Το δίλημμα του Ερντογάν

pontos-news
ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ

Για τους σοβαρούς Τούρκους αναλυτές, όπως ο Σονέρ Τσαγαπτάι, η Τουρκία δεν αποκλείεται να οδηγηθεί, υπό προϋποθέσεις, ακόμη και σε εμφύλιο. Είναι μια χώρα διαιρεμένη, με έναν αυταρχικό πολιτικό ηγέτη που μπροστά στις αναμενόμενες δυσκολίες δεν αποκλείεται να ακολουθήσει έναν πιο αυταρχικό δρόμο που θα δώσει τη δυνατότητα σε «φίλους» και εχθρούς να την υπονομεύσουν.


Ο Ερντογάν, τις ικανότητες του οποίου πολλοί εξύμνησαν, οδήγησε τον εαυτό του στο απευκταίο δίλημμα:

Ή θα υποχωρήσει στις αξιώσεις των Αμερικανών, ή θα οδηγήσει τη χώρα σε μια οικονομική κρίση που μπορεί να του αμφισβητήσει και την εξουσία.

Σε μια πολύπλοκη και πολύπλευρη χώρα, όπως η Τουρκία, ο Ερντογάν κατήγαγε εκλογικές επιτυχίες επειδή κινούμενος σε ένα Δυτικό, εν μέρει φιλελεύθερο για τα δεδομένα της Τουρκίας φιλοεπιχειρηματικό πλαίσιο, βελτίωσε πολύ το βιοτικό επίπεδο της χώρας με την υποστήριξη των σημαντικότερων Δυτικών δυνάμεων.


Το προηγούμενο κεμαλικό καθεστώς είχε οδηγήσει τη χώρα στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Ο Ερντογάν, με τη βοήθεια της Δύσης –και συγκεκριμένα των ΗΠΑ– την έβγαλε από το ΔΝΤ και της έδωσε μια οικονομική ώθηση. Όπως αναφέρεται στο άρθρο στο οποίο παραπέμψαμε στην αρχή, όταν ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Ερντογάν οι Τούρκοι ζούσαν όπως οι Σύροι· τα χρόνια που παρέμεινε στην εξουσία οδήγησε το βιοτικό τους επίπεδο σε σημείο σύγκρισης με το ισπανικό. Αυτή ήταν η δύναμη της κοινωνικής συσπείρωσης δίπλα του.

Η οικονομία τού έδωσε την εξουσία, η οικονομία τον οδήγησε στο απόγειο και η οικονομία απειλεί να τον αποκαθηλώσει. Διότι η Τουρκία αντιμετωπίζει ήδη μια οικονομική κρίση την οποία δεν θα καταφέρει να διαχειριστεί αν ο πρόεδρος επιμείνει στη μέχρι σήμερα πολιτική του.

Ο αυταρχικός χαρακτήρας του δείχνει ότι θα προσπαθήσει να επιμείνει. Αν το κάνει, ο εμφύλιος δεν αποκλείεται. Αν υποχωρήσει, η υποχώρηση θα είναι άτακτη.

Θα ευθυγραμμιστεί στην αμερικανική βούληση. Και οι Αμερικανοί τού έχουν κρατημένα πολλά.

Η Τουρκία διατηρεί, χωρίς αμφιβολία, προνομιακό γεωγραφικό χώρο. Η γεωπολιτική της αξία είναι αναμφισβήτητα υψηλή. Αλλά, όσο και αν φαίνεται παράξενο, είναι ένα αρκετά τεχνητό κράτος. Δημιουργήθηκε και διατηρήθηκε χάριν της ιδεολογίας του τουρκισμού. Αναγκαστική εθνική συνείδηση τουρκική, σε όλες τις λαότητες και εθνότητες της περιοχής. Και αυτές είναι πολλές. Και ως δευτερεύουσα συνείδηση ας έχουν και την πραγματική τους.

Με αυτά τα δεδομένα, η Τουρκία αποτέλεσε πυλώνα της Δύσης. Αλλά η πολιτική Ερντογάν οδήγησε σε αναγκαστικές γεωπολιτικές συσπειρώσεις, όπως αυτή μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Ισραήλ και Αιγύπτου που με την υποστήριξη των ΗΠΑ μπορεί να προβληθούν ως εναλλακτικές λύσεις. Η ψευδαίσθηση της δύναμης και του μεγαλείου οδήγησε τον Τούρκο ηγέτη στην απομόνωση. Η συμμαχία του με τη Ρωσία και το Ιράν έχει ημερομηνία λήξεως. Τα συμφέροντα της χώρας του με της Μόσχας και της Τεχεράνης ήταν πάντοτε ανταγωνιστικά. Μπορεί να συνέπεσαν ευκαιριακά, αλλά σε βάθος χρόνου η ρήξη θεωρείται αναπόφευκτη. Και τότε η Τουρκία θα διαπιστώσει πως βρίσκεται μπροστά σε μια νέα κατάσταση την οποία δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα μπορέσει να επηρεάσει.

Ο Ερντογάν προσπαθεί να διαμορφώσει μια αντικεμαλική, οθωμανική συνείδηση με τις μεθόδους του Κεμάλ. Αλλά ο Κεμάλ ήταν ένας ηγέτης της δεκαετίας του 1920. Τα πράγματα από τότε έχουν αλλάξει.

Η Δύση, από της δημιουργίας της σύγχρονης Τουρκίας, όχι μόνο την βοήθησε να παραμείνει ενωμένη αλλά την υποστήριξε σε πολλά θέματα που ήγειρε, ακόμη και σε βάρος του ελληνισμού.

Βασικός λόγος αυτής της υποστήριξης ήταν πως έπρεπε να διατηρηθεί μια ισχυρή κρατική οντότητα που δεν θα επέτρεπε τον κατακερματισμό της περιοχής σε πολλά μικρά κρατίδια.

Η αντίληψη αυτή της Δύσης άρχισε να μεταβάλλεται με το Κουρδικό. Οι Κούρδοι θεωρούνται στρατηγικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ και του Ισραήλ στην περιοχή. Στο βάθος του ορίζοντα θα πρέπει να διαμορφώσουν κρατική υπόσταση.

Αλλά αν η Δυτική πολιτική προς την Τουρκία αναθεωρηθεί, γιατί αυτό θα πρέπει να γίνει μόνο στο Κουρδικό; Μήπως η Τουρκία δημιουργεί πλέον στη Δύση περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνει ως ενιαία κρατική οντότητα;

Αν η Δύση υπερβεί αυτόν τον ιδεολογικό Ρουβίκωνα, το μέλλον της Τουρκίας θα είναι ζοφερό.

Ο Ερντογάν μπορεί ως σήμερα να εξυπηρέτησε τα Δυτικά συμφέροντα, εδώ και αρκετό καιρό, όμως, αποτελεί πρόβλημα. Δεν ανταποκρίνεται πλέον στα χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου ηγέτη της Τουρκίας – μιας Τουρκίας πολύπλοκης, πολυσύνθετης και ανομοιογενούς. Στην καλύτερη περίπτωση εκφράζει τη μισή χώρα. Η άλλη μισή είναι φανατική αντίπαλός του.

Οι οικονομικοί αναλυτές εκτιμούν πως αν ο Τούρκος πρόεδρος δεν ακολουθήσει μια ανοικτή, φιλειρηνική και εκσυγχρονισμένη πολιτική, η Τουρκία όχι μόνο θα αντιμετωπίσει κρίση αλλά μπορεί να οδηγηθεί και σε εμφύλιο.

Βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο αλλαγής των παγκόσμιων δεδομένων. Φαίνεται πως αρκετά από αυτά συζητήθηκαν στη συνάντηση Τραμπ-Πούτιν στο Ελσίνκι. Οι Ρώσοι ζήτησαν από την Τουρκία να εγκαταλείψει το Ιντλίμπ και το Αφρίν στη Συρία, και στο Κόσοβο μια συνοριακή διευθέτηση αφέθηκε να εννοηθεί πως είναι δυνατή.

Τις παραμονές αυτής της νέας διευθέτησης, η τοποθέτηση της Ελλάδας στον συμμαχικό πόλο που διαμορφώνεται στην Ανατολική Μεσόγειο είναι θετική.

Η διευθέτηση γίνεται σε επίπεδο υπερδυνάμεων, και όπως όλα δείχνουν η Τουρκία θα κληθεί να αποδεχτεί τις ρυθμίσεις. Ποιες θα είναι αυτές, είναι άγνωστο προς το παρόν.

Μήπως η καλύτερη πολιτική επιλογή στα θέματα που μας αφορούν (π.χ. Κυπριακό) είναι να περιμένουμε τις εξελίξεις; Διότι μια σοβαρή ρήξη Δύσης-Τουρκίας μπορεί να προοιωνίζεται αλλαγές που δεν είναι ακόμη ορατές.