O Σταυρός

π. Ἀλεξάνδρος Σμέμαν

Στα μέσα τῆς τρίτης ἑβδομάδας τῶν νηστειῶν, ὁ Σταυρὸς μεταφέρεται στὸ κέντρο κάθε ναοῦ. Οἱ πιστοὶ προσερχόμαστε γιὰ νὰ τὸν προσκυνήσουμε, κι ἔτσι ξεκινᾶμε νὰ προσεγγίσουμε τὸ πιὸ σημαντικὸ καὶ μυστικὸ θέμα τῆς πίστης μας τὸ θέμα τῆς σταύρωσης, τοῦ πάθους καὶ τοῦ θανάτου.

Γιατί εἶναι θέμα μυστικό; Δὲν βρίσκεται ὁ πόνος στὸ ἀπόλυτο κέντρο τῆς ζωῆς; Δὲν ἔχουμε ὅλοι μας συχνὰ προσωπικὴ ἀντίληψη περὶ αὐτοῦ; Ναί, αὐτὸ εἶναι πράγματι ἀλήθεια. Ὅμως ἐδῶ τὸ ἐρώτημα δὲν ἀφορᾶ ἐμᾶς ἀλλὰ τὸ Χριστό.

Δὲν ἀποδεχόμαστε τὸ Χριστὸ ὡς Θεό; Δὲν εἶναι ἐπίσης γεγονὸς ὅτι ἀπὸ τὸ Θεό, ἀπὸ τὴν πίστη, προσδοκοῦμε παρηγοριά (ἂν ὄχι ὁλοκληρωτικὴ ἐκμηδένιση τῶν συμφορῶν μας); Δὲν εἶναι ἀλήθεια ὅτι τόσο οἱ πιστοὶ ὅσο καὶ οἱ ἐπικριτὲς τῆς πίστης συμφωνοῦν, κατὰ περίεργο τρόπο, ὅτι ἡ θρησκεία σημαίνει πάνω ἀπ’ ὅλα βοήθεια, παρηγοριά, βάλσαμο, καθὼς λένε, στὴν ψυχή; Κι ὅμως, στὸ τέλος τῆς τρίτης ἑβδομάδας τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς, ἔχουμε μπροστά μας τὸ Σταυρό.  Καὶ τὴ Μεγάλη Παρασκευὴ ὁ Σταυρὸς ξαναεμφανίζεται, κι ἀκοῦμε πάλι τὰ ἴδια λόγια: ὁ Χριστὸς «ἤρξατο λυπεῖσθαι καὶ ἀδημονεῖν» (Ματθ. 26, 37) καὶ εἶπε, «περίλυπός ἐστιν ἡ ψυχή μου ἕως θανάτου» (Ματθ. 26, 38). Ἀντὶ νὰ συνδράμει τοὺς μουδιασμένους ἀπ’ τὴ θλίψη καὶ τὴν ἀπόγνωση μαθητές Του, ζητᾶ Ἐκεῖνος βοήθεια ἀπ’ αὐτούς: «μείνατε ὧδε καὶ γρηγορεῖτε μετ’ ἐμοῦ» (Ματθ. 26, 38). Στὴ συνέχεια ὑφίσταται ἐκεῖνο τὸ μοναχικὸ μαρτύριο: τὸ φραγγέλωμα, τοὺς χλευασμούς, τὰ ραπίσματα, τοὺς ἐμπτυσμούς, τὰ καρφιὰ στὰ χέρια καὶ τὰ πόδια καί, τὸ χειρότερο ἀπ’ ὅλα, τὴν ἐγκατάλειψη. Ὅλοι Τὸν ἐγκαταλείπουν, ὅλοι τὸ σκᾶνε. Εἶναι σὰν νὰ κρύφτηκε ὁλόκληρος ὁ οὐρανός, ἀφοῦ «περὶ τὴν ἐνάτην ὥραν ἀνεβόησεν ὁ Ἰησοῦς φωνῇ μεγάλῃ λέγων∙... Θεέ μου, Θεέ μου, ἱνατί με ἐγκατέλιπες;» (Ματθ. 27, 46)

Ἂν ἐπιχειρήσουμε νὰ ἐξετάσουμε τὸ ζήτημα μὲ εἰλικρίνεια, ἂν τὸ παρατηρήσουμε προσεκτικά, τότε θὰ διαπιστώσουμε πὼς ἐδῶ κάτι ἀλλόκοτο συμβαίνει μὲ τὴν ἴδια τὴ θρησκεία. Μοιάζει νὰ μὴ μᾶς εἶναι τίποτα γνώριμο δὲν ὑπάρχει βοήθεια, δὲν ὑπάρχει ὑποστήριξη, δὲν ὑπάρχει «ἀσφαλιστικὴ δικλείδα».

«Ἄναψε ἕνα κερὶ κάνε ἕνα σαρανταλείτουργο ἢ ἕνα μνημόσυνο καὶ ὅλα στὴ ζωὴ θὰ πᾶνε καλά⋅ ὁ Θεὸς θὰ σπεύσει σὲ βοήθεια, εἴτε ἐδῶ στὴ γῆ εἴτε στὴν ἀντίπερα ὄχθη, ἔπειτα ἀπὸ ἕναν ἀπαίσιο καὶ μυστήριο θάνατο». Αὐτὴ ἡ ἐξαπλουστευτικὴ ἀντίληψη γιὰ τὴν πίστη δὲν εἶναι ποὺ κυριαρχεῖ μεταξὺ τῶν πιστῶν; Δὲν ἦταν οἱ θεραπεῖες, ἡ κάθε εἴδους βοήθεια καὶ ἡ ἀναζήτηση χρήσιμων καὶ πρακτικῶν διδαγμάτων ποὺ ἔκαναν τοὺς πιστούς, ἀπὸ τὰ χρόνια ἤδη τοῦ Χριστοῦ, νὰ Τὸν ἀκολουθοῦν κατὰ πλήθη; Ἀξίζει νὰ προσέξουμε μέσα ἀπὸ τὶς εὐαγγελικὲς περικοπὲς πῶς μειώνεται σταδιακὰ αὐτὸ τὸ πλῆθος. Τὸν ἐγκαταλείπει ἐκεῖνος ὁ πλούσιος νέος ποὺ πιστεύει πὼς ἔχει τηρήσει κάθε ἐντολὴ τῆς θρησκείας, ἀλλὰ ποὺ τελικὰ ἀδυναfτεῖ νὰ ἐφαρμόσει τὰ λόγια του Χριστοῦ: «εἰ θέλεις τέλειος εἶναι, ὕπαγε πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα καὶ δὸς πτωχοῖς, καὶ ἕξεις θησαυρὸν ἐν οὐρανῷ, καὶ δεῦρο ἀκολούθει μοι» (Ματθ. 19, 21). Τὸν ἐγκαταλείπει ὁ μαθητὴς ἐκεῖνος ποὺ τὴ νύχτα τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου τῆς ἀγάπης φεύγει γιὰ νὰ Τὸν προδώσει. Καὶ στὸ τέλος Τὸν ἐγκαταλείπουν ὅλοι καὶ διασκορπίζονται. Στὴ ζωή μας τὰ πράγματα ἀκολουθοῦν ἀκριβῶς ἀντίστροφη φορά: ξεκινοῦμε μόνοι, μέσα στὴν ἀφάνεια, καὶ κατόπιν ἔρχεται ἡ ἀναγνώριση, ἡ ἐπιβράβευση καὶ τὸ πλῆθος ἐκείνων ποὺ μᾶς ἐπιδοκιμάζουν. Στὸ Εὐαγγέλιο ὡστόσο, ὅταν ἔρχεται τὸ τέλος, ὁ Χριστὸς παραμένει μόνος ἐπάνω στὸ Σταυρό. Κι ἀκόμα, προβλέ ποντας ὅσα πρόκειται νὰ ἀκολουθήσουν, λέει: «εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν,καὶ ὑμᾶς διώξουσιν» (Ἰωάν. 15, 20), «ἐν τῷ κόσμῳ θλίψιν ἕξετε» (Ἰωάν. 16, 33). Ἡ ἀποστολὴ μὲ τὴν ὁποία μᾶς ἐπιφορτίζει, ἡ ἀξίωση ποὺ ἔχει ἀπὸ μᾶς, εἶναι μόνο μία: νὰ σηκώσουμε καὶ νὰ κουβαλήσουμε τὸ σταυρό μας – καὶ γνωρίζουμε ἤδη τί συνεπάγεται αὐτὸς ὁ σταυρός...

Πράγματι, κάτι ἀλλόκοτο συμβαίνει ἐδῶ μὲ τὴ θρησκεία. Ἀντὶ βοηθείας μᾶς δίνεται σταυρός, ἀντὶ ὑπόσχεσης ἀνέσεων καὶ εὐζωίας ἀκοῦμε τὴ βεβαιότητα: «εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν, καὶ ὑμᾶς διώξουσιν». Καὶ ὅταν βλέπουμε μέσα στὸ Εὐαγγέλιο τοὺς Φαρισαίους νὰ χλευάζουν τὸν Ἐσταυρωμένο –«ἄλλους ἔσωσεν, ἑαυτὸν οὐ δύναται σῶσαι⋅ εἰ βασιλεὺς Ἰσραήλ ἐστι, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ καὶ πιστεύσομεν ἐπ’αὐτῷ» (Ματθ. 27, 42) ἀμέσως μᾶς ἔρχονται στὸ νοῦ οἱ εἰρωνεῖες καὶ οἱ μομφὲς ποὺ ἀκούγονται καὶ σήμερα: «Δὲν εἶχε λοιπὸν τὴ δύναμη ὁ Θεός σου νὰ σὲ βοηθήσει;». Καὶ πράγματι, ὅσο θὰ περιμένουμε ἀπὸ τὸ Θεὸ μόνο αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὴ βοήθεια, μόνο θαύματα ποὺ ἐλαττώνουν τὸν πόνο στὴ ζωή μας, τότε αὐτὲς οἱ μομφὲς θὰ συνεχίζονται.  Καὶ θὰ συνεχίζονται, διότι τὸ ὁποιοδήποτε φτηνὸ χάπι μπορεῖ σίγουρα νὰ ἀνακουφίσει τὸν πονοκέφαλο ἀποτελεσματικότερα ἀπὸ τὴν προσευχὴ καὶ τὴ θρησκεία.
Ὅσο περιμένουμε ἀπὸ τὴ  θρησκεία νὰ λειτουργήσει ὡς ἕνα τέτοιου εἴδους χάπι  εἴτε πρόκειται γιὰ θέματα σημαντικά, εἴτε γιὰ ἐπουσιώδη– δὲν θὰ κατανοήσουμε ποτὲ τὸ μυστήριο τοῦ Σταυροῦ. Ὅσο τὰ πράγματα θὰ παραμένουν ἔτσι, ὁ Σταυρός, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὸ χρυσάφι καὶ τὸ ἀσήμι ποὺ συχνὰ τὸν καλύπτει, θὰ παραμένει, ὅπως λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, «Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, Ἕλλησι δὲ μωρίαν» (Α ́ Κορ. 1, 23). Στὴν προκειμένη περίπτωση, οἱ «Ἰουδαῖοι» ἀντιπροσωπεύουν ἐκείνους ποὺ προσδοκοῦν μόνο βοήθεια ἀπὸ τὴ θρησκεία, ἐνῷ οἱ «Ἕλληνες» ἐκείνους ποὺ προσδοκοῦν λογικὲς καὶ εὔκολες ἑρμηνεῖες. Κι εἶναι στ’ ἀλήθεια γι’ αὐτοὺς ὁ Σταυρὸς σκάνδαλο καὶ μωρία.

Ὁ Σταυρὸς ἐξῆλθε γιὰ μία ἀκόμα φορὰ ἐν πομπῇ. Ἡ μοναδικὴ αὐτὴ ἑβδομάδα, ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα, πλησιάζει. Ἡ Ἐκκλησία μᾶς καλεῖ ὄχι τόσο σὲ συζητήσεις καί ἀναζητήσεις, ἀλλὰ σὲ σιωπηλὴ καὶ ἐπίμονη ἀκολουθία κάθε βήματος τοῦ Χριστοῦ. Μᾶς καλεῖ νὰ ἀκολουθήσουμε τὸν ἀργόσυρτο καὶ ἀνεπίστρεπτο βηματισμό Του πρὸς τὸ πάθος, τὴ σταύρωση καὶ τὸ θάνατο. Αὐτὸν ἀκριβῶς τὸ σταυρὸ εἶναι ποὺ μᾶς καλεῖ νὰ σηκώσουμε. Καὶ κάτι παράξενο μᾶς συμβαίνει: ξεφεύγουμε ξαφνικὰ ἀπὸ τὰ δικά μας προβλήματα, τὶς δικές μας δυσκολίες, ἀκόμα κι ἀπ’ αὐτὰ τὰ δικά μας βάσανα, καὶ στρέφουμε τὴν προσοχή μας σ’ Ἐκεῖνον στὸ σιωπηλό, συσπασμένο ἀπὸ τὴ θλίψη καὶ τὸν πόνο πρόσωπό Του, στὴ νύχτα τῆς φρίκης, τῆς προδοσίας, τῆς μοναξιᾶς, ἀλλὰ καὶ τῆς γιορτῆς, τῆς ἀγάπης καὶ τῆς νίκης. Κάτι παράξενο μᾶς συμβαίνει: ἴσως χωρὶς καλὰ καλὰ νὰ τὸ συνειδητοποιοῦμε, νιώθουμε πὼς αὐτὴ ἡ φτηνὴ καὶ ἐγωιστικὴ θρησκεία, ἀπὸ τὴν ὁποία ζητᾶ κανεὶς ἐκδουλεύσεις καὶ ἀπαιτεῖ ἀκόμα κι ὁ Θεὸς νὰ εἶναι στὴν ὑπηρεσία του, ἀρχίζει σιγὰ σιγὰ νὰ ξεφτίζει! Βλέπουμε μὲ καθαρότητα –καθαρότητα πνευματική– ὅτι ἡ θρησκεία κατὰ βάθος σχετίζεται μὲ κάτι τελείως ἄλλο, σχετίζεται τελικὰ ὄχι μὲ τὶς ὑλικὲς ἀνέσεις καὶ τὶς ἰδιοτελεῖς μας στοχεύσεις, ἀλλὰ μὲ τὴ χαρὰ καὶ τὴ νίκη.

Ἂς ἀκολουθήσουμε λοιπὸν στὴ συνέχεια –ἔστω ἁπλῶς νοητικά– τὰ βήματα τοῦ Χριστοῦ, καθὼς σηκώνει τὸ Σταυρό Του στὸ δρόμο πρὸς τὸ Γολγοθά. Κι ἴσως ἔτσι μᾶς ἀποκαλυφθεῖ γιὰ μία ἀκόμη φορὰ κάτι αἰώνιο, κάτι αἰώνια σημαντικὸ γιὰ τὶς ψυχές μας. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος ποὺ στὰ μέσα τῆς Σαρακοστῆς μεταφέρεται ὁ Σταυρὸς στὸ κέντρο τοῦ ναοῦ. Ἐνώπιον αὐτοῦ εἶναι ποὺ μᾶς τοποθετεῖ ἡ Ἐκκλησία κατὰ τὴ διάρκεια τῆς λεγόμενης ἑβδομάδας τῆς Σταυροπροσκύνησης∙ μὲ σκοπὸ νὰ ξεκινήσουμε τὴ δική μας, προσωπικὴ προσέγγιση στὸ ἀπώτατο κι ἴσως τὸ πιὸ φοβερό, μὰ σὲ τελευταία ἀνάλυση καὶ πιὸ χαρμόσυνο μυστήριο τῆς πίστης μας.

Ἀπὸ τὸ βιβλίο Ἔσχατος ἐχθρὸς καταργεῖται ὁ θάνατος, ἐκδ. Ἐν πλῷ. (δημοσιεύθηκε στο περιδικό Πειραϊκή Εκκλησία τχ 225, Απρίλιος 2011)

πηγή: Aντίφωνο