Σαμψών ο Έλληνας;

cohen.gr

Haaretz Κυριακή 4.12.2016
Philippe Bohstrom

Σαμψών ο Έλληνας; Αρχαιολογικά ευρήματα 3.000 ετών στην πόλη Τελ Δαν, υποδηλώνουν, ότι οι Δανίτες ήταν στρατιώτες από το Αιγαίο που είχαν προσληφθεί από Αιγυπτίους επικυρίαρχους της Χαναάν για να διατηρήσουν την τάξη.

Η Φυλή του Δαν*, μία από τις 12 «Ισραηλιτικές φυλές», ίσως ξεκίνησε ως όχι κάτι τέτοιο. Νέα αρχαιολογικά στοιχεία υποδηλώνουν, ότι οι Δανίτες κατάγονται από μισθοφόρους από το Αιγαίο και τη Συρία, που προσελήφθησαν από Αιγυπτίους επικυρίαρχους της Χαναάν, με σκοπό να διατηρήσουν την τάξη.

Σύμφωνα με τη Βίβλο, αφού οι Ισραηλίτες κατέκτησαν τη Χαναάν, η γη χωρίστηκε μεταξύ των φυλών - με εξαίρεση τη φυλή του Δαν. Δυσαρεστημένη η φυλή πήγε προς Βορρά, κατέκτησε και κατέστρεψε την πόλη Laish (λεγόταν επίσης Leshem), έπειτα την έχτισε ξανά και στη συνέχεια την ονόμασε από τον πρόγονό της (Judges 18: 1-29).

«Και η ακτή των παιδιών του Δαν αποδείχθηκε πολύ λίγη γι’ αυτά: για το λόγο αυτό, τα παιδιά του Δαν σηκώθηκαν για να πολεμήσουν εναντίον της πόλης Leshem και την πήραν και την χτύπησαν με την άκρη του ξίφους και την κατέλαβαν και κατοικούσαν εκεί, και λεγόταν Leshem, Δαν, από το όνομα Δαν του πατέρα τους» (Joshua 19:47).

Η πόλη Tell el-Qadi είχε αναγνωριστεί νωρίτερα ως η βιβλική πόλη του Δαν. Τώρα, πρόσφατες ανασκαφές έχουν αποκαλύψει μία μεγάλη γειτονιά από τον 12ο – 11ο αιώνα π.Χ., που δείχνει επιτακτικές επιρροές από το Αιγαίο.

Οι ανακαλύψεις έχουν αναζωπυρώσει μία μακροχρόνια ακαδημαϊκή φιλονικία σχετικα με καταγωγή των Δανιτών. Ήταν πραγματικά μία φυλή του Ισραήλ ξεχασμένη και αγνοημένη, που βρήκε μία βολικά απομονωμένη πόλη και την κατάκτησε; Έχουν καμία σχέση με ένα μυστηριώδες βασίλειο που ονομάζεται Danuna, που αναφέρεται σε αρχαία γραπτά ότι βρίσκεται στην Τουρκία; Ή ίσως με το Denyen - μία φατρία εισβολής σε Λαούς των Θαλασσών, σύμφωνα με τις αρχαίες Αιγυπτιακές πηγές; Ή με τους Δαναούς, μία από τις ελληνικές φυλές; Ή είναι όλα αυτά, ένα και το αυτό; Τα ευρήματα στην πόλη Tell el-Qadi (τώρα Tel Dan) δείχνουν ότι θα μπορούσαν να είναι. 

Η πόλη Δαν ήταν χτισμένη σε ένα ανάχωμα κοντά στους νότιους πρόποδες του Όρους Hermon, το ψηλότερο βουνό στα Υψώματα του Γκολάν. Βεβαίως, σύμφωνα με τα πρότυπα της άγονης Μέσης Ανατολής, η περιοχή είναι πλούσια και εύφορη, καλά ποτισμένη από φυσικές πηγές. Η θέση της πόλης ήταν επίσης στρατηγική, χτυπώντας σε μία βασική εμπορική διαδρομή μεταξύ της Τύρου και της Δαμασκού.

Ο πρώτος οικισμός χρονολογείται πριν από 7.000 χρόνια, στη Νεολιθική εποχή. Μεταξύ των πρωταρχικών αναφορών της πόλης είναι τα Αιγυπτιακά και Μεσοποταμικά κείμενα που πηγαίνουν πίσω σχεδόν 4.000 χρόνια πριν, στον 19ο αιώνα π.Χ. Ο χώρος παρέμενε πάνω – κάτω σχεδόν συνέχεια υπό κατάληψη μέχρι το τέλος της Ρωμαϊκής περιόδου.

Μέχρι τη Μέση Εποχή του Χαλκού, γύρω στο 2.000 π.Χ., είχε γίνει μία ισχυρή πόλη, περιτριγυρισμένη από ογκώδεις προμαχώνες, που ονομαζόταν Laish (La-EESH). Κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού, η Laish είχε αναπτύξει εκτεταμένες εμπορικές σχέσεις με τις χώρες και τις παράκτιες πόλεις σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένων της Σιδώνας και της Τύρου στα βόρεια, της Αιγύπτου στα νότια και της Κύπρου και της Μυκηναϊκής Ελλάδας στα δυτικά.

Επιρροές του Αιγαίου: Όπλα και θεοί

Οι δεσμοί της Laish με το Αιγαίο μοιάζουν να ήταν ισχυροί ήδη από τον 14ο αιώνα π.Χ., όπως επιβεβαιώνεται από την ανακάλυψη ενός τάφου χτισμένου με τραχιές πέτρες, σε ύφος παρόμοιο με εκείνον που βρέθηκε στην Έγκωμη στη σημερινή Κύπρο και στην Ουγκαρίτ, στην ακτή της σημερινής βόρειας Συρίας.

Στον τάφο, οι αρχαιολόγοι βρήκαν πάνω από 100 κεραμικά αγγεία που αποδείχθηκαν, με χημική ανάλυση, ότι προέρχονται κυρίως από την Αργολίδα της Ελλάδας, το κέντρο του Μυκηναϊκού πολιτισμού κατά την Εποχή του Χαλκού.

Ήταν μία εποχή κατά την οποία οι Αιγύπτιοι επεκτείνονταν προς το Βορρά. Καθώς η Χαναάν έγινε επαρχία της Αιγύπτου, η Laish έγινε μέρος του διοικητικού της συστήματος.

Κεφάλι από το «κύπελο πτηνών»

Οι ανασκαφές στην πόλη Tel Dan άρχισαν το 1966 υπό την καθοδήγηση του Avraham Biran και συνεχίστηκαν μέχρι το 1999. Μετά από αρκετό καιρό παύσης, ο Δρ. David Ilan του Εβραϊκού Union College, ανανέωσε την ανασκαφή και με βάση παλιά υλικά και νέα ευρήματα άρχισε να υποψιάζεται, ότι μία παλιά θεωρία σχετικά με την καταγωγή των Δανιτών, που προτάθηκε αρχικά από τον Michael Astour και τον Yigal Yadin τη δεκαετία του 1960, μπορεί να είναι σωστή, αν και η ιδέα τους ερχόταν σε αντίθεση με τη βιβλική αφήγηση. Δηλαδή, ότι οι Δανίτες δεν ξεκίνησαν καθόλου ως φυλή του Ισραήλ, αλλά προέρχονταν από τον κόσμο του Αιγαίου.

Ανάμεσα στις επιρροές του Αιγαίου στην πόλη Dan, ο Ilan ταυτοποίησε πιθάρια (μεγάλα αποθηκευτικά δοχεία) σε πολλά από τα σπίτια, μαζί με κεραμικά, ειδώλια και τελετουργικά είδη από το Αιγαίο, τη Συρία και την Αίγυπτο.

Τα ευρήματα δείχνουν ότι οι λαοί που ζούσαν στην πόλη Δαν ήταν μία μικτή μάζα που έφερε τις διατροφικές τις συνήθειες, τις πρακτικές περιποίησης, τα όπλα επιλογής και τους θεούς της μαζί της στην πόλη.

Εκκλησιαστικός θάλαμος με κύπελο πτηνών

Μεταξύ των πιο ενθουσιωδών ανακαλύψεων ήταν ένα σεμνό ορθογώνιο κτίριο που περιείχε ένα μικρό εκκλησάκι – ένα ιερό των Αγίων – στη γωνία. Ο Ilan το έχει ταυτοποιήσει ως μία εκκλησιαστική κατασκευή, ομοίου τύπου με το Αιγαίο. Παρόμοια κτίρια έχουν βρεθεί στην Έγκωμη και το Κίτιο στην Κύπρο και στη Φυλακωπή στο νησί της Μήλου στην Ελλάδα. Τοπικά, ο ίδιος τύπος βρέθηκε στην τοποθεσία των Φιλισταίων Tel Qasile (στο Τελ Αβίβ).

Μέσα στο υποτιθέμενο ιερό της Δαν υπήρχαν θραύσματα ενός κεραμικού μπωλ, στο οποίο είχε προσαρτηθεί το κεφάλι ενός κεραμικού πουλιού, αποκαλούμενο «κύπελο πτηνών». Ένα παρόμοιο εύρημα φτιάχθηκε στο Tel Qasile (αυτό είναι ένα καλό σημείο να αναφερθεί, ότι οι Φιλισταίοι που έζησαν εκεί θεωρούνται επίσης από κάποιους, ότι κατάγονται από το Αιγαίο).

Οι εκσκαφείς στη Δαν βρήκαν επίσης, αγγεία διακοσμημένα με πουλιά σε στυλ της τότε εποχής του Αιγαίου, δισκοπότηρα, κύπελα προσφορών, σιλό και περίεργες πέτρες σε σχήμα εγκεφάλου, που μπορεί να είχαν χρησιμοποιηθεί σε ιεροτελεστία.  

Ο Ilan υποθέτει, ότι αυτά τα τεχνουργήματα του Αιγαίου στη Δαν υποδεικνύουν την παρουσία προσκυνητών, που προέρχονται από το Αιγαίο - ίσως τη Denyen, το Danuna (ή τους Δαναούς στα Ελληνικά), εν συντομία, μία από τις αρχαίες Ελληνικές φυλές. Η Denyen/Danuna ήταν επίσης, ένας από τους λεγόμενους «Θαλάσσιους Λαούς» καταγόμενοι από το Αιγαίο, που εισέβαλαν στην Αίγυπτο, όπως περιγράφεται στο νεκροθάλαμο του ναού του Ραμσή Γ΄(1175 π.Χ.).

Γύρω από την υποτιθέμενη εκκλησιαστική δομή, οι εκσκαφείς αποκάλυψαν μία βιομηχανική περιοχή που περιλαμβάνει φούρνους, χωνευτήρια, ανοξείδωτα ακροφύσια, παλιοσίδερα και σκουριά από την τήξη χαλκού.

«Βρήκαμε όλα τα είδη σπασμένων αντικειμένων από τη Μέση και την Ύστερη Εποχή του Χαλκού που έλιωσαν και ανασχηματίστηκαν σε νέα χάλκινα αντικείμενα, εργαλεία και όπλα», λέει ο Ilan. «Ήταν σαρωτές και ανακυκλωτές που ήταν απεγνωσμένοι για μέταλλο. Αυτά ήταν χρόνια κρίσης». 

Ο μυστηριώδης πολλαπλασιασμός της «Δαν»

Το αν οι Δανίτες του αρχαίου Ισραήλ κατάγονται ή όχι από τους Θαλάσσιους Λαούς, χρειάζεται περαιτέρω απόδειξη. Εν τω μεταξύ, μπορούμε να πούμε, ότι μία πλάκα χαραγμένη σε Λουβιανό χειρόγραφο του 8ουαιώνα π.Χ., πριν από περίπου 2.800 χρόνια που ανακαλύφθηκε στη νότια Τουρκία, πιστοποιεί την ύπαρξη βασιλείου του Danuna.

Αλλού, σε μία επιστολή που βρέθηκε στα αρχεία του El-Amarna (γραμμένη στον Φαραώ Αμενχοτέπ τον Δ΄), ο βασιλιάς της Φοινικικής πόλης της Τύρου αναφέρει μία χώρα που ονομάζεται Danuna. 

Λαμβάνοντας υπόψη τις ενδείξεις περί έντονων πολιτιστικών δεσμών μεταξύ της Δαν και του κόσμου του Αιγαίου, ο Ilan πιστεύει ότι ο Michael Astour και ο Yigal Yadin ήταν σωστοί: ο πληθυσμός της Δαν κατάγονταν, τουλάχιστον εν μέρει, από τους Denyen/Danuna/Δαναούς της παράκτιας περιοχής του Αιγαίου, πιθανώς στην παράκτια περιοχή όπου συναντιούνται σήμερα η Τουρκία και η Συρία.

«Ο πιο διάσημος Δανίτης στη Βίβλο είναι ο Σαμψών, ένα αρκετά σημαντικό αρχέτυπο ενός Έλληνα ήρωα: Είναι πολύ δυνατός, η δύναμή του βρίσκεται στα μακριά μαλλιά του, λέει αινίγματα και κάνει παρέα με Φιλισταίες γυναίκες», τονίζει ο Ilan.

Ακόμα πιο περίεργες αποδείξεις μπορεί να βρεθούν στο τραγούδι της Deborah, περιγράφοντας τους διάφορους ρόλους των φυλών: «Και Δαν, γιατί έμεινε με τα πλοία» (Judges 5:17). Δαν ήταν προφανώς η μόνη Ισραηλιτική φυλή που είχε πλοία και ήταν εμφανώς απούσα από την παροχή στήριξης στον Μπαράκ ενάντια στις δυνάμεις του Σίσερα. Ο συγγραφέας των Κριτών φαίνεται να υπονοεί, ότι οι Δανίτες κατάγονται από αλλού και ήταν διαφορετικοί από τις άλλες φυλές.

Η άφιξη των μισθοφόρων της Danuna

Αν οι μισθοφόροι του Αιγαίου πήγαν στη Δαν, θα είχαν προσληφθεί. Αυτοί που θα τους προσελάμβαναν θα ήταν οι Αιγύπτιοι επικυρίαρχοι της Χαναάν, για να τους βοηθήσουν να διατηρήσουν την τάξη στην περιοχή. 

Αρχαιολογικά ευρήματα των αρχαίων Αιγυπτίων που είχαν τον έλεγχο της Χαναάν, έχουν βρεθεί στο Ισραήλ.

Οι Αιγύπτιοι άρχισαν τις επιδρομές στα εδάφη της Χαναάν για λεηλασίες και σκλάβους τον 15ο αιώνα π.Χ., αν και υπήρξε μία ανάπαυλα τον 14ο αιώνα: Η Αίγυπτος περνούσε μία περίοδο αστάθειας και φαίνεται ότι παραμέλησαν αυτή την περιοχή, επιτρέποντας στο Βασίλειο των Χετταίων, που βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα η σύγχρονη Τουρκία, να αναδειχθεί σε ισχυρό παίκτη στην περιοχή. 

Αναγνωρίζοντας αυτή την απειλή τον 13ο αιώνα π.Χ., οι Αιγύπτιοι φαίνεται να άλλαξαν την πολιτική τους στη Χαναάν.

«Οι Αιγύπτιοι ανησυχούσαν για τους Χετταίους στο Βορρά, που εξαπλώνονταν, καταπατώντας τα σύνορά τους και κλείνοντας συμφωνίες με υποτελείς βασιλείς στη Συρία και το Λίβανο», εξηγεί ο Ilan.  

Αντί να έχουν τοπικούς πληρεξούσιους διαχειριστές, οι οποίοι τείνουν να είναι αναξιόπιστοι και επαναστατικοί, οι Φαραώ αποφάσισαν να αντιμετωπίσουν την αυξανόμενη απειλή των Χετταίων, δημιουργώντας μία σειρά από μικρά φρούρια και διοικητικές κατοικίες σε ολόκληρη τη Χαναάν. Εκτός από αυτό στη Beth Shean, αυτά βρέθηκαν στους αρχαιολογικούς χώρους του Tel Afek, Deir al-Balah, Tel Sharia και του Tel Lachish. 

Στην Tel Dan οι αρχαιολόγοι βρήκαν Αιγυπτιακά μαγειρικά σκεύη, μία λεπίδα ξυραφιού και «πρακτικά βέλη» φτιαγμένα από οστό που έμοιαζε Αιγυπτιακό, είπε ο Ilan στη Haaretz. Πιστεύει, ότι η Laish (Δαν) ήταν υπό Aιγυπτιακό έλεγχο για ένα μεγάλο μέρος της Ύστερης Εποχής του Χαλκού.

Αλλά τα φυλάκια της Αιγυπτιακής αυτοκρατορίας δεν ήταν επανδρωμένα αποκλειστικά από Αιγύπτιους, πιστεύει ο Ilan. Εξόπλιζαν αυτούς τους χώρους με επαγγελματίες στρατιώτες από το Αιγαίο, την Κύπρο, τη Συρία, την Τουρκία, τη Λιβύη, τη Νουβία και άλλες χώρες. Όπως και οι Ρωμαίοι λεγεωνάριοι, αυτοί οι στρατιώτες θα δεσμεύονταν να υπηρετούν το Αιγυπτιακό στέμμα εφ’ όρου ζωής. Και όπως οι λεγεωνάριοι, μπορεί να τους έχουν δοθεί εκτάσεις γης στο τέλος των υπηρεσιών τους. 

Αυτό το σύστημα κανόνων ήταν εξαιρετικά επωφελές για τους Αιγυπτίους, δεδομένου ότι οι ξένοι δεν είχαν καμία υπακοή στον τοπικό πληθυσμό, επιτρέποντας στους Αιγυπτίους να διατηρήσουν μία «Περίοδο Ειρήνης και Σταθερότητας» στην Αίγυπτο. 

«Αυτό θα εξηγούσε τις πολιτιστικές διαστρωματώσεις στην Tel Dan, με στοιχεία από τη Συρία, την Αίγυπτο, την Κύπρο και το Αιγαίο», λέει ο Ilan. «Έχουμε επίσης, δεκάδες Αιγυπτιακά μαγειρικά σκεύη! Αυτοί οι άνθρωποι υπηρέτησαν τους Αιγυπτίους και τον Αιγυπτιακό στρατό, αλλά συμπεριελάμβαν επίσης εμπόρους που έκαναν τη δουλειά τους», προσθέτει.

Όπως είναι η φυσική ροή των πραγμάτων, ο Ilan πιστεύει, ότι αυτοί οι αλλοδαποί παντρεύτηκαν ντόπιες Χαναανίτισσες, μία θεωρία υποστηριζόμενη από τα τοπικά (Χαναανίτικα) μαγειρικά σκεύη που βρέθηκαν μέσα στα σπίτια. Και τα παιδιά τους ήταν... κάτι νέο.

Αλλά στα τέλη του 12ου αιώνα π.Χ., ως μέρος μίας ορμητικής κατάρρευσης του πολιτισμού σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, οι Αιγύπτιοι αποχώρησαν από τη Χαναάν. Ωστόσο, οι πρώην μισθοφόροι παρέμειναν. Ο David Ilan πιστεύει, ότι αυτοί οι άνθρωποι που έμειναν πίσω στην Tel Dan – οι Danuna, οι Αιγύπτιοι, οι Χαναανίτες και διάφοροι άλλοι άνθρωποι υβρίδια – δημιούργησαν ένα νέο κοινωνικό αμάλγαμα και είναι αυτοί που θα γίνουν οι Δανίτες της βιβλικής παράδοσης.            

http://www.haaretz.com/jewish/archaeology/1.756385 

* Οι 12 Φυλές του Ισραήλ προέκυψαν από τα 12 παιδιά του Ιακώβ, τα οποία κατά χρονολική σειρά γεννήσεως, από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο, είναι τα εξής: Ρουβίμ, Συμεών, Λεβί, Δαν, Νεφθαλίμ, Γαδ, Ιούδας, Ισάχαρ, Ζαβουλόν, Ασίρ, Ιωσήφ, Βενιαμίν. Ο Δαν, ήταν ο 4ος γιος του Ιακώβ.