Κόντογλου και Πόε

philalethe00

Ορισμένα χρόνια πριν, διαβάζοντας ένα ενδιαφέρον βιβλίο του Χριστιανού καθ. Φιλοσοφίας Κ. Καβαρνού με τίτλο «Συναντήσεις με τον Κόντογλου», είχα μάθει για την ιδιαίτερη, ή μάλλον εξαιρετική εκτίμηση, που ο ίδιος είχε προς τον μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα Έντγκαρ Άλλαν Πόε (+ 1849). Ο Κόντογλου θαύμαζε πολύ το έργο του Πόε ως εμφορούμενο από ένα «βαθύ, μεταφυσικό, θρησκευτικό» πνεύμα και μάλιστα είχε μεταφράσει μέρος των διηγημάτων του από τα γαλλικά!

Το έργο του Πόε, ο οποίος ήταν κι ο ίδιος πιστός Χριστιανός, διακρίνεται από την έντονη παρουσία του μυστηρίου, της υποβλητικότητας, του υπερφυσικού τρόμου και φρίκης, ανήκοντας σε μια παράδοση που θα μπορούσαμε να την πούμε «σκοτεινή ρομαντική».
Πρωτύτερα, ένας άλλος μεγάλος της παράδοσής μας, ο Αλ. Παπαδιαμάντης, μέσα στις μεταφράσεις που επέλεγε να υλοποιήσει, ήταν αυτή του περίφημου έργου της λεγόμενης «βαμπιρικής παράδοσης» του Μπραμ Στόουκερ «Ο Πύργος του Δράκουλα». Άλλωστε, όπως καταδεικνύει και ο Λ. Καμπερίδης στο βιβλίο του «Με εντάφια κτερίσματα…», υπάρχει σειρά στοιχείων και στο δικό του έργο(ποιήματα και πεζά), που θα μπορούσαν, πάντα με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, να ενταχθούν σε μια παρόμοια παράδοση.



Σε αντίθεση με αυτούς τους μεγάλους της παράδοσής μας, εκκλησιαστικής και γραμματικής ή καλλιτεχνικής, πολλές φορές παρατηρείται το εξής γεγονός: ορισμένα πρόσωπα που είτε προέρχονται από τον χώρο των θεολόγων, ιεροκηρύκων και ευρύτερα «πνευματικών ταγών» είτε που έχουν την πρόθεση υπεράσπισης της εθνικής μας παράδοσης, όπως τα ίδια βέβαια την έχουν συλλάβει, σκιαγραφούν με πολύ μελανά χρώματα κάθε παρόμοια δημιουργία.

Έτσι, για παράδειγμα, δείχνουν την απαρέσκειά τους προς τα δείγματα της νεανικής λογοτεχνίας που φαίνεται ότι βρίσκονται σε παρόμοιο πνεύμα, όπως η σειρά «Λυκόφως» (2008 κ.ε.) της Αμερικανίδας συγγραφέως Στέφανι Μέγιερ, η οποία περιγράφει το χρονικό της ισχυρής αγάπης και της σχέσης μεταξύ μιας νεαρής κοπέλας και ενός νεαρού… βρυκόλακα, ο οποίος όμως είναι καλόψυχος, «εξευγενισμένος» και ζωοφάγος. Επιπλέον, ίσως το σημαντικότερο, είναι, όπως και η ίδια, πρόθυμος να πραγματοποιήσει για χάρη της αγάπης σειρά διακινδυνεύσεων και αυθυπερβάσεων.

Tο ζήτημα αυτό μας οδηγεί σε μια ευρύτερη διαπίστωση: πολλές φορές είναι κάποια ανεδαφικά στερεότυπα τα οποία διαμορφώνουν τη σκέψη μας. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά τη «θρησκευτική» θεώρηση ορισμένων πραγμάτων, παρατηρούμε ότι είναι πολύ λίγο αυθεντικά χριστιανική και πολύ περισσότερο κοσμική και στερεοτυπική και ανακαλύπτει, έτσι, επίπλαστους «εχθρούς».

Όσον αφορά τώρα το ζήτημα της εθνικής μας κουλτούρας, είναι σαφές ότι όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, εφόσον είναι τέτοιοι, προσλαμβάνουν και αφομοιώνουν. Έτσι, από το ένα άκρο υπάρχει ο γνωστός σε όλους μας άκριτος μιμητισμός των «πεφωτισμένων της Δύσης», συνήθως στο σκέλος του ορθολογισμού και του εκσυγχρονισμού, ενώ από το άλλο υπάρχει η αφοριστική και εξίσου άκριτη καθολική απόρριψη.
Έτσι, μεγάλη αξία έχουν μαρτυρίες όπως αυτές του μαθητή του Κόντογλου, ποιητή και ζωγράφου της γενιάς του ’30, Νίκου Εγγονόπουλου, ο οποίος, όπως μπορούμε να δούμε σε πεζά κείμενά του που έχουν εκδοθεί(εκδ. Ύψιλον, 1987), εκτός του Κόντογλου, αναγνώριζε ως δασκάλους του τους πρωτοπόρους του υπερρεαλισμού και του φουτουρισμού, τον Μπρετόν και τον Μαρινέττι, οι οποίοι, παράλληλα, θεωρούσε πως είχαν στενή εγγενή σχέση με την ελληνική παράδοση. Ο Γ. Σεφέρης, άλλος εκπρόσωπος της γενιάς του ’30 που, ως γνωστόν, συνδέθηκε με την ανάδειξη της «ελληνικότητας», επηρεάστηκε ιδιαίτερα, όπως γράφει ο ίδιος στις «Δοκιμές», από ποιητές όπως ο J. Laforgue ή, σε μεγαλύτερη ηλικία, από τον φιλορθόδοξο και «αγγλοκαθολικό» T.S. Eliot…