Ο Μωχάμετ Άλη,οι φιλοδοξίες του και οι Έλληνες της Αιγύπτου

romfea.gr

Του Σεβ. Μητροπολίτη Ναϊρόμπης κ. Μακαρίου

---

Δεν υπάρχει περίπτωση να επισκεφθεί κανείς το Κάιρο και να μη βρεθεί μπροστά από την Ακρόπολη του Καΐρου που μοιάζει λίγο ή πολύ με την Αγία Σοφία.

Καθόλου παράξενο να κάνει και τη σκέψη ότι ίσως να ήταν και ορθόδοξη εκκλησία. Αυτή την εντύπωση μού έδωσε όταν την πρωτοαντίκρισα αλλά δεν ήθελα να το πω σε κανένα μέχρι που έκανα τις έρευνές μου και έμαθα το γιατί.

Και εξηγούμαι. Όπως θα δούμε στη συνέχεια ο Μωχάμετ Άλη έφερε την καταγωγή του από την Καβάλα, γι’ αυτό και στη ζωή του αγάπησε και προστάτευσε, βοήθησε και γιατί όχι, ανέδειξε πολλούς Έλληνες.

Την εποχή, μάλιστα, που έζησε και ανέλαβε την αρχηγία της Αιγύπτου ο Μωχάμετ Άλη χαρακτηρίζεται από τους ιστορικούς ως η πιο προοδευτική, αναδημιουργική και φιλελεύθερη περίοδος που κατά μεγάλο βαθμό οφειλόταν στο γεγονός ότι σ’ όλους τους τομείς της κυβερνητικής μηχανής αλλά και σε άλλους τομείς πρωτοστατούσαν οι Έλληνες φίλοι και βοηθοί του.

Έτσι, εξηγείται τώρα και το γεγονός της ύπαρξης του μεγαλοπρεπούς αυτού τζαμιού στο Κάιρο, γνωστού ως Ακρόπολη, όπου και ο τάφος του Μωχάμετ Άλη.

Για την κατασκευή του ο Μωχάμετ Άλη κάλεσε τον Έλληνα μηχανικό και αρχιτέκτονα Κάλφα, που καταγόταν από τη Μυτιλήνη και πράγματι ο Κάλφας, επιτυχημένος στη δουλειά του, αφού προηγουμένως εργάστηκε για την επισκευή του ιστορικού ναού της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα, αλλά και ως Έλληνας Ορθόδοξος Χριστιανός θέλησε να προσδώσει ακόμα μεγαλύτερη αίγλη στο μνημείο αυτό, ακολουθώντας τον βυζαντινό ρυθμό σε σχήμα σταυροειδές.

Ο Μωχάμετ Άλη λένε ότι κάλεσε σε απολογία τον Κάλφα γι’ αυτό το εγχείρημά του να φτιάξει κάτι που θύμιζε περισσότερο εκκλησία παρά τζαμί, λέγοντας ότι «αυτός έκαμε πολύ λιγότερο από ό,τι κάμανε οι Τούρκοι Σουλτάνοι, που μετέτρεψαν τις βυζαντινές εκκλησίες, όπως π.χ. στην Αγία Σοφία, σε τζαμιά, στα οποία σήμερα προσεύχονται οι πιστοί του Προφήτη».

Αλλά η σωστή απάντηση που έδωσε ο δημιουργός του ήταν τόσο σωστή και έξυπνη που το θέμα έκλεισε και δεν χρειάστηκε οποιαδήποτε άλλη εξήγηση. Για να μη βεβηλωθεί το λείψανο του Μωχάμετ Άλη, σκέφτηκε να το κάνει σε σχήμα σταυρού το τζαμί κι αν κυρίευαν την Αίγυπτο φράγκοι, μια και ήταν χριστιανοί, θα σεβόντουσαν τον χώρο και θα το μετέτρεπαν σε εκκλησία τουλάχιστο, ποτέ όμως σε στάβλο…

Η συγκινητική αυτή εισαγωγή μάς επιτρέπει να καταλάβουμε ακόμα καλύτερα τα αισθήματα του Μωχάμετ Άλη απέναντι στους Έλληνες.

Η Ελληνική Αλεξάνδρεια, κτίσμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου από το 334, που είναι και το έτος της ανοικοδόμησής της, όπως χαρακτηριστικά είπε ο Μ. Ναπολέων, τον τιμά περισσότερο παρά οι πολλές ένδοξες νίκες του έγινε το κέντρο του Αιγυπτιώτικου Ελληνισμού από τότε μέχρι σήμερα.

Φυσικά υπήρχαν εποχές που το ελληνικό στοιχείο ήταν σχεδόν μηδαμινό, όμως δεν έσβησε ποτέ η παρουσία του από εκεί. Υπήρχε ακόμα όχι μόνο δίωξη θρησκευτική αλλά και εθνική από τους καιρούς κρατούντες.

Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας έμεινε ακριβώς στους δύσκολους αυτούς χρόνους της παρακμής και μαρτυρούσε το πέρασμα αλλά και την παρουσία του Ελληνισμού στην Αίγυπτο. Δεν θέλησαν οι θρησκευτικοί ηγέτες της ευλογημένης αυτής κιβωτού του Ελληνικού Πατριαρχείου να παραδώσουν τα όπλα – κι ας ήταν μετρημένοι – γιατί ήξεραν ότι το συνεχές άναμμα του καντηλιού στην εκκλησία θα κρατούσε και τις ελληνικές παραδόσεις και τα ήθη και έθιμα ζωντανά.

Την εποχή αυτή ακριβώς ο έξυπνος και διορατικός Μωχάμετ Άλη σκέφτηκε να προσκαλέσει τους φίλους του από την Ελλάδα στην Αίγυπτο όταν ο ίδιος ανελάμβανε τις ευθύνες της χώρας. Στην Καβάλα, που γεννήθηκε και μεγάλωσε ο ίδιος και έκανε τον έμπορο του καπνού, συνδέθηκε με στενή φιλία με αξιόλογους και δουλευταράδες Έλληνες με τους οποίους δέθηκε κυριολεκτικά μαζί τους, από τον καιρό που ήταν στην Καβάλα, ήταν τα αδέλφια Τοσίτσα, ηπειρώτικης καταγωγής. Ιδιαίτερα λένε ότι συνδεόταν με τον Μιχάλη Τοσίτσα.

Λέγεται ότι μάλιστα κάποτε ο Μωχάμετ Άλη βρέθηκε σε ανάγκη να ζητήσει δανεικές δύο ρουπίες από τον Μιχάλη Τοσίτσα. Αυτό δεν τον ξέχασε ποτέ, γι’ αυτό μόλις έγινε κυρίαρχος της Αιγύπτου τούς κάλεσε και τους διόρισε στενούς του συμβούλους. Μ’ αυτούς πολλοί άλλοι φίλοι του Μωχάμετ Άλη θα επιστρατευθούν σε διάφορες θέσεις και θα αποτελέσουν τους θεμελιωτές του νεώτερου Ελληνισμού της Αιγύπτου.

Ανάμεσα σ’ αυτούς ξεχωρίζουν ο Παύλος Παυλίδης από την Κύπρο που τον σπούδασε με έξοδα δικά του στο Παρίσι οδοντιατρική και επιστρέφοντας πήρε το όνομα του καθηγητή του και ονομάστηκε Δρανέτ Πασάς, ο Αθανάσιος Καζούλης από τη Ρόδο διευθυντής του νομισματοκοπείου του, ο Στυλιανός Λάσκαρης Βέης, ο Στέφανος Ζιζίνιας, ο Ιωάννης Αναστάσης και άλλοι αξιόλογοι Έλληνες, όλοι πήραν θέσεις – κλειδιά και έγιναν οι πιο στενοί του συνεργάτες.

Με τον Μιχάλη Τοσίτσα, φυσικά, είχε ιδιαίτερους πάντα δεσμούς, αφού και στα ταξίδια αναψυχής του ήθελε να τον έχει κοντά του! Με υπόδειξη του Μωχάμετ Άλη προς τον Βασιλέα Όθωνα διορίστηκε πρώτος γενικός πρόξενος στην Αίγυπτο ο Μιχάλης Τοσίτσας. Από τη θέση αυτή ο Μιχάλης Τοσίτσας εργάστηκε για τη σωτηρία πολλών Ελλήνων αιχμαλώτων και δεινοπαθούντων την περίοδο αυτή.

Ήταν μια εποχή πολλών καταστροφών και δοκιμασιών για την Ελλάδα. Ο Μωχάμετ Άλη όμως τους συμπαραστάθηκε σ’ αυτή τη δοκιμασία χάρις ακριβώς στις στενές σχέσεις και τη φιλία που είχε με τον Μιχάλη Τοσίτσα. Έτσι, σ’ όλους τους τομείς, το προσωπικό ήταν Έλληνες τεχνικοί, σχεδιαστές, εργολάβοι, μηχανικοί κ.τ.λ.

Σημαντικό ήταν ότι για την κατασκευή του πρώτου εμπορικού του στόλου χρησιμοποίησε Έλληνες ναυπηγούς του Σουέζ. Στα παλάτια του οι κηπουροί ήταν Έλληνες. Στον στρατό του χρησιμοποιούσε Έλληνες εθελοντές. Ακόμα, για την κατασκευή του καναλιού της Μαχμουτίας χρησιμοποίησε προσωπικό Έλληνες.

Έφθαναν οι Έλληνες στην Αίγυπτο, στην αναδημιουργική αυτή περίοδο, γιατί είχαν ακούσει για τα φιλάνθρωπα και φιλελληνικά αισθήματα του Μωχάμετ Άλη. Έτσι, όλοι αυτοί οι Έλληνες, προσκεκλημένοι κατ’ αρχήν φίλοι του Μωχάμετ Άλη και ύστερα άλλοι για ένα καλύτερο μέλλον απετέλεσαν το προζύμι για την ανασύσταση και αναδημιουργία του Αιγυπτιώτικου Ελληνισμού που έμελλε να πλουτίσει και να ζήσει μέρες δόξας και πολιτισμού στις όχθες του Νείλου. «… οι Έλληνες προστρέχουν εις την Αίγυπτον από όλα τα σημεία και ούτω ως διά μαγείας αρχίζει ο διασκεδασμός των ημετέρων ανά τα τέσσερα πέρατα της Νειλώας κοιλάδας μερικοί τολμηρότεροι χωρούν έτσι περαιτέρω εν τοις πρώτοις και αυτοί μεταξύ των Ευρωπαίων εις τα βάθη της μυστηριώδους Μαύρης Ηπείρου.

Θεμελιούνται εις Αλεξάνδρειαν και Κάιρον, εις τας μικρότερας πόλεις και την ύπαιθρον επιχειρήσεις, ων η διεξαγωγή και συνέχισις προκαλεί και την μόνιμον των ομογενών εγκατάστασιν• ιδρύονται αι πρώται κοινότηται, η της Αλεξανδρείας το 1843 υπό του Τοσίτσα, ανεγείρονται νέαι εκκλησίαι ενδυναμουμένου κάπως δι’ αυτών του φυτοζωούντος Πατριαρχείου, ανεγείρονται σχολεία εκεί, όπου έθαλλεν άλλοτε η Ελληνική παίδευσις, ομογενείς επιστήμονες, ιδία ιατροί και γεωπόνοι, πλημμυρούσι την Αίγυπτον και η Ελληνική γλώσσα ακούεται πάλιν εύηχος εις τας τόσον αυτής μνήμονας οχθάς του Νείλου … Ο Ελληνισμός βαθμηδόν εξελείχθη, έσχε τας περιπέτειάς του, τας δοκιμασίας του, τους θριάμβους του• παρουσιάσθησαν ημέραι, καθ’ ας πολλοί απηλπίζοντο διά το μέλλον του, κατά τας οποίας οι απαισιόδοξοι προιωνίζοντο, Κασσάνδραι ψευδείς, την απώλειάν του• και όμως ταύτα δεν ήσαν πάντα οι μονομερείς εκφάνσεις των κρίσεων, ας εσημείου η αγωνιώδης πάλη προς τους ξένους και τους εγχωρίους. Απέναντι πολιτικών υποστηρίξεων, απέναντι οργανωμένης προπαγάνδας, προς διείσδυσιν εις την χώραν, απέναντι αφθόνου παροχής ή κυριότητος κεφαλαίων υλικών προς διάθεσιν ο Ελληνισμός δεν είχε ν’ αντιτάξει παρά την χαλύβδινον ζωτικότητά του, την δύναμιν και την φοβεράν θέλησιν, ήτις είναι δι’ αυτόν ο λόγος, δι’ ον προτάσσει πάντοτε δύναμιν διπλάσιαν του αριθμητικού του όγκου…».

Ο Μωχάμετ Άλη ακριβω΄ς αυτή την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης βρισκότανε σε μεγάλη αναταραχή και φόβο, γιατί είχε την εντύπωση ότι η Αγγλία μπορούσε να εισβάλει στην Αίγυπτο. Ήταν ανήσυχος και ταυτόχρονα φιλοδοξούσε να λάβει μέρος κι αυτός στην Ελληνική Επανάσταση. Στην Αίγυπτο οι Έλληνες οργανώθηκαν σε σώματα και από το 1815, ίσως, ήδη πολλοί απ’ αυτούς είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία αλλά και άλλοι μετά την άφιξη του φιλικού Αντωνίου Πελοπίδα. Όλα αυτά τα γνώριζε ο Μωχάμετ Άλη, αλλά λόγω της σχέσης του με σημαίνοντα πρόσωπα της Ελληνικής ομογένειας της Αιγύπτου «έκλεισεν εκουσίως τους οφθαλμούς του προ των αναπτυσσομένων ενεργειών υπό των εν Αιγύπτω Ελλήνων …». Από διάφορες ιστορικές μαρτυρίες φαίνεται καθαρά ότι τουλάχιστον ο Μωχάμετ Άλη στην αρχή της Ελληνικής Επανάστασης τήρησε στάση φιλική και ευνόησε την παροχή κάθε βοήθειας από τους εγκαταστημένους στην Αίγυπτο Έλληνες. Μάλιστα σε έκθεση του Γάλλου Προξένου Αλεξανδρείας με ημερομηνία 22 Ιουνίου 1822 προς τον Γάλλο Υπουργό σημειώνει τα εξής: «… Οι εχθροί και αντίπαλοι του Μωχάμετ Άλη επιδιώκουν ν’ ανάψουν φωτιά επί της κεφαλής του, καταγγέλλοντες αυτόν ως ευρισκόμενον εν συνωμοσία με τους Έλληνες, διότι δεν προβαίνει εναντίον των εις σφαγάς, διότι τοις παρέχει άσυλον και διότι δεν λαμβάνει αυστηρά μέτρα παρεμποδίσεως του εμπορίου αποικιακών, τα οποία οι Ευρωπαίοι εξάγουν από την Αίγυπτον εις τας νήσους του Αρχιπελάγους…».

Υπάρχουν φυσικά αργότερα διάφορες υπόνοιες ότι ο Μωχάμετ Άλη συμπορεύτηκε μαζί με την Πύλη και αγωνίστηκε για την καταστολή της επανάστασης. Ήταν, όπως είπαμε, άνθρωπος φιλόδοξος και ήθελε να μεγαλουργήσει και να γραφτεί το όνομά του στην ιστορία.

Εν τω μεταξύ τόσο η Αγγλία όσο και η Γαλλία επιχείρησαν επανειλημμένα να καταλάβουν την Αίγυπτο. Αυτό του έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου• ακόμα ήξερε ότι και ο Σουλτάνος ο ίδιος καραδοκούσε την τελειωτική του συντριβή.

Γι’ αυτό δεν το θεωρούσε φρόνιμο να παραμείνει κλειστός στον χώρο της Αιγύπτου μόνο, αναζητούσε διέξοδο προς την Ευρώπη. Έτσι, το 1822 αποδέχεται την διακυβέρνηση της Κρήτης, αποστολή που του ανατέθηκε από την Πύλη, όπου τον Απρίλιο του 1823 καταστέλλει την επανάσταση και η κατάσταση επανέρχεται στην ομαλότητα. Έμεινε πιστός στον Σουλτάνο και στις 10 Ιανουαρίου 1824 τού ανέθεσε την καταστολή της επανάστασης στην Πελοπόννησο, με ανταμοιβή, εκ των προτέρων, το πασαλίκι του Μοριά.

Τότε, η είσοδός του αυτή τού άνοιξε, όπως ο ίδιος τουλάχιστον πίστευε, τον δρόμο, ακόμα μέχρι την Κωνσταντινούπολη και την Ευρώπη!

Ο μεγάλος ιστορικός Μ. Σάμπρυ, στο βιβλίο του για τον Μωχάμετ Άλη, δίνει τις πιο κάτω διευκρινίσεις για την είσοδό του στον ελληνικό αγώνα: « … Υπό το πνεύμα ακριβώς αυτό ο Αντιβασιλεύς παρηκολούθει ευθύς εξ αρχής την εξέλιξιν του πολέμου εις την Πελοπόννησον, με την ελπίδα ότι θα κληθεί από την Πύλη να καθυποτάξει τους επαναστάτας. Φίλος των Ελλήνων και των Χριστιανών, δεν έβλεπεν εις αυτόν τον πόλεμον παρά μίαν ωραίαν ευκαιρίαν να επιδείξει τας ισχυράς δυνάμεις της νέας Αυτοκρατορίας του ενώπιον όλου του κόσμου, ν’ αποδείξει, URBI ET ORBI την υπεροχήν του επί της Πύλης, να επιδιώξει, διά των προσφερομένων υπηρεσιών του, ν’ απαλλαγεί του ζυγού της, να οργανώσει εν πάση περιπτώσει το πασσαλίκιον του Μωρηά, να θέσει την δραστηριότητα των Ελλήνων εις την υπηρεσίαν της Αιγύπτου, να ηγεμονεύσει εις το νότιον μέρος της Ευρώπης, να καταστήσει την ανατολικήν Μεσόγειον, θάλασσαν αιγυπτιακήν … Αυτοί ήσαν οι πραγματικοί σκοποί του Μωχάμετ Άλη, οιαισδήποτε και αν ήσαν αι δηλώσεις του περί αφιλοκερδίας εις το ζήτημα τούτο… Ουχί λοιπόν διά να εξολοθρεύσει τους Έλληνας ή τους Χριστιανούς, τους οποίους τόσον εξετίμα ο Μωχάμετ Άλη, ή να ερημώσει τον Μωρηά από τους κατοίκους του και διά να ιδρύσει εκεί μουσουλμανικόν κράτος, που ο Αντιβασιλεύς έρριψεν όλον το βάρος εις την πλάστιγγα …».

Με τέτοιους στόχους ο Μωχάμετ Άλη επιθυμούσε αληθινά να προσαρτήσει την Ελλάδα στο κράτος του, για να μπορέσει να εκπληρώσει το πρόγραμμά του δηλ. την αναγέννηση και τον εκπολιτισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τους Έλληνες στενούς του συνεργάτες και βοηθούς. Αλλά όμως ένα πράγμα δεν μπόρεσε να καταλάβει παρ’ όλη την εξυπνάδα του.

Ότι ο Ελληνικός λαός, καλά προετοιμασμένος και αποφασισμένος, ήθελε να με την αποτίναξη του ξένου ζυγού να ζήσει ελεύθερα και να ανασυγκροτήσει την ένδοξη και ηρωική Ελλάδα κι όχι για να αλλάξει κατακτητή.

Η σπουδαιότητα μάλιστα αυτής της εξέγερσης των Ελλήνων λάμβανε ακόμα περισσότερη αξία όταν τα παιδιά της Ελλάδας, με τον ηρωισμό και την αυτοθυσία τους και με τη σταθερή τους αντίσταση, διαλαλούσαν το «Ελευθερία ή Θάνατος» … και το πίστευαν και το ζούσαν έντονα. Αλλά ο Μωχάμετ Άλη δεν τα σκέφτηκε όλα αυτά και προχωρούσε, παρ’ όλο που είχε καλές ιδέες και ήταν στρατιωτικά καλά συγκροτημένος.

Χωρίς να υπάρχει λόγος να ενδιατρίψουμε σε όλες τις λεπτομέρειες της συμμετοχής του Μωχάμετ Άλη στον αγώνα του για καταστολή της ελληνικής επανάστασης και προσάρτησης της Ελλάδας στην Αίγυπτο, τονίζουμε μόνο τούτο: ότι διεπίστωσε αποτυχία των σχεδίων και των οραματισμών του χάρις στη γενναιότητα και την ανδρεία των Ελλήνων στρατιωτών.

Γι’ αυτό θεωρούσε άσκοπη την οποιαδήποτε συνέχιση καταστολής της επανάστασης αλλά και πάλιν απευθυνόμενος προς τον γιο του, Ιμπραήμ, του έλεγε: «είθε ο Θεός να σου δώσει την νίκην τέκνον μου • και αν σου την δώση ας σου χαρίση μαζί και την αρετήν την αγαθότητος• έσο εχθρός προς τους εχθρούς σου, αλλά προς τους αδυνάτους έσο επιεικής».

ΣΥΝΤΟΜΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΩΧΑΜΕΤ ΑΛΗ ΚΑΙ
ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΤΟΥ ΜΩΧΑΜΕΤ ΑΛΗ ΝΑ ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΕΙ Η ΖΩΗ ΤΟΥ
Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΕΙΣ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗΝ ...

Στο προηγούμενο κείμενο με τίτλο «Η συγκινητική ιστορία του Μωχάμετ Άλη και οι σχέσεις του με τον Ελληνισμό της Αιγύπτου» ασχοληθήκαμε εκτενώς με τη δράση του εις όφελος των Ελλήνων της Αιγύπτου. Σήμερα θα εξετάσουμε μια λιγότερο γνωστή πτυχή της ζωής του που έχει πάλι σχέση με το ελληνικό στοιχείο της Αιγύπτου.

Υπάρχουν, ως γνωστόν, πολλές θεωρίες γύρω από το θέμα της καταγωγής του. Βέβαιο πάντως είναι ότι γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καβάλα της Μακεδονίας.

Από τον καιρό εκείνο συνδέθηκε στενότατα με τους Έλληνες· έτσι εξηγείται το γιατί τους κάλεσε στην Αίγυπτο, τους βοήθησε να ανέλθουν σε όλους τους τομείς της χώρας και τέλος τους χρησιμοποίησε και ο ίδιος ωφεληθείς από τις υπηρεσίες τους. Πολλοί Έλληνες της τότε εποχής τον λάτρεψαν πραγματικά για την υποστήριξή του. Στάθηκε στο πλευρό όλων και ικανοποιείτο για την προσωπική τους άνοδο και επιτυχία στο εμπόριο, τη βιομηχανία, στις διάφορες τέχνες.

Μάλιστα λέγεται ότι είχε μέσα στις φλέβες του ελληνικό αίμα. Γράφει επί τούτου ο Φ. Όδδης: «... Λόγιος Σύρος εις του οποίου τα φώτα προσέταξα μ΄ εβεβαίωσεν ότι ο Μωχάμετ Άλης ήτο υιός Ελληνίδος εξισλαμισθείσης υπό του πατρός του Ιμπραχήμ Αγά, αρχηγού της χωροφυλακής εν Καβάλα ...».

Ο ίδιος ο Μωχάμετ Άλη ήτο ακόμα λάτρης κάθε τι του Ελληνικού. Γι’ αυτό και πολλές φορές ήθελε να μιμείται μεγάλες προσωπικότητες της Ελληνικής ιστορίας, όπως τον Μ. Αλέξανδρο, τον Μ. Κωνσταντίνο και άλλους. Μάλιστα το περίφημο τέμενος του Καΐρου, όπου είναι και ο τάφος του, το έκτισε Έλληνας αρχιτέκτων και είναι πιστό αντίγραφο του Ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

Υπάρχει μια παράδοση που λέγει ότι το τέμενος αυτό το έκτισε έτσι επίτηδες. Είχε μέσα του την επιθυμία να γίνει όπως τον Μ. Κωνσταντίνο. Σε περίπτωση μάλιστα που δεν θα μπορούσε να το κατορθώσει αυτό θα έβγαινε πάλιν κερδισμένος.

Αν ποτέ η Αίγυπτος έπεφτε στην κατοχή των Χριστιανών Ευρωπαίων, το τέμενός του δεν θα υφίστατο οποιανδήποτε αλλαγή ή καταστροφή λόγω ακριβώς του χριστιανικού του σχήματος, ενώ άλλα μουσουλμανικά τεμένη θα κατεδαφίζοντο. Και αντί να ονομάζεται Τζαμί του Μωχάμετ Άλη θα ελέγετο Εκκλησία του Μωχάμετ Άλη. Τόσον είχε προνοήσει για όλα ακόμα και γι’ αυτό όσον κι αν φαίνεται υπερβολικό.

Αυτός λάτρευε τους Έλληνες. Κι εκείνοι το ίδιο. Όταν ιδρύθηκε το Ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος διορίστηκε πρώτος αντιπρόσωπος της Ελλάδας στην Αίγυπτο ο Μιχαήλ Τοσίτσας, φίλος και συνεργάτης του από τον καιρό που ήταν στην Καβάλα.

Του συμπαραστάθηκε και τον βοήθησε στη συνέχεια, όταν ιδρύθηκε η Ελληνική Κοινότητα Αλεξανδρείας και εκλέγηκε πρώτος πρόεδρός της. Με τις μεγάλες του αγαθοεργίες ο Τοσίτσας ανακηρύχθηκε μεγάλος ευεργέτης του Έθνους.

Ο Μωχάμετ Άλη ήταν εκείνος που στάθηκε στο πλευρό των Ελλήνων της Αιγύπτου στα πρώτα βήματα της δημιουργίας τους. Ένας πλούσιος σε στίχους ύμνος γραμμένος ακριβώς για τον ανδριάντα του Μωχάμετ Άλη είναι ενδεικτικός της μεγάλης αγάπης των Ελλήνων προς το πρόσωπό του. Μια στροφή μόνο λέγει πολλά:

«... Χαίρε! Ακούω Αφρικήν, Ευρώπην και Ασίαν
σε κηρυττούσας νικητήν Νείλου τε και Βοσπόρου,
προμαντευούσας δε εν Σοι την παλιγγενεσίαν
Αιγύπτου της πολυμαθούς, Φοινίκης της εμπόρου
πλην αληθής απόγονος του πρώτου Αλεξάνδρου,
όστις εξεπολίτιζε τους υποτεταγμένους,
και Συ, ξενίσας τους υιούς Ευρώπης της ευάνδρου,
τους Σους εδίδασκες λαούς τους αναγεννωμένους ...».

Ο Μωχάμετ Άλη δεν είχε μόνο σχέσεις με τους Έλληνες της Αιγύπτου. Φαίνεται ότι διατηρούσε αγαθές σχέσεις και με τους εκάστοτε Πατριάρχες Αλεξανδρείας, ιδιαίτερα στις κρίσιμες στιγμές και στις εσωτερικές διαμάχες. Ιδού μία σοβαρή περίπτωση. Όταν απέθανε ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος ο Β’ (1805-1825) τον διαδέχθηκε ο Ιερόθεος ο Α’ το ίδιον έτος. Φαίνεται κάποιον πρόβλημα υπήρχε με τους Καθολικούς της Αιγύπτου. Και ο Μ. Τοσίτσας ενήργησε μέσω του Μωχάμετ Άλη και έδωσε κάποιες χρήσιμες πληροφορίες.

«... μ΄ όλον τούτο δεν αφήκα στιγμήν ν΄ αναγγείλω εις την Α.Υ. (εννοεί τον Μωχάμετ Άλη) του Αυθέντου μας τα εικότα και να τον προκαταλάβω με τας γνωστοποιήσεις ταύτας, καθ΄ ήν εποχήν είχεν αναδεχθή προφορικάς αναφοράς του ενταύθα Γενικού Γαλλικού Προξένου βοηθητικάς των Κατωλύκων, ώστε ηυτύχησα να αξιωθώ της αποκρίσεως της Α.Υ. του πολυετούς Αυθέντου μας, ότι οι Κατώλυκοι να διαμένωσιν εις την προτέραν ενδυμασίαν των, και ότι το σκάνδαλον τούτο θέλει εκλείψει εκ της μέσης ...».

Ακολουθεί η ενδιαφέρουσα επιστολή του Μ. Τοσίτσα προς τον Πατριάρχην Αλεξανδρείας Ιερόθεον τον Α’ ως εξής:

«Τω Μακαριωτάτω κτλ.
Η παρούσα μου κατόπιν της άλλης σημερινής μου διαληπτικώς περί της υποθέσεως των καλυμαυχίων, αφορά μόνον να εκθέσω εις την Υ.Μ. του Αυθέντου μας μ’ είπε να τη γράψω. Η Υ.Μ. ημπορεί εις την βιβλιοθήκην του θρόνου της να έχη μίαν ιστορίαν του Μεγάλου Αλεξάνδρου από ταις πληρέσταταις και περιεκτικώταταις, και ότι επιθυμούσε να την έχη εκ μέρους της διά να την μεταφράση εις τουρκικήν, προσθέσασά μοι έτι, ότι αν δεν ευρεθή εις τον θρόνον της, ηξεύρει η Υ.Μ. που ημπορεί να ευρεθή εις Σίναιον Όρος, Κωνσταντινούπολιν και αλλού, διά να ενεργηθή η ζήτησις εκ μέρους της Υ.Μ. Όθεν γνωστοποιώντας εις την Υ.Μ. ταύτην την θέλησιν της Α.Υ. του Αυθέντου μας, η οποία στηρίζεται διά να χρησιμεύση μόνον διά μετάφρασιν και να την επιτρέψη πάλιν, εξαιτούμαι, κτλ.

Αλεξάνδρεια, την 3 Σεπτεμβρίου 1833.
Μιχαήλ Τοσίτσας».

Φυσικά δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η απάντηση του Πατριάρχη προς την επιθυμία αυτή του Μωχάμετ Άλη. Είναι όμως σημαντικό το γεγονός ότι πράγματι δείχνει με τον τρόπο αυτό τα φιλελληνικά του αισθήματα. Είναι ακριβώς ακόμα πιο ενδιαφέρον το γεγονός ότι την επομένη μέρα, δηλ. στις 4 Σεπτεμβρίου 1833, ο Μ. Τοσίτσας διορίστηκε ο πρώτος Πρόξενος της Ελλάδος εδώ στην Αλεξάνδρεια.

Το έγγραφο προς τον Μωχάμετ Άλη υπογράφει ο Σπ. Τρικούπης και σ΄ αυτό περιλαμβάνονται τα εξής σημαντικά: «... Ο Βασιλεύς και Σεπτός μου Κύριος, επιθυμών να έχη τινά, όστις να επιβλέπη τα συμφέροντα των υπηκόων του των εμπορευομένων εν Αιγύπτω, ηυδόκησε όπως διορίση τον κ. Μ. Τοσίτσαν Πρόξενόν του εν Αλεξανδρεία ... Δεν θα αφήσω να παρέλθη η ευκαιρία αυτή χωρίς να ειπώ εις την Υμετέραν Υψηλότητα, πόσον ο Βασιλεύς ο Σεπτός μου Κύριος εκτιμά την ύπαρξιν των φιλικών σχέσεων, αίτινες πρόκειται να εγκαινιασθούν μεταξύ του Κράτους του και της Αιγύπτου, δεν αμφιβάλλω δε ότι η Υμ. Υψηλότης συμμερίζεται τα ευμενή ταύτα αισθήματα και θα πράξη και Αύτη παν το δυνατόν όπως συντελέση εις την αύξησιν των εμπορικών σχέσεων των υφισταμένων μεταξύ της Ελλάδος και της Αιγύπτου και των οποίων αι συνέπειαι δεν θα λείψουν ως θέλω να ελπίζω όπως συμβάλλουν επωφελέστατα εις την ευημερίαν των δύο χωρών ...».

Έτσι από τότε αναπτύχθησαν και καλλιεργήθησαν φιλικότατες σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες που και συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Ήταν λοιπόν σημαντική η προσφορά του Μωχάμετ Άλη στη δημιουργία θετικού κλίματος για τους Έλληνες που έφθαναν στην Αίγυπτο. Γι’ αυτό ο Μωχάμετ Άλη δεν θεωρήθηκε μόνο ο μέγας αναμορφωτής της νεώτερης Αιγύπτου αλλά και ο προσφέρας πολυτίμους υπηρεσίας τόσο στον Ελληνισμό όσον και στην Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας.

Γι΄ αυτό, εκατό χρόνια μετά το θάνατό του, όταν γιορτάστηκε το γεγονός αυτό από τους Αιγυπτίους, διά του τότε Προκαθημένου της κ. Χριστοφόρου, οργάνωσε στον Ευαγγελισμό επίσημη δοξολογία. Σ΄ αυτήν παρέστησαν όλες οι αρχές και οι αντιπρόσωποι των Ελληνικών Προξενικών αρχών, όπως και Κοινοτικοί και εκπαιδευτικοί παράγοντες της Αιγυπτιακής Κυβέρνησης. Στο σπουδαίο εκείνο λόγο του ο Πατριάρχης Χριστόφορος είπε και τα εξής: «... Την προστασίαν του προς το Ελληνορθόδοξον Πατριαρχείον και προς αυτό το ποίμνιον επέδειξεν ο Μωχάμετ Άλη καθ΄ όλον το διάστημα της Επαναστάσεως και επί Ιεροθέου του Α’ και μετά τούτο, αφ’ ενός μεν μη χάνων πολλήν και υλικήν και ηθικήν προστασίαν να παρέχη εις αυτό, αφ’ ετέρου δε προστατεύων τους Ελληνορθοδόξους εις πάσαν διδομένην ευκαιρίαν. Ιδίως ο Μωχάμετ Άλη μετά θρησκευτικής ευλαβείας εσεβάσθη όλα τα δίκαια και προνόμια του Πατριάρχου, τα αναφερόμενα εις την εσωτερικήν ανεξάρτητον διοίκησιν της Εκκλησίας αυτής και το προσωπικόν δίκαιον και αναγραφόμενα εις τα Φιρμάνια τα υπό των Σουλτάνων διδόμενα μετά την εκλογήν των προς αναγνώρισιν αυτών ως Πατριαρχών. Και εις την εξαγοράν και την αποκατάστασιν των λόγω της Επαναστάσεως εις Αίγυπτον μεταφερθέντων αιχμαλώτων ουκ ολίγον ο Μωχάμετ Άλη συνετέλεσε ... Αλλά και μπουγιουρντί πολλά έχομεν εις το Πατριαρχικόν Ημών Αρχείον, προερχόμενα από τον Μέγαν εκείνον άνδρα, πειστικά της ευνοίας, διά της οποίας πάντοτε περιέβαλε την Ελληνορθόδοξον ημών Εκκλησίαν και τα τέκνα Αυτής ...»

Αυτά ήταν εν συντομία τα ενδιαφέροντα γεγονότα που συνέδεσαν τη ζωή του Μωχάμετ Άλη με τον Ελληνισμό της Αιγύπτου. Φυσικά δεν τελειώνει ως εδώ η ιστορία. Θα υπάρξουν, οπωσδήποτε, και νεώτερα στοιχεία. Η έρευνα θα συνεχισθεί.

Υπάρχουν τόσα πολλά σημαντικά στοιχεία που μας πείθουν πόσα πολλά πρόσφερε ο Ελληνισμός στην Αίγυπτο και πόσες φιλικές σχέσεις καλλιεργήθηκαν ανάμεσα στους δύο λαούς, ανεξάρτητα αν έχουν διαφορετικό θρήσκευμα. Γι’ αυτό η συνεργασία αυτή και η καλή διάθεση πρέπει να συνεχισθούν και να θυμόμαστε κάποτε αυτούς που πρωτοήλθαν εδώ και κοπίασαν για να δημιουργηθεί αυτός ο ωραίος σύνδεσμος.

Είναι λοιπόν σημαντικό για τον Ελληνισμό της Αιγύπτου όχι μόνο να διατηρηθούν αυτοί οι παλαιοί δεσμοί με την Αίγυπτο, αλλά και να πολλαπλασιασθούν για το καλό και των δύο Εθνών.