Ο Μεγάλος Αγιασμός

imconstantias.org.cy

Τοῦ μακαριστού καθηγητού Ἰωάννου Μ. Φουντούλη

Η ἀκολουθία τοῦ μεγάλου ἁγιασμοῦ τῶν Θεοφανείων τελεῖται κατὰ τὴν σημερινὴ τάξη δύο φορές, τὴν παραμονὴ τῆς ἑορτῆς μετὰ τὸ τέλος τῆς λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου καὶ τὴν ἡμέρα τῶν Θεοφανείων, μετὰ τὸ τέλος τῆς θείας λειτουργίας. Καὶ στὶς δύο περιπτώσεις τελεῖται ἡ ἰδία ἀκριβῶς ἀκολουθία μὲ μόνη τὴν διαφορὰ ὅτι ὁ «πρόλογος» τῆς μεγάλης καθαγιαστικῆς εὐχῆς, δηλαδὴ ἀπὸ τὸ «Τριὰς ὑπερούσιε…» μέχρι τὸ «συνεχόμενος φόβῳ ἐν κατανύξει βοῶ σοι», ἀναγινώσκεται μόνο κατὰ τὴν ἡμέρα τῶν Θεοφανείων, ἐνῷ κατὰ τὴν παραμονὴ ἡ εὐχὴ ἀρχίζει ἀπὸ τὸ «Μέγας εἶ, Κύριε…». Ὁ «πρόλογος» δὲ αὐτὸς δὲν εἶναι κἂν εὐχή, ἀλλὰ πανηγυρικὸ ἐγκώμιο τῆς ἑορτῆς, ποὺ πῆρε τὴν σημερινὴ μορφὴ μετὰ ἀπὸ πολλὲς τροποποιήσεις καὶ προσθαφαιρέσεις καὶ ποὺ κατ’ ἀρχὰς ἐλέγετο μόνο κατὰ τὴν παραμονή, τελικὰ δὲ καλῶς ἐπεκράτησε νὰ λέγεται μόνο κατὰ τὴν ἡμέρα τῆς ἑορτῆς. Ἑπομένως καὶ τῆς παραμονῆς καὶ τῆς ἑορτῆς ὁ ἁγιασμὸς εἶναι ἀκριβῶς ὁ ἴδιος, «μέγας ἁγιασμός» καὶ στὶς δύο περιπτώσεις. Ἱστορικῶς δὲ καὶ λειτουργικῶς οἱ δύο αὐτὲς ἀκολουθίες εἶναι μία καὶ ἡ αὐτή, ποὺ ἐπενοήθη ἤδη ἀπὸ τὸ Ε΄ αἰώνα νὰ ἐπαναλαμβάνεται καὶ κατὰ τὴν παραμονὴ γιὰ νὰ ἐξυπηρετοῦνται οἱ πιστοί.

Μὰ γιατί τότε νηστεύουμε μόνο τὴν παραμονὴ τῶν Θεοφανείων;

Ἡ νηστεία τῆς παραμονῆς τῶν Θεοφανείων κακῶς θεωρεῖται ὅτι ἔχει σχέση μὲ τὴν μετάληψι τοῦ μεγάλου ἁγιασμοῦ. Κατὰ παλαιὸ ἔθος τῆς Ἐκκλησίας, τῶν μεγάλων ἑορτῶν προηγεῖτο προετοιμασία, ἡ ὁποία ἐκτὸς τῶν ἄλλων περιελάμβανε καὶ νηστεία. Τέτοιες προπαρασκευαστικὲς νηστεῖες ἔχουμε στὰ Χριστούγεννα, στὸ Πάσχα, στὴν ἑορτὴ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τῆς Μεταμορφώσεως καὶ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Τὰ Θεοφάνεια δὲν εἶχαν τὴν δυνατότητα νὰ ἀναπτύξουν νηστεία, ἂν καὶ τὰ προεόρτιά των ἀρχίζουν ἀπὸ τὴν 2αν Ἰανουαρίου, γιατὶ τὸ δωδεκαήμερο τῶν Χριστουγέννων ἀποτελοῦσε ἑορταστικὴ περίοδο καταλύσεως εἰς πάντα. Ἐξ ἄλλου ἡ νηστεία τῶν Χριστουγέννων εἶναι προπαρασκευαστικὴ καὶ γιὰ τὰ Θεοφάνεια, ἐφ’ ὅσον οἱ ἑορτὲς αὐτὲς παλαιότερα ἀποτελοῦσαν μία ἑνιαία ἑορτή, ποὺ ἐωρτάζετο τὴν 6η Ἰανουαρίου. Μόνο λοιπὸν ἡ παραμονὴ τῶν Θεοφανείων ἔμεινε στὴν Ἐκκλησία μας ὡς ἡμέρα νηστείας, ξηροφαγίας. Γι’ αὐτὸ καὶ ἡ λειτουργία τῆς παραμονῆς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου εἶναι συνδεδεμένη μὲ τὸν ἑσπερινό. Ἐτελεῖτο δηλαδὴ ἀρχικῶς τὸ ἑσπέρας μετὰ τὴν ἐνάτη ὥρα, λόγῳ τῆς νηστείας, ὅπως καὶ μέχρι σήμερα στὰ μοναστήρια. Επομένως η αυστηρή νηστεία της παραμονής των Θεοφανείων γίνεται για την μεγάλη δεσποτική εορτή και όχι για τον Μέγα Αγιασμό, ο οποίος τελείται και την προηγούμενη ημέρα.