Η δύσκολη σχολική ζωή

agiazoni


Λασσιθιωτάκη Μαρία (Ψυχολόγος)

(τί γίνεται στὸ παιδὶ στὴ διάρκεια τοῦ σχολικοῦ ἔτους)


Μὲ τὴν εὐκαιρία τῆς νέας σχολικῆς χρονιᾶς, ἂς δοῦμε τί γίνεται στὸ παιδί, στὴ διάρκεια τοῦ σχολικοῦ ἔτους:

Ἡ τέλεια εἰκόνα μιᾶς ἰσορροπημένης παιδικῆς ἡλικίας, δείχνει ἕνα παιδὶ νὰ ἀσχολεῖται ὅσο προβλέπει τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα μὲ τὸ σχολεῖο του, κάνει τὶς ἐργασίες του στὸ σπίτι καὶ παίζει μὲ ὅλη του τὴ ψυχὴ στὸν ὑπόλοιπο χρόνο τῆς ἡμέρας καὶ τὰ σαββατοκύριακα. Ὅμως, γιὰ πολλὰ ἀπὸ τὰ παιδιὰ τῆς ἐποχῆς μας εἶναι μύθος, ἕνα ἄπιαστο ὄνειρο, ποὺ τὸ βλέπουν ἀπὸ τὸ παράθυρο τοὺς γραφείου τους, στὸ ἀπέναντι πάρκο μὲ ἄλλα παιδιά, καθὼς μελετοῦν μιὰ ἀπὸ τὶς δύο γλῶσσες ποὺ διδάσκονται ἐπιπλέον ἢ τὴν ὥρα ποὺ μελετοῦν ἕνα μουσικὸ ὄργανο.

Τὰ περισσότερα παιδιὰ σήμερα ἐμπλέκονται σὲ μιὰ ποικιλία δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένων καὶ τοῦ ὑποχρεωτικοῦ ἀθλητισμοῦ, ποὺ κλέβουν ὅλο τὸν ἐλεύθερο χρόνο τους, ἂν ὄχι καὶ λίγο ἀπὸ τὸν ὕπνο τους.

Καθόλου σπάνια, παιδιὰ ἐννέα καὶ δέκα ἐτῶν παραπονοῦνται γιὰ ἄγχος, προβλήματα ὕπνου καὶ κούρασης. Συνήθως οἱ ἰατρικὲς ἐξετάσεις καὶ ὁ παιδίατρος δὲν βρίσκουν τίποτε τὸ ἀνησυχητικό. Ἂν τὰ συμπτώματα ἐπιμένουν συνήθως θὰ συστήσουν μία ψυχολογικὴ ἐξέταση τοῦ παιδιοῦ. Ὁ εἰδικός, ἂν δὲν ὑπάρχουν ἄλλοι παράγοντες, συνήθως ὑποθέτει ὅτι ὑπεύθυνο γιὰ τὴν πίεση ποὺ νιώθει τὸ παιδὶ εἶναι τὸ βαρὺ ἐκπαιδευτικὸ πρόγραμμα. Μιὰ τέτοια ἐξήγηση, συνήθως ξεσηκώνει τὶς διαμαρτυρίες τῶν γονέων, ποὺ ὑποστηρίζουν ὅτι τὸ παιδί τους, ὄχι μόνο δὲν πιέζεται, ἀλλὰ εἶναι καὶ πολὺ χαρούμενο μὲ τὶς δραστηριότητές του.


Πολλὲς φορὲς κάτω ἀπὸ ἕνα πιεστικὸ πρόγραμμα κρύβονται οἱ ὑπερβολικὲς γονεϊκὲς προσδοκίες. Γονεῖς, ποὺ νιώθουν ὅτι δὲν ὑποστηρίχθηκαν ἀπὸ τοὺς δικούς τους γονεῖς σὲ ἐξωσχολικὲς δραστηριότητες, προσπαθοῦν στὸ παιδί τους νὰ δώσουν ὅσα περισσότερα καὶ ὅσο καλύτερα μποροῦν.

Ὅμως, τὰ παιδιὰ μὲ ἕνα φορτωμένο πρόγραμμα, μὲ ὑπερδραστηριότητες, δὲν εἶναι οὔτε ἤρεμα οὔτε εὐτυχισμένα. Ἂν ὁ εἰδικὸς τὰ ρωτήσει ἰδιαιτέρως συνήθως ἐξομολογοῦνται πὼς ἀγαποῦν ὅ,τι κάνουν ἀλλὰ τοὺς λείπει πάρα πολὺ ἡ ξεγνοιασιά, τὸ παιχνίδι, ἡ παρέα μὲ ἄλλα παιδιά.

Πολλοὶ εἰδικοὶ ἀνὰ τὸν κόσμο ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ὑπεραπασχόληση χιλιάδων παιδιῶν μὲ ποικιλία ἐξωσχολικῶν δραστηριοτήτων κινδυνεύει νὰ γίνει ἐθνικὸ γιὰ κάθε χώρα ζήτημα. Οἱ ὑπερ- γονεῖς- ὅπως τοὺς χαρακτηρίζουν- ὁδηγοῦν, κι ἂς ἔχουν τὶς καλύτερες τῶν προθέσεων, τὰ παιδιά τους σὲ ψυχολογικὴ πίεση καὶ σ΄ ἕνα μὴ ὑγιῆ ἀνταγωνισμὸ ἀλλὰ καὶ στὴν ἀνάπτυξη τοῦ φόβου τῆς ἀποτυχίας μέσα ἀπὸ τὴ συνεχῆ σύγκριση μὲ τὰ ἄλλα παιδιά. Τονίζουν ὅτι δὲν εἶναι καθόλου καλὴ ἰδέα τὸ παιδὶ νὰ ζεῖ κάτω ἀπὸ τόση πίεση. Ἀργότερα μπορεῖ νὰ γίνει εὐάλωτο καὶ νὰ ἐκτεθεῖ στὸν κίνδυνο ψυχικῶν διαταραχῶν ἢ διαταραχῶν προσωπικότητας.

Καθὼς ἡ σχολικὴ ἡλικία προχωρᾶ, στὸ γυμνάσιο γιὰ παράδειγμα, ἡ ἐξωσχολικὴ ὑπεραπαασχόληση ἔχει καὶ ἄλλες ἐπιπτώσεις: Περιορίζει τὴν δημιουργικότητα καὶ τὴν ἀναλυτικὴ καὶ συνθετικὴ σκέψη τους, τὴν ἐπαφὴ μὲ τὶς συγκινήσεις τοῦ περιβάλλοντος: Τὰ παιδιὰ δὲν ἔχουν χρόνο νὰ ἀπολαύσουν τίποτε, μία βόλτα στὴ θάλασσα ἢ στὴν ἐξοχή, χάνουν τὶς εὐκαιρίες, ποὺ προσφέρουν οἱ σύγχρονες πολιτισμικὲς εὐκαιρίες γιὰ νὰ ἀνακαλύψουν καὶ νὰ βιώσουν πράγματα μόνο καὶ μόνο γιατί δὲν ἔχουν ἐλεύθερο χρόνο. Οἱ μὴ δομημένες, ἀπρογραμμάτιστες δραστηριότητες, οἱ ἐλεύθερες κατασκευές, ἐπιτρέπουν στὰ παιδιὰ νὰ ἀνακαλύψουν τί τοὺς ἀρέσει καὶ τί ὄχι, νὰ βροῦν δημιουργικοὺς τρόπους ἀπασχόλησης, νὰ νιώσουν χαρὰ καὶ εὐχαρίστηση, χωρὶς τὴν πίεση τοῦ προγραμματισμοῦ. Ἡ ἐπαφὴ μὲ τοὺς συνομιλίκους εἶναι πολὺ σημαντικὴ, τὰ βοηθοῦν νὰ ἀποκτήσουν αὐτογνωσία, κοινωνικότητα καὶ αὐτορύθμιση στὰ συναισθήματα καὶ στὶς παρορμήσεις τους.

Μερικὲς φορὲς τὸ πρόγραμμά τους δὲν τὰ ἀφήνει οὔτε νὰ ἀναπνεύσουν. Οἱ γονεῖς δὲν ὑποψιάζονται πόση πίεση αἰσθάνονται τὰ παιδιά τους καὶ ὀνειρεύονται ὅτι ὅταν αὐτὰ θὰ μεγαλώσουν θὰ θυμοῦνται τὴν παιδική τους ἡλικία μὲ νοσταλγία γιὰ τὰ τόσα πράγματα ποὺ ἔκαναν. Οἱ εἰδικοὶ ἐπισημαίνουν ὅτι μᾶλλον αὐτὰ τὰ παιδιὰ θὰ κρατήσουν ὅτι ἔνιωθαν κυριολεκτικὰ ἐξουθενωμένα καὶ πόσο οἱ γονεῖς τους μὲ ἤρεμο ἀλλὰ πιεστικὸ τρόπο τὰ προέτρεπαν νὰ ἑτοιμαστοῦν πιὸ γρήγορα γιὰ τὴν ἑπόμενη προγραμματισμένη δραστηριότητα καὶ ὅτι οὐσιαστικὰ θὰ νιώσουν ὅτι ἔχασαν τὴν παιδική τους ἡλικία, αὐτὴν τῆς ἀθωότητας, τῆς ξενιασιᾶς καὶ τοῦ παιχνιδιοῦ.


Στρές: Εἶναι πάντα κακό;

Τὸ στρὲς εἶναι ἡ φυσιολογικὴ ἀπάντηση τοῦ ὀργανισμοῦ, κάτω ἀπὸ συνθῆκες πίεσης, ὑπερ-δραστηριότητας ἀλλὰ καὶ φόβου. Ἄν, γιὰ παράδειγμα, κάποιος βρεθεῖ ἀντιμέτωπος μὲ ἕνα ἐλέφαντα καὶ κινδυνεύει ἡ ζωή του, ὁ ὀργανισμὸς θὰ βρεθεῖ σ΄αὐτὴ τὴν κατάσταση ποὺ ὀνομάζεται « μάχη ἢ φυγή». Ἡ ὀργανικὴ ἀπόκριση- αὔξηση τῶν καρδιακῶν παλμῶν, θέση τῶν μυῶν σὲ ἑτοιμότητα, αὔξηση τῆς ἀρτηριακῆς πίεσης καὶ ἔκκριση ἀδρεναλίνης- μπορεῖ νὰ σώσει τὴ ζωὴ κάποιου μὲ τὸν νὰ τὸν κάνει ἰκανότερο νὰ τρέξει μὲ ταχύτητα ποὺ δὲ θὰ μποροῦσε ποτὲ του νὰ φανταστεῖ. Φυσιολογικὰ ἐρεθίσματα ποὺ ὁδηγοῦν στὸ στρὲς εἶναι καλοδεχούμενα γιατί γίνονται κίνητρα δράσης καὶ ὄχι παθητικότητας. Ὅμως, μία τέτοια ὀργανικὴ κατάσταση συναγερμοῦ δὲν μπορεῖ νὰ συμβαίνει στὸν ὀργανισμὸ παρὰ μόνο σὲ ἔκτακτες περιπτώσεις. Ἂν συνεχῶς ἐξαναγκάζεται νὰ λειτουργεῖ μὲ αὐτοὺς τοὺς ρυθμοὺς θὰ ὁδηγηθεῖ σὲ ἐξάντληση.


Οἱ οἰκογενειακὲς σχέσεις

Τὰ παιδιὰ χρειάζονται τοὺς γονεῖς καὶ τὴν οἰκογένειά τους καὶ σὲ χαλαρὲς στιγμὲς καὶ ὄχι μόνο νὰ τὰ συνοδεύουν ἀπὸ τὴ μία δραστηριότητα στὴν ἄλλη. Ἡ ἐπικοινωνία μὲ τοὺς γονεῖς, σὲ χαλαρὸ ἐπίπεδο, ἡ κουβεντούλα, τὰ ἐπιτραπέζια ἢ ἄλλα παιχνίδια εἶναι ἀνεπανάληπτες στιγμὲς τοῦ παιδιοῦ μὲ τοὺς γονεῖς του καὶ ἴσως αὐτὲς νὰ θυμᾶται περισσότερο ἀργότερα στὴν ἐνήλικη ζωή του.


Γιατί λοιπὸν τόση πίεση;

Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι οἱ περισσότεροι γονεῖς ἔχουν ἀγαθὰ κίνητρα. Σπρώχνουν τὰ παιδιά τους σὲ ἐξωσχολικὰ μαθήματα γιὰ νὰ ἀποκτήσουν ἐφόδια στὴν ἐνήλικη ζωή τους καὶ τὰ ἐμπλέκουν σὲ ἄλλες δραστηριότητες γιὰ νὰ περάσουν τὴν παιδική τους ἡλικία μὲ δημιουργικότητα. Γι’ αὐτὸ τὸ σκοπό, θυσιάζουν ὅλο τὸν ἐλεύθερο χρόνο τους.

Μερικὲς φορές, ὅμως, πίσω ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἄριστες προθέσεις τῶν γονέων δὲν βρίσκονται τὰ καλύτερα κίνητρα: Ἀρκετοὶ γονεῖς θεωροῦν τὰ παιδιὰ τους προέκταση τοῦ ἐγώ τους, θέλουν νὰ κάνουν τὰ προσωπικὰ τους ὄνειρα πραγματικότητα μέσω τῶν παιδιῶν τους. Ἄλλοι πάλι πιέζονται ἀπό τὸν κοινωνικὸ ἀνταγωνισμὸ καὶ συγκρίνουν τὰ παιδιά τους μὲ τὰ παιδιὰ τῶν ἄλλων.

Πάντως ἡ σύσταση γιὰ τὸ τί νὰ κάνουν οἱ γονεῖς βρίσκεται στὸ Ἀριστοτελικὸ μέτρο: Οὔτε τόσες πολλὲς δραστηριότητες ἀλλὰ οὔτε καὶ καθόλου. Οἱ ἐξωσχολικὲς δραστηριότητες εἶναι καλὲς μέχρι τὸ σημεῖο ποὺ δείχνουν νὰ βάζουν τὸ παιδὶ σὲ κίνδυνο γιὰ τὴν ἰσορροπία καὶ τὴν αὐτοπεποίθησή του. Καὶ δὲν θὰ ’ταν ἄσχημο, πότε πότε οἱ γονεῖς νὰ ἐλέγχουν τί προτείνουν καὶ γιατί στὸ παιδί τους, μὲ στόχο νὰ περιορίσουν τὶς δικές τους προσδοκίες καὶ τὰ δικά τους ἀνεκπλήρωτα ὄνειρα.