Bοηθούν το ένα το άλλο, προειδοποιούν για κινδύνους, αλλά και βρίσκονται σε ανταγωνισμό μεταξύ τους χρησιμοποιώντας ένα εντυπωσιακά σύνθετο σύστημα υπόγειων διασυνδέσεων, που μόλις έχουμε αρχίσει να κατανοούμε.
Στη δεκαετία του ’90 μια νεαρή τότε δασολόγος, η Σούζαν Σίμαρντ, ενώ μελετούσε τα δάση της Βρετανικής Κολομβίας έκανε μια παράξενη παρατήρηση: όταν ξεριζώνονταν δενδρύλλια λευκής σημύδας, τα γειτονικά δενδρύλλια ψευδοτσούγκας αντί να ευδοκιμήσουν, ξεραίνονταν πρόωρα. Ήταν λες και το ένα δεντράκι βοηθούσε το άλλο, με κάποιον τρόπο, να επιβιώσει.
Αναζητώντας τη λύση στο αίνιγμα μαζί με συναδέλφους της, χρησιμοποίησαν μικροσκοπικά και γενετικά εργαλεία με τα οποία «”τράβηξαν” τον δασικό τάπητα και κοίταξαν κάτω από τον υποόροφο, μέσα στο “μαύρο κουτί” του εδάφους» όπως αφηγείται σήμερα ο βραβευμένος συγγραφέας Ρόμπερτ ΜακΦάρλαν στο νέο βιβλίο του «Υπογαία» (εκδ. Μεταίχμιο), που μας ξεναγεί στους άγνωστους κόσμους που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια της Γης.
Όπως συνεχίζει ο ΜακΦάρλαν: «Αυτό που είδαν εκεί κάτω ήταν τα χλωμά, υπέρλεπτα νήματα […] που στέλνουν οι μύκητες μέσα στο χώμα. Αυτά τα νήματα συνδέονταν, δημιουργώντας ένα δίκτυο εκπληκτικής πολυπλοκότητας και έκτασης. Κάθε κυβικό μέτρο δασικού εδάφους που εξέτασε η Σίμαρντ είχε δεκάδες μίλια νημάτων».
© ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : PRESS MATERIAL
«Υπογαία. Ένα Ταξίδι στα Βάθη της Γης και του Χρόνου», του Robert Macfarlane, εκδ. Μεταίχμιο
Το διαδίκτυο του δάσους
Για αιώνες οι μύκητες θεωρούνταν επιβλαβείς για τα φυτά, αλλά όπως αποκάλυψαν οι μελέτες που ακολούθησαν, οι συγκεκριμένοι, μυκορριζικοί μύκητες δημιουργούν ένα πολλαπλά ωφέλιμο δίκτυο επικοινωνίας ανταλλαγής πόρων (όπως νερό, σάκχαρα και άλλα θρεπτικά στοιχεία), αλλά και πληροφοριών ανάμεσα στα δέντρα, τους θάμνους και τα χόρτα. Eίναι περίπου σαν τα καλώδια των οπτικών ινών του Ίντερνετ, γι’ αυτό και το δίκτυό τους αποκαλείται «Wood Wide Web», από το World Wide Web.
Το Wood Wide Web έδωσε και τη λύση στο αίνιγμα της ψευδοτσούγκας και της σημύδας: «Οι ψευδοτσούγκες δέχονταν από τις σημύδες περισσότερο φωτοσυνθετικό άνθρακα απ’ αυτόν που έδιναν. Όταν οι λευκές σημύδες ξεριζώθηκαν, η πρόσληψη θρεπτικών συστατικών των δενδρυλλίων ψευδοτσούγκας ελαττώθηκε έτσι -παράλογα- αντί να αυξηθεί, και οι ψευδοτσούγκες εξασθένησαν και πέθαναν» εξηγεί ο ΜακΦάρλαντ.
Μέσα από το Wood Wide Web, η Σίμαρντ μίλησε για τη συνεργατική ευφυΐα ή αλλιώς για τη «σοφία του δάσους». Παρουσίασε το δάσος σαν έναν ενιαίο, γιγαντιαίο ζωντανό οργανισμό. Η εργασία της, που δημοσιεύτηκε το 1997στο Nature, ήταν τόσο ρηξικέλευθη ώστε είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα ολόκληρο ερευνητικό πεδίο, αν και στην πραγματικότητα μέχρι σήμερα έχουμε καταφέρει να ανακαλύψουμε πολύ λίγα για τους μηχανισμούς που κρύβονται μέσα στο χώμα.
Συγγένειες και φιλίες σε δέντρα
Τι έχουν δείξει οι έως τώρα μελέτες; Χρησιμοποιώντας το Wood Wide Web «κάποια παλαιότερα δέντρα μέχρι που “ανατρέφουν” μικρότερα που αναγνωρίζουν ως “συγγενείς” τους, ενεργώντας ως “μητέρες”» όπως σχολιάζει ο ΜακΦάρλαν. Ή ένα δέντρο που πεθαίνει δωρίζει θρεπτικά συστατικά στα γύρω του, όπως εμείς γινόμαστε δωρητές οργάνων. Ή ένα δέντρο πλούσιο σε συγκεκριμένους πόρους κάνει «φιλανθρωπίες», διανέμοντας το περίσσευμα σε εκείνα που τους έχουν ανάγκη.
Ή τα δέντρα προειδοποιούν το ένα το άλλο για έντομα και άλλους επερχόμενους κινδύνους, όπως προσθέτει ο διακεκριμένος δασολόγος Πίτερ Βόλεμπεν στο βιβλίο του «Η μυστική ζωή των δέντρων» (εκδ. Πατάκη): Όταν ένα δέντρο δέχεται επίθεση εντόμων, εκπέμπει χημικά σήματα SOS στα υπόλοιπα μέσα από το μυκορριζικό δίκτυο, ώστε να προλάβουν να εξοπλιστούν – για παράδειγμα, οι βελανιδιές αρχίζουν αμέσως να αντλούν τοξικές ουσίες μέσω των νεύρων τους.
© ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : PRESS MATERIAL
«Η μυστική ζωή των δέντρων», του Peter Wohlleben, εκδ. Πατάκη
Ιστορίες απληστίας
Αν μπορούσαν όμως τα δέντρα να μιλήσουν σε εμάς, δεν θα αφηγούνταν μόνο ιστορίες φιλίας, αλλά και απληστίας, σύμφωνα με ένα άρθρο στο BBC Focus. Το μυκορριζικό δίκτυο δεν χαρακτηρίζεται μόνο από αλληλεγγύη, αλλά και από ανταγωνισμό.
Ενώ «συγγενικά» δέντρα ανταλλάσσουν θρεπτικά στοιχεία, ορχιδέες επιχειρούν να τους τα κλέψουν. Ενώ κάποια φυτά προειδοποιούν τα γειτονικά για τον ερχομό ενός καταστροφικού εντόμου, άλλα στέλνουν τοξίνες για να σκοτώσουν τους ανταγωνιστές τους. Η δρ. Κάθριν Μόρις του Πανεπιστημίου Ξαβιέ στο Οχάιο μάς προκαλεί να δούμε την άλλη όψη του νομίσματος ακόμα και σε φαινομενικά καλοπροαίρετες συναλλαγές: μπορεί, για παράδειγμα, αντί τα γηραιότερα δέντρα να θρέφουν τα νεότερα, τα νεότερα να λειτουργούν σαν παράσιτα. Και όπως συμβαίνει συχνά στις ανθρώπινες συναλλαγές, κάθε φυτό προσπαθεί να πάρει περισσότερα από το δίκτυο παρά να δώσει.
Σε κάθε περίπτωση, όπως συμβαίνει και με τον άνθρωπο, η «κοινωνικοποίηση» των φυτών συνήθως συνδέεται με μεγαλύτερη διάρκεια και ποιότητα ζωής από τη μοναξιά. Ενώ όμως εκείνα που φυτρώνουν σε φυσικά οικοσυστήματα βρίσκονται σε διαρκή διάλογο, τα καλλιεργούμενα φυτά «ακριβώς εξαιτίας της καλλιέργειας, έχουν χάσει μεγάλο μέρος της ικανότητάς τους να επικοινωνούν υπόγεια ή υπέργεια» γράφει ο Βόλεμπεν παραθέτοντας ένα μόνο από τα μειονεκτήματα των ανθρώπινων παρεμβάσεων στη φύση: «Είναι κατά κάποιον τρόπο σαν να έχουν χάσει την ακοή τους και τη μιλιά τους, κι έτσι γίνονται εύκολη λεία των εντόμων. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η σύγχρονη γεωργία χρησιμοποιεί τόσο πολλά εντομοκτόνα. Ίσως στο μέλλον οι καλλιεργητές να μπορούσαν να παραδειγματιστούν από τα δάση και να ξαναμπολιάσουν τα σιτηρά και τις πατάτες με λίγο περισσότερη φυσικότητα και επομένως και ομιλητικότητα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου