Ηλίας Λιαμής, Σύμβουλος Ενότητας Πολιτισμού
Αυγό
Το κατ΄ εξοχήν αντικείμενο των λαμπριάτικων ημερών είναι ο αυγό.
Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών αποτελεί μία από τις χαρακτηριστικότερες πράξεις των ημερών του Πάσχα. Και μάλιστα, η χαρά περιμένει εκείνον που θα κρατήσει το αυγό του ανέπαφο. Λίγοι όμως γνωρίζουν πως η νίκη κρύβεται στο σπάσιμο! Πώς αυτό;
Κατ΄ αρχάς, το αυγό θεωρείται ως το κατ΄ εξοχήν αντικείμενο της ζωής εν αναμονή. Μέσα στο σκληρό του κέλυφος περικλείεται η ζωή που αδημονεί να βγει στο φως. Γι΄ αυτό και πάντα συμβόλιζε την γονιμότητα και τη νέα δημιουργία.
Όσο για το κόκκινο χρώμα του, οι ερμηνείες διαφέρουν: Για άλλους, το κόκκινο είναι το χρώμα της χαράς για το ευτυχές γεγονός της Αναστάσεως. Για άλλους, συμβολίζει το αίμα του Χριστού που κατακλύζει λυτρωτικά όλη τη γη, η οποία, ως σχήμα, συμβολίζεται με το σχήμα του αυγού. Υπάρχουν και τοπικές ερμηνείες, όπως στην Καστοριά, όπου, κατά την παράδοση, όταν αναστήθηκε ο Χριστός, το είπαν σε μια γυναίκα, η οποία δεν το πίστεψε και είπε: «Όταν τα αυγά που κρατώ γίνουν κόκκινα, τότε και ο Χριστός θα αναστηθεί». Και αμέσως έγιναν κόκκινα.
Σε κάθε περίπτωση, το αυγό εκφράζει ό,τι και ο σπόρος του Ευαγγελίου: Κάτι που πρέπει να σπάσει για να προκύψει νέα ζωή. Το αυγό είναι ο τάφος, που πρέπει να διαρραγεί για να ξεχυθεί στον κόσμο η αναστημένη ζωή.
Γιν όλους αυτούς τους λόγους, η νίκη βρίσκεται στην θραύση!
Λαγουδάκι
Ο πασχαλινός διάκοσμος διεθνώς είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με λαγουδάκια. Τί σχέση έχουν όμως με τη Σταύρωση του Χριστού και την Ανάστασή του; Η καθιερωμένη πασχαλινή αυτή διακόσμηση, ενώ σχετίζεται με τους εορτασμούς του Πάσχα, έχει τις ρίζες της σε παγανιστικά έθιμα.
Σύμφωνα με το κέντρο παιδικής λογοτεχνίας και κουλτούρας του Πανεπιστημίου της Φλόριντα, η προέλευση της γιορτής, καθώς και η ύπαρξη του λαγού του Πάσχα, μπορεί να εντοπιστεί στην προχριστιανική Γερμανία του 13ου αιώνα, όπου οι άνθρωποι λάτρευαν ένα πλήθος θεοτήτων. Η τευτονική θεότητα Eostra ήταν η θεά της άνοιξης και της γονιμότητας και προς τιμήν της πραγματοποιούνταν γιορτές, κατά την περίοδο της εαρινής ισημερίας. Το σύμβολό της ήταν το κουνέλι.
Το ίδιο συμβαίνει και στις Αγγλοσαξονικές χώρες, όπου τα αυγά δίνονται στα παιδιά από έναν λευκό λαγό ή ένα λευκό κουνέλι.
Τα ζώα αυτά δεν είναι τυχαία: Στους παλιούς καιρούς πρωταγωνιστούσαν στις παγανιστικές γιορτές της άνοιξης, γιατί θεωρούνταν σύμβολα της ζωής και της γονιμότητας (εξ ου και το… «γεννάει σαν κουνέλα»). Ήδη από την αρχαιότητα συμβόλιζαν την αφθονία, τον πολλαπλασιασμό και την ανανέωση, μια που είναι πολύ παραγωγικά ζώα και ιδιαίτερα την άνοιξη. Συνδέθηκαν λοιπόν με τα πασχαλινά αυγά ώστε να μπορεί να γιορταστεί παράλληλα η άνοιξη και η ανανέωση.
Στη Γερμανία, από τον 15ο αιώνα, τα πασχαλινά αυγά συνδέθηκαν με τα κουνέλια: Θεωρείται ότι ένα κουνέλι (ή ένας λαγός) έχει επιφορτιστεί παραδοσιακά με το καθήκον να φέρνει στα παιδιά τα γιορτινά αυγά τους. Την παραμονή του Πάσχα, τα παιδιά κατασκευάζουν μια φωλιά από άχυρο, φύλλα, χορτάρι ή πλαστικό αφρώδες υλικό και οι γονείς αναλαμβάνουν να την κρύψουν μέσα στο σπίτι ή τον κήπο, ώστε το πασχαλινό λαγουδάκι να… γεννήσει εκεί μέσα τα πολύχρωμα πασχαλινά αυγά. Ανήμερα το Πάσχα ξεκινάει για τα παιδιά το σαφάρι εύρεσης των αυγών.
Στο Τιρόλο και το Κεμπέκ του Καναδά τα αυγά τα φέρνει μια κότα ή ένα κοτοπουλάκι. Οι ρίζες του εθίμου είναι και σε αυτή την περίπτωση αρχαίες: Κότες και νεοσσοί αποτελούν σύμβολα μιας νέας ζωής.
Οι κάτοικοι της ανατολικής Γαλλίας συσχετίζουν και αυτοί τα αυγά με κουνέλια και λαγούς, οι Ελβετοί με τον γνωστό κούκο, οι Αυστραλοί με το μικρό ντόπιο μαρσιποφόρο bilby που μοιάζει με λαγό, ενώ οι κάτοικοι της Αλσατίας και της Γερμανικής Θουριγγίας με τον… πασχαλινό πελαργό.
Αμνός
Κάθε την Κυριακή του Πάσχα υπάρχει η παράδοση να σουβλίζουμε αρνιά. Την ίδια μέρα, εκτός απ τα αυγά, σε μερικά μέρη, καθαγιάζεται και ο Αμνός του Πάσχα και διανέμεται στους εκκλησιαζόμενους από τον παπά. Αυτοί φέρνουν τη μερίδα τους στο σπίτι τους και όλα τα μέλη της οικογένειάς τους παίρνουν από το αγιασθέν κρέας. Αυτό είναι «το καταβόλι» των Κερκυραίων.
Στη Λειβαδιά μάλιστα, ο μεγαλύτερος της οικογένειας ή της παρέας κάνει τον σταυρό του και ανάβει τη φωτιά με τη λαμπάδα της Αναστάσεως. Με αρκετή υπομονή, ραντίσματα νερού και χτυπήματα στα φλεγόμενα κλαδιά η θράκα ετοιμάζεται και μπαίνουν επάνω τα αρνιά.
Πώς έφτασε όμως ως εμάς αυτό το έθιμο;
Οι ρίζες του είναι καθαρά βιβλικές και οπωσδήποτε, το αρνί-αμνός αποτελεί το πλησιέστερο στην Βιβλική παράδοση σύμβολο.
Πρώτη σύνδεση μπορεί να υπάρξει με το γεγονός της Εξόδου, όταν, με το αίμα του αμνού οι σκλάβοι Εβραίοι έβαψαν τις πόρτες τους κι έτσι γλύτωσαν από το θανατικό των πρωτοτόκων παιδιών των Αιγυπτίων. Το έθιμο λοιπόν προέρχεται από το πρώτο Εβραϊκό Πάσχα, κατ΄ αναπαράσταση της τρομερής εκείνης νύχτας Εξ. 12, 1-28).
Δεύτερη σύνδεση μπορεί να υπάρξει με τον αμνό, με τον οποίον παρομοίασε τον Χριστό ο Ιωάννης ο Βαπτιστής και ο Οποίος θα πάρει στις πλάτες του τις αμαρτίες του κόσμου Ιω. 1, 29)
Τρίτη σύνδεση μπορεί να υπάρξει με τον αμνό του Προφήτη, ο οποίος Το σούβλισμα του αρνιού, συμβολίζει τον Χριστό που θυσιάστηκε σαν τον αμνό για την δική μας σωτηρία. «Ο αμνός ο αίρων τας αμαρτίας του κόσμου».
Όταν ο Ιησούς ονομάζεται «Αμνός του Θεού» στο κατά Ιωάννη 1:29 και 1:36, αναφέρεται σ΄ Αυτόν ως την τέλεια και υπέρτατη θυσία για την αμαρτία. Για να καταλάβουμε ποιος ήταν ο Ιησούς και τι έκανε, πρέπει να ξεκινήσουμε με την Παλαιά Διαθήκη, που περιλαμβάνει προφητείες σχετικά με τον ερχομό του Χριστού ως «προσφορά περί αμαρτίας» (Ησαΐα 53:10). Στην πραγματικότητα, ολόκληρο το σύστημα προσφοράς θυσιών που δόθηκε από τον Θεό στη Παλαιά Διαθήκη, δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τον ερχομό του Ιησού Χριστού, που είναι η τέλεια θυσία που ο Θεός θα πρόσφερε ως εξιλέωση για τις αμαρτίες των ανθρώπων Του (Ρωμαίους 8:3, Εβραίους 10).
Ο συμβολισμός όμως επεκτείνεται στην συμπεριφορά του αμνού. Ο Χριστός, όπως και ο αμνός, οδηγούνται στη θυσία αθώοι, σιωπηλοί και πρόθυμοι:
«Βασανιζόταν κι όμως ταπεινά υπέμενε, χωρίς παράπονο κανένα. Σαν πρόβατο που τ’ οδηγούνε στη σφαγή, καθώς το αρνί που στέκεται άφωνο μπροστά σ’ αυτόν που το κουρεύει, ποτέ του δεν παραπονέθηκε. Κακόπαθε, καταδικάστηκε και οδηγήθηκε μακριά· ποιος στη γενιά του ανάμεσα σκέφτεται τι ν’ απόγινε; Τον εξαφάνισαν από των ζωντανών τον κόσμο, για τις αμαρτίες μας χτυπήθηκε απ’ το θάνατο». (Ης. 53, 7-8).
Και μιας και η αναφορά περί αμνού, ας μην λησμονήσουμε, πως και ο συγγενής του κριός-τράγος καλείται στην Παλαιά Διαθήκη να παίξει τον ρόλο του εξιλαστήριου θύματος. Το έθιμο τηρούσαν οι Ισραηλίτες της εποχής, όπως περιγράφεται στο 16ο κεφάλαιο του Λευιτικού. Επέλεγαν ένα κριάρι και το θυσίαζαν στον βωμό, εναποθέτοντας σε αυτό όλες τις αμαρτίες και τις κακοτυχίες της φυλής. Έτσι απαλλάσσονταν συμβολικά από ό,τι κακό κουβαλούσαν στη ζωή τους.
Σύμφωνα με άλλη απόδοση της τελετής, υπήρχαν δύο κριάρια. Έσφαζαν ένα προς τιμήν του Κυρίου και στο άλλο φόρτωναν τις αμαρτίες τους διώχνοντάς το να χαθεί στην έρημο. Η τακτική αυτή όμως έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Η εκδίωξη των δεινών μέσω της μεταφοράς τους (με μαγικό τρόπο) σε άλλα πρόσωπα, ζώα, φυτά ή ακόμα και άψυχα αντικείμενα ευδοκίμησε στην αρχαία Αίγυπτο (με το αποδιοπομπαίο γαϊδούρι), τη Βαβυλωνία και τη Ρώμη, ενώ τη γνώριζαν και οι Άραβες.
Είναι σαφές, πως τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου αναλαμβάνει στην παράδοση ο Ιούδας. Το κάψιμό του εμπερικλείει την ίδια ανάγκη για απελευθέρωση από τις ενοχές και τη μετάθεση του βάρους των σφαλμάτων ή της κατάρας.
Φαινομενικά, αμνός και αποδιοπομπαίος τράγος-Ιούδας αναλαμβάνουν το ίδιο έργο. Η διαφορά όμως είναι μεγάλη. Ενώ στο εξιλαστήριο θύμα, η θυσία του αθώου ζώου ή του ομοιώματος του Ιούδα απομακρύνει με ένα μηχανιστικό τρόπο την ενοχή, χωρίς ανάληψη προσωπικής ευθύνης από το άτομο ή τον λαό, στην θυσία του αμνού-Χριστού, η θυσία του Αθώου συνοδεύεται από προσωπική σχέση με τον Θυσιαζόμενο, στάση ευγνωμοσύνης για την εκούσια θυσία Του και επιθυμία συμμετοχής-συσταυρώσεως στην θυσία, με σκοπό, όχι την απώθηση, αλλά την λυτρωτική αναστάσιμη λύτρωση, ως συνανάσταση. _
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου