Από το «nique la France» στη La Marseillaise

ardin-rixi


Του Δημήτρη Παπαμιχαήλ από την Ρήξη φ. 145

Είκοσι χρόνια τώρα η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Γαλλίας είναι προϊόν έντονης πολιτικής αντιπαράθεσης στο εσωτερικό –και όσο πάει περισσότερο στο εξωτερικό– της χώρας, με αντικείμενο τις «αξίες» που αυτή η ομάδα πρεσβεύει.

Στον αντίποδα πληθώρας δημοσιευμάτων που αναπαράγονται στον μη γαλλικό Τύπο –μεταξύ αυτών, και στον ελληνικό– αυτήν τη φορά, στη Γαλλία, ουδείς αποθέωσε την «πολυπολιτισμικότητα» της εθνικής ομάδας. Αντίθετα, οι σχολιαστές, πολιτικοί, δημοσιογράφοι και, κυρίως, ο ίδιος ο λαός, επέμεναν, όσο και αν αυτό φαίνεται περίεργο, στην παρεξηγημένη έννοια του πατριωτισμού.


Ο Ντιντιέ Ντεσάμ, παγκόσμιος πρωταθλητής ως παίκτης το 1998, όταν ανέλαβε προπονητής το 2012, έπρεπε να αποκαταστήσει την εικόνα της εθνικής ομάδας… στο έθνος – άθλος ιδιαζόντως δύσκολος, καθότι, σε αντίθεση με το 1998, οι παίκτες αφρικανικής καταγωγής (17 από τους 23 της αποστολής του φέτος) ήταν γεννημένοι στη Γαλλία (πλην δύο περιπτώσεων μόνο). Δηλαδή, γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στα προάστια των μεγαλουπόλεων σε μία εποχή κρίσης, όπου σε αυτές τις γειτονιές επικρατούσε το σύνθημα «nique la France» («γάμα τη Γαλλία»). Για αυτήν τη νέα γενιά, η ενσωμάτωση μπορεί να ήταν ακόμα πιο δύσκολη απ’ ό,τι για την προηγούμενη, αυτήν που είχε γεννηθεί στην Αφρική. Σε αυτές τις συνθήκες, οι επιλογές των παικτών ήταν μία ιδιαίτερα λεπτή υπόθεση.
Το 2014, αποβάλλοντας την κλίκα των Μπενζεμά-Ανελκά-Ριμπερί, μπλεγμένους σε ποικίλα σκάνδαλα κοινού ποινικού δικαίου, η νέα ομάδα του Ντεσάμ έκανε τα πρώτα ελπιδοφόρα της βήματα στο παγκόσμιο κύπελλο της Βραζιλίας, ικανοποιώντας το ποδοσφαιρικό κοινό με την πορεία της μέχρι τα προημιτελικά. Τίποτα περισσότερο όμως.
Το 2016, στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα που διοργανώθηκε στη Γαλλία, είχαν μεσολαβήσει τα τρομοκρατικά χτυπήματα και ο μεγάλος αναστοχασμός πάνω στη γαλλική εθνική ταυτότητα: Η οριστική κατάρρευση του αφηγήματος της επιτυχημένης ενσωμάτωσης των μεταναστών· οι πρώτες σκέψεις για την αναγκαία υπέρβαση του πολέμου «όλων εναντίον όλων»· η επανεθνικοποίηση της έννοιας του πολιτισμού. Η αποστροφή του λαού για ένα μοντέλο πολυπολιτισμικής κοινωνίας, στο οποίο τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα, αλλά χειρότερα, παρά τα όσα λέγονταν στον δημόσιο λόγο, μετετράπη σε καχυποψία και φόβο. Σε αυτό το περιβάλλον κλήθηκε να αγωνιστεί η εθνική ομάδα και, παρά τα καλά αποτελέσματα, εν κατακλείδι απογοήτευσε με την έλλειψη πάθους που έδειξε την κρίσιμη στιγμή του τελικού. Σαν να επιβεβαιωνόταν η άποψη ότι η ενσωμάτωση είχε ακόμα δρόμο μπροστά της: Ακόμα και αυτά τα προνομιούχα παιδιά των προαστίων, που αγωνίζονταν με τη φανέλα της εθνικής ομάδας στο υψηλότερο επίπεδο, δεν φαίνονταν διατεθειμένα να υπερβάλουν εαυτούς για τα χρώματα αυτής της πατρίδας.
Το τουρνουά του 2018 ξεκίνησε με μικρές προσδοκίες, παρά την ασύγκριτη ποιότητα των Γάλλων παικτών. Μέχρι το εκπληκτικό 4-3 επί της Αργεντινής, η Γαλλία φαινόταν να είχε μείνει εκεί που την αφήσαμε το 2016: Μία ομάδα αδιάφορων παικταράδων. Όμως, ιδιαίτερα στα τελευταία παιχνίδια, έδειξε κάτι καινούργιο, εκτός αγωνιστικού χώρου αυτήν τη φορά: Οι δηλώσεις ενότητας, γαλλικής υπερηφάνειας και πατριωτισμού από πλευράς των συντελεστών, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια, άφηναν να εννοηθεί ότι αυτή η ομάδα αγωνιζόταν για κάτι παραπάνω από μία ακόμα νίκη σε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα.
Για πρώτη φορά επίσης, στη δημόσια σφαίρα, περιορίστηκαν όχι μόνο τα σχόλια που κατήγγειλλαν άλλοτε την «αφρικανοποίηση» της εθνικής ομάδας (προερχόμενα συνήθως από τη δεξιά), αλλά και αυτά που εκθείαζαν τον «πολυπολιτισμικό» της χαρακτήρα (προερχόμενα συνήθως από την αριστερά). Στον Τύπο, στα δελτία ειδήσεων, στις δηλώσεις πολιτικών προσώπων, ο θρίαμβος συσχετίστηκε με μία παλιά, σκονισμένη, θα έλεγε κανείς, αξία: τον πατριωτισμό – μία αξία εξοστρακισμένη κατά τα χρόνια κυριαρχίας της φιλελεύθερης πολιτικής ορθότητας. Αυτός ο σχολιασμός, απηχώντας στην εθνική ομάδα, οδήγησε τους συντελεστές, παίκτες και προπονητές, να αναδείξουν το πατριωτικό τους φρόνημα. Έτσι επετεύχθη κάτι αδιανόητο πριν μερικά χρόνια: Στα προάστια, άνθρωποι ποικίλης καταγωγής, να τραγουδούν όλοι μαζί τη Μασσαλιώτιδα· το ίδιο πολεμικό άσμα που τραγουδούσαν το 1794 οι καταταχθέντες πληβείοι του ίδιου τόπου για να υπερασπιστούν την νεοσύστατη Δημοκρατία («Republique»), ενάντια στην άτυπη ευρωπαϊκή ένωση των βασιλικών οίκων που επιχειρούσαν να επαναφέρουν τη βασιλεία διά της βίας.
Ας παραμείνουμε μετρημένοι. Ο πατριωτικός ενθουσιασμός που επικράτησε κατά την τέλεση του ποδοσφαιρικού μυστηρίου δεν θα αλλάξει τη Γαλλία εκ θεμελίων, ούτε θα έχει ευρύτερες προεκτάσεις – έτσι συμβαίνει με τις μυστηριακές τελετές. Κατάφερε όμως να δημιουργήσει ένα ευτυχές βίωμα μίας νέας μορφής πατριωτισμού σε πλήθος ανθρώπων, ένα βίωμα που καμία αφηρημένη σύνθεση δεν μπορεί να προσδώσει, αλλά ούτε και να αποστερήσει. Σίγουρα, η συμφιλίωση («reconciliation») του γαλλικού έθνους παραμένει μακροπρόθεσμο έργο και απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια, σε βάθος, στα πεδία της εκπαίδευσης και του πολιτισμού. Απαιτεί όμως και τα βιώματα αυτά που θα φέρουν τον κόσμο πιο κοντά, όχι μόνο στη σκέψη, αλλά και στη πράξη. Τέτοιο βίωμα ήταν η φετινή πορεία της γαλλικής εθνικής ομάδας στο παγκόσμιο κύπελλο.