Στέλιου Πισή
Η μουσική, σαν τέχνη, είναι ίσως η αρχαιότερη από τις καλές τέχνες -γλυπτική, ζωγραφική, αρχιτεκτονική κ.λπ., αφού φαίνεται να προϋπήρχε κι αυτής ακόμα της ανθρωπότητας. Πριν από τη δημιουργία του ορατού υλικού κόσμου, σύμφωνα με την παράδοση του Χριστιανισμού, ο Θεός δημιούργησε τους αγγέλους.
Πρωταρχικό λειτούργημα των αγγέλων ήταν και είναι να δοξολογούν τον Θεό με υπερκόσμιες ψαλμωδίες. Στην Παλαιά Διαθήκη, στο βιβλίο του Ιώβ, ο Θεός Δημιουργός λέει: «Ὅτε ἐγενήθησαν ἄστρα, ᾔνεσάν με φωνὴ μεγάλη πάντες ἄγγελοί μου» (Ἰωβ 38, 7). Όταν δημιουργήθηκαν τα άστρα, οι άγγελοί μου με δοξολόγησαν με δυνατή φωνή.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως η μουσική εκτός του ότι έρχεται από τα βάθη των αιώνων είναι και η τέχνη, που συνυπάρχει στον πνευματικό και στον υλικό κόσμο. Στην Καινή Διαθήκη ο ευαγγελιστής Λουκάς αναφερόμενος στα γεγονότα που εκτυλίχθησαν κατά τη γέννηση του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού, λέει: «καὶ ἐξαίφνης ἐγένετο σὺν τῷ ἀγγέλῳ πλῆθος στρατιᾶς οὐρανίου αἰνούντων τὸν Θεὸν καὶ λεγόντων· Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία.» (Λουκ. 2, 13-14). Επίσης στη Βυζαντινή Υμνολογία των Χριστουγέννων ακούμε τον υπέροχο ύμνο: «Δεῦτε ἴδωμεν, πιστοί, ποὺ ἐγεννήθη ὁ Χριστός• ἀκολουθήσωμεν λοιπὸν ἔνθα ὀδεύει ὁ ἀστήρ, μετὰ τῶν μάγων ἀνατολῆς τῶν βασιλέων. Ἄγγελοι ὑμνούσιν ἀκαταπαύστως ἐκεῖ. Ποιμένες ἀγραυλούσιν ᾠδὴν ἐπάξιον. Δόξα ἐν Ὑψίστοις λέγοντες, τῷ σήμερον ἐν σπηλαίῳ τεχθέντι ἐκ τῆς Παρθένου καὶ Θεοτόκου ἐν Βηθλεὲμ τῆς Ἰουδαίας».
Την τέχνη λοιπόν που αρχικά κατείχαν οι πνευματικές οντότητες, οι άγγελοι, χιλιετηρίδες μετά, την έμαθαν και την ανέπτυξαν και οι άνθρωποι σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.
Η μουσική χρειάστηκε δεκάδες αιώνες για να εξελιχθεί στη μορφή που τη γνωρίζουμε σήμερα. Από την αρχαία εποχή μέχρι τον 15ον αιώνα περίπου, κάθε περιοχή της γης, κάθε φυλή και πολιτισμός είχαν τη δική τους μουσική και τρόπο αντίληψης των διαστημάτων του μουσικού ήχου, τις δικές τους κλίμακες και μουσικά όργανα.
Η μουσική άρχισε να αποκτά μίαν ενιαία μορφή και κανόνες μετά τον συγκερασμό, δηλαδή τον διαχωρισμό των μουσικών διαστημάτων σε δώδεκα ίσα ημιτόνια. Τότε άρχισε, στις ευρωπαϊκές χώρες, να αναπτύσσεται και να εξαπλώνεται η λεγόμενη Ευρωπαϊκή Μουσική, με δικό της τρόπο γραφής (πεντάγραμμο) και με κοινούς κανόνες αρμονίας, που δεν επιδέχονται πλέον αμφισβήτηση από κανένα. Έτσι μιλάμε πια για ένα ενιαίο σύστημα μουσικής, το οποίο έχει υιοθετηθεί, διδάσκεται και χρησιμοποιείται παγκόσμια. Υπάρχουν φυσικά και κάποια άλλα μουσικά συστήματα, παραδοσιακής κυρίως μουσικής διάφορων λαών, που παραμένουν και χρησιμοποιούνται, όπως η Βυζαντινή μουσική, η παραδοσιακή μουσική της Ελλάδας, των χωρών της Μέσης Ανατολής (Συρίας, Ιράν κ.ά.) και των χωρών της Ασίας και Άπω Ανατολής (Ινδίας, Κίνας, Ιαπωνίας κ.λπ.). Φυσικά και σε αυτές τις χώρες, εκτός από την παραδοσιακή μουσική, χρησιμοποιείται παράλληλα και η ευρωπαϊκή μουσική.
Στόχος ωστόσο αυτού του κειμένου δεν είναι μία ιστορική αναδρομή για το πώς εξελίχθηκε η μουσική μέσα στους αιώνες της ύπαρξης της ανθρωπότητας, αλλά το πώς αυτή επιδρά στον άνθρωπο και στην ψυχολογία του. Η μουσική είναι ίσως η μόνη τέχνη που αγγίζει τον άνθρωπο στο συνειδητό και στο υποσυνείδητο μέρος του εγκεφάλου ταυτόχρονα, με άμεση επίδραση στην ψυχολογική του κατάσταση.
Η επίδραση της μουσικής στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου είναι τόσο μεγάλη που θα μπορούσαμε να πούμε πως η ζωή του καθενός μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη μαζί της. Πριν γεννηθεί ο κάθε άνθρωπος και όντας ακόμη έμβρυο, ακούει μέσα στη μήτρα τον καθησυχαστικό, ρυθμικό ήχο της καρδίας της μητέρας του. Και τις πρώτες μέρες της εκτός μήτρας ζωής του, ως βρέφος, αρχίζει να ακούει τα πρώτα νανουρίσματα απ’ τη μητέρα ή τη γιαγιά ή οποιοδήποτε άλλο άτομο που με αγάπη το φροντίζει. Κι αργότερα βγαίνουν απ’ τα χείλη του τα πρώτα τραγουδάκια στο νηπιαγωγείο και στις γιορτούλες του δημοτικού σχολείου. Μετά έρχεται το γυμνάσιο και το λύκειο, μία περίοδος που είναι γεμάτη μουσική. Όχι μόνο για τα παιδιά που έχουν κλίση, ταλέντο και ασχολούνται με αυτήν μαθαίνοντας και παίζοντας κάποιο μουσικό όργανο αλλά για όλα ανεξαιρέτως. Είναι η περίοδος της εφηβείας, που εκτός των μεγάλων εσωτερικών και εξωτερικών συγκρούσεων, της επανάστασης, είναι συχνά και η περίοδος των μεγάλων μουσικών αναζητήσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των εφήβων ακούνε ξένη μουσική ή εντελώς διαφορετικά είδη από αυτά που άκουγαν σαν μικρά παιδιά μαζί με τους γονείς τους. Οι έφηβοι δεν ψάχνουν απλώς να βρουν την προσωπική τους ταυτότητα αλλά και την προσωπική τους μουσική ταυτότητα. Τις περισσότερες φορές διαβάζουν τα μαθήματά τους με μουσική, γιατί τους βοηθά όπως λένε, να ηρεμούν και να συγκεντρώνονται, πράγμα που κάποιες φορές οι γονείς δεν κατανοούν. Φαίνεται πως τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν μία πιο αληθινή, ενθουσιώδη και ουσιαστική σχέση με τη μουσική κάτι που αρκετοί από τους μεγάλους, με δικαιολογία τις πολλές σκοτούρες και τα τρεχάματα, το έχουν χάσει χάνοντας μαζί και τη χαρά και την ψυχική ευφορία που χαρίζουν τα μουσικά ακούσματα. Γι’ αυτό συχνά ο κόσμος λέει πως οι καλλιτέχνες, οι μουσικοί, αλλά και όσοι ακούνε συνεχώς μουσική και την αγαπούν πολύ, έχουν ψυχή μικρού παιδιού.
Η καλή μουσική πραγματικά αναζωογονεί την ψυχή του ανθρώπου και της δίνει τη δυνατότητα να κινηθεί σε άλλη, πνευματική σφαίρα. Έχει τη δύναμη να ημερεύει τα πάθη, να εξευγενίζει την ψυχή, ν’ αναμοχλεύει συναισθήματα.
Πόσες φορές ακούγοντας ένα μουσικό κομμάτι δεν νιώσαμε ψυχική ευφορία και ανάταση! Πόσες φορές ένα όμορφο τραγούδι δεν μας έκανε να νιώσουμε συγκίνηση και να δακρύσουμε!
Αλλά ας πούμε λίγα λόγια και για τους δημιουργούς.
Η δημιουργία σε όλους τους τομείς είναι έκφραση του εσωτερικού μας κόσμου, είναι αποτέλεσμα έμπνευσης και προσπάθειας και γεμίζει την ψυχή με ικανοποίηση και χαρά! Η δημιουργία στον τομέα της τέχνης είναι ακόμα ανάγκη εσωτερική, που οδηγεί σε μονοπάτια ομορφιάς και αισθητικής απόλαυσης. Κι αν αυτό που δημιουργείς είναι Μουσική, τότε ανοίγεται μπροστά σου ένας κόσμος μαγικός, που όσο προχωρείς τόσο νιώθεις την απεραντοσύνη του! Χάνεσαι στην ομορφιά των ήχων και οι μελωδίες που πλημμυρίζουν το μυαλό σου και καταγράφονται στο πεντάγραμμο, ποτέ δεν είναι για σένα το τέλειο που επιθυμείς! Είναι όμορφες γιατί μετέχουν στην Ομορφιά. Όμως η Απόλυτη Ομορφιά και η Αρμονία είναι πέρα από τα ανθρώπινα. Η Μουσική καταξιώνεται προπάντων όταν προορίζεται να υμνήσει τον Θεό Δημιουργό, που είναι η Απόλυτη Ομορφιά! Ευτυχισμένοι οι προικισμένοι από τον Θεό δημιουργοί, που λένε μαζί με τον ψαλμωδό «Ψαλῶ τῷ Θεῷ μου, ἕως ὑπάρχω».
(Δημοσιεύθηκε στό περιοδικό “Παράκληση. Περιοδική Ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λεμεσοῦ”, τεῦχος 77)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου