.7). Τήν πεποίθησή του αὐτή ἐνίσχυε καί ἡ ὕπαρξη τοῦ ναοῦ τοῦ Σολομῶντος, στόν ὁποῖο φυλασσόταν ἡ κιβωτός μέ τίς δύο πλάκες τοῦ δεκαλόγου, βεβαίωση αὐτό γι᾽ αὐτούς τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ ἀνάμεσά τους (3,11). Ὁ προφήτης Μιχαίας ὅμως, ὅπως καί οἱ ἄλλοι προφῆτες τοῦ 8ου αἰ., πολεμεῖ σφοδρά τήν ἀντίληψη αὐτή καί προφητεύει ὡς βέβαιη τήν ἐρχόμενη καταστροφή. Προχωρεῖ μάλιστα περισσότερο καί προφητεύει καί αὐτοῦ τοῦ ναοῦ τήν καταστροφή, θρυμματίζοντας ἔτσι τήν ἐλπίδα πού στήριζαν σ᾽ αὐτόν (3,12). Εἶναι περιττό δέ νά ποῦμε ὅτι τέτοια κηρύγματα ἐπέφεραν ὄχι μόνο τήν ταραχή καί τήν ἀναστάτωση τοῦ λαοῦ, ἀλλά καί τήν ἔχθρα του ἐναντίον τοῦ Προφήτου, ἡ ὁποία ἐκφράζεται στόν στίχ. 2,11. Παρά ὅμως αὐτή τήν ἔχθρα τοῦ λαοῦ ἐναντίον τοῦ Προφήτου αὐτός δέν κάμπτεται, ἀλλά ἀντλεῖ δύναμη ἀπό τόν Θεό καί νοιώθει δυνατός, γιά νά συνεχίσει τόν ἀγώνα του (3,8).

4. Τήν καταστροφή τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ καί Ἰουδαϊκοῦ κράτους, πού προφήτευε ὁ Μιχαίας, ὅπως καί οἱ προηγούμενοι προφῆτες (βλ. Ὠσ. 14,2 ἑξ. Ἡσ. 2,1-3. 11,1 ἑξ.), τήν πίστευε ὡς παιδαγωγική, ὡς καθαρτήρια καί ὄχι ὡς ἐξοντωτική. Πίστευε ὅτι ἀπό τήν καταστροφή θά διασωθεῖ ἕνα μικρό «ὑπόλοιπο», τό ὁποῖο θά ἀποτελέσει τόν πυρήνα τοῦ μέλλοντος νά συσταθεῖ ἰουδαϊκοῦ ἔνθνους. Στό «ὑπόλοιπο» αὐτό θά συμπεριλαμβάνονται ὅλοι οἱ πιστοί τοῦ Γιαχβέ (4,6). Ἡ διδασκαλία αὐτή τοῦ Μιχαία προέρχεται ἀπό τόν Ἡσαΐα (βλ. Ἡσ. 1,9. 7,3).

Ἀλλά μετά τήν ἐπάνοδο τοῦ Ἰσραήλ θά ἔλθει, κατά τόν Μιχαία, μία νέα περίοδος, πού θά ἀποβλέπει στήν ἀπολύτρωση ὅλου τοῦ κόσμου μέ τήν ἐμφάνιση τοῦ λυτρωτοῦ Μεσσία. Ἔτσι ὁ προφήτης Μιχαίας, ὅπως καί οἱ ἄλλοι προφῆτες, μέ τήν διδασκαλία του περί τοῦ Μεσσία παρουσιάζει τόν Θεό παγκόσμιο. Ἡ διδασκαλία τοῦ Μιχαία περί τοῦ Μεσσία εἶναι ἐξαρτημένη ἀπό τήν ἀντίστοιχη διδασκαλία τοῦ Ἡσαΐα στά κεφ. 7.9 καί 11 τοῦ βιβλίου του. Ὅπως ὁ Ἡσαΐας, ἔτσι καί ὁ Μιχαίας προλέγει τήν θαυμαστή γέννηση τοῦ Μεσσία, τοῦ ὁποίου ἡ ἀρχή ἀνάγεται σέ «χρόνους αἰωνίους». Ὁ Μιχαίας ὁρίζει τόν τόπο τῆς γεννήσεως τοῦ Μεσσία καί τήν καταγωγή του ἀπό τό Δαυϊτικό γένος (5,1-3).

Τό ἔργο τοῦ Μεσσία θά εἶναι παγκόσμιο. Στήν παγκόσμια ὅμως αὐτή ἀναδημιουργία δέν λησμονεῖται ἡ κλήση τοῦ Ἰσραήλ, γι᾽ αὐτό καί τό θρησκευτικό κέντρο, στό ὁποῖο θά προστρέχουν ὅλα τά ἔθνη, εἶναι ἡ Ἱερουσαλήμ (Μιχ. 4,1 ἑξ.). Στήν νέα κατάσταση πού θά φέρει ἡ ἐγκαθίδρυση τῆς βασιλείας τοῦ Θεοῦ ἀποδίδονται χαρακτηριστικά ἀπό τήν μακάρια ἐκείνη παραδείσια ἐποχή καί μάλιστα τό ἰδανικό τῆς εἰρήνης. ῞Οπλα, τόξα καί λόγχες θά μεταβληθοῦν τότε σέ ἄροτρα καί γεωργικά ἐργαλεῖα (4,3.4)!

5. Γενικά λέγοντες τώρα γιά τόν προφήτη Μιχαία παρατηροῦμε ἀπό τά παραπάνω ὅτι παριστάνει τόν Θεό ὡς ἀπόλυτο ἠθικό ὄν· γι᾽ αὐτό στά κηρύγματά του ἐλέγχει, ὅπως εἴπαμε, τήν ἠθική ἔκλυση καί ἐξαχρείωση τῆς κοινωνίας. Τό ἴδιο ἔκανε προηγουμένως καί ὁ προφήτης Ἀμώς καί σ᾽ αὐτό βλέπουμε τήν ἐπίδραση τοῦ προφήτου αὐτοῦ στόν Μιχαία.

Ἀλλά ὁ προφήτης Μιχαίας κηρύττει, ὅπως εἴπαμε, τόν Θεό καί ὡς Θεό τῆς ἀγάπης, πού ἐπισυνάγει τόν διασκορπισμένο Ἰσραήλ. Καί ἀκόμη κηρύττει τόν Θεό καί ὡς ἀπόλυτο κυρίαρχο τῆς φύσεως ἀφ᾽ ἑνός (1,2 ἑξ.) καί τῆς ἱστορίας ἀφ᾽ ἑτέρου, ἡ ὁποία βαίνει κατά τίς βουλές Του, τίς ὁποῖες ὅμως ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ πάντοτε νά κατανοήσει (βλ. 4,12). Στά κηρύγματά του αὐτά ὁ Μιχαίας παρουσιάζει ἐξάρτηση ἀπό τούς προφῆτες Ὠσηέ καί Ἡσαΐα.

Τήν ἐξάρτηση τοῦ Μιχαία ἀπό τούς προηγουμένους του χρονικά προφῆτες Ἀμώς, Ὠσηέ καί Ἡσαΐα, τήν βλέπουμε καί σέ ἕνα στίχο τοῦ βιβλίου του, πού εἶναι ὁ καλύτερος ὁλοκλήρου τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Στούς ἀνθρώπους πού τόν ἐρώτησαν πῶς νά εὐαρεστήσουν τόν Θεό, ὁ προφήτης ἀπάντησε προστρέχοντας στήν διδασκαλία τῶν προηγουμένων του προφητῶν. Ὁ Ἀμώς ἐτόνιζε τήν δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὠσηέ τήν ἀγάπη καί ὁ Ἡσαΐας τόν φόβο, τήν ταπείνωση ἀπέναντι τοῦ ἁγίου Θεοῦ. Ὁ προφήτης Μιχαίας λοιπόν ἀπαντᾶ στούς ἐρωτῶντας αὐτόν τί θέλει ἀπ᾽ αὐτούς ὁ Θεός:

6,8 Σοῦ ἀναγγέλθηκε, ὦ ἄνθρωπε, τί εἶναι καλό

καί τί ὁ Γιαχβέ ζητάει ἀπό σένα.

Τίποτε ἄλλο, παρά δικαιοσύνη
(ἡ διδασκαλία τοῦ Ἀμώς)

καί ἀγάπη νά ἐξασκεῖς (ἡ διδασκαλία τοῦ Ὠσηέ)

καί ταπεινόφρονα πρός τόν Θεό σου νά πορεύεσαι

(ἡ διδασκαλία τοῦ Ἡσαΐα)».

Αὐτά τά τρία συνιστοῦν πραγματικά τήν οὐσία τῆς θρησκείας. Ὁ Προφήτης μέ τήν φράση του «Σοῦ ἀναγγέλθηκε, ὦ ἄνθρωπε» δηλώνει ὅτι διατυπώνει τήν διδασκαλία τῶν προηγουμένων προφητῶν. «Τό πρωτότυπον ὅμως, τό νέον, ἔγκειται ἐν τῇ συνενώσει τῶν τριῶν τούτων σημείων. Ἀπό τῆς ἀπόψεως μόνον ταύτης δύναται νά θεωρηθῇ ὁ Μιχαίας ὡς ὁ μεγαλύτερος τῶν προφητῶν τοῦ Η´ αἰῶνος, διότι συνενοῖ καί συγκεντροῖ τήν διδασκαλίαν πάντων τῶν προηγουμένων προφητῶν»(Βέλλας).