Ἀποστόλου Ν. Μπουρνέλη, Ἀν. Καθηγητοῦ Α.Ε.Α.Η. Κρήτης
- Προλεγόμενα
Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὁ σύγχρονος τρόπος ζωῆς ὁδήγησε τήν κοινωνία σέ ταχύτατες ἀλλαγές, οἱ ὁποῖες ἐπηρέασαν τις πολιτισμικές μας ἀξίες, τούς ρόλους τῶν προσώπων, τήν ἐσωτερική δομή τῶν ἀνθρώπων. Εἶναι ἀναμφισβήτητο γεγονός ὅτι ἡ σύγχρονη κοινωνία διέρχεται μία βαθύτατη οἰκονομική καί πνευματική κρίση. Αὐτά ἔχουν ὡς συνέπεια τά πρόσωπα τά ὁποῖα τήν ἀπαρτίζουν, νά μήν ἀντιμετωπίζονται ὅπως τούς πρέπει καί εἰδικότερα ἐννοοῦμε τούς γέροντες καί τίς γερόντισσες. Ἡ ἐποχή μας διακρίνεται γιά τίς νέες ἀντιλήψεις της, οἱ ὁποῖες πολλές φορές, φθάνουν σε ἀκραῖες καταστάσεις. Μία ἀπό αὐτές εἶναι ἐκείνη πού ἐκφράζεται ἀπό ὁρισμένους τάχα προοδευτικούς, νά θεωροῦν τήν τρίτη ἡλικία κυριολεκτικά ὡς ἄχρηστη. Ἔτσι μερικοί φροντίζουν, ὥστε οἱ γονεῖς νά ζοῦν σέ ἀνεξάρτητη στέγη, νά ἔχουν τά πρός το ζεῖν καί ὅταν τά προβλήματα αὐξηθοῦν, ἡ καλύτερη λύση εἶναι ὁ οἶκος εὐγηρίας. Ἄραγε ἡ στέγη, τό φαγητό καί ἡ ἄνεση, εἶναι ἐκεῖνα, γιά τά ὁποῖα νοιάζονται οἱ ἡλικιωμένοι; Δέν ἔχουν θέση στό κοινωνικό γίγνεσθαι;
Τό αἴτημα πού παρουσιάζεται λοιπόν, εἶναι ἡ καλλιέργεια διαπροσωπικῶν σχέσεων μέ στόχο τήν κάλυψη τῶν ἀναγκῶν, ὑλικῶν καί πνευματικῶν τῶν ἡλικιωμένων. Οἱ ἀξίες πού περιέχονται στίς λέξεις, παππούς καί γιαγιά, πρέπει νά ἀναδειχθοῦν ὄχι γιά ἀνθρωπιστικούς λόγους, ἀλλά διότι τά πρόσωπα αὐτά προσδίδουν στήν ζωή νόημα, πραότητα, σεβασμό. Ἡ ἐποχή μας, ἡ ὁποία χαρακτηρίζεται ἀπό τή φιλοσοφία τῆς «παιδοκεντρικῆς» οἰκογένειας ἔχει ἀνάγκη ἀπό τό παρελθόν, γιά νά ζήσει τό παρόν και νά σχεδιάσει σωστά τό μέλλον. Προσεγγίζοντας καί διακονώντας τις διττές ἀνάγκες τῶν ἡλικιωμένων κάθε ἄνθρωπος ἤ φορέας οὐσιαστικά κοινωνεῖ με τίς ρίζες, τόν κορμό, τά κλαδιά τοῦ δένδρου τοῦ ὁποίου ἀποτελεῖ τή συνέχεια. Μία κοινωνία πού δέν τιμᾶ τούς γέροντες, δέν σέβεται τίς γερόντισσες, δέν σκύβει τά προβλήματα καί τίς ἀνάγκες, τῶν ἡλικιωμένων, ναρκοθετεῖ τή ζωή καί αὐτοκτονεῖ ὁμαδικά.Ἡ πρώτη Ὀκτωβρίου ἑκάστου ἔτους ἀφιερώνεται ὡς γνωστόν στήν τρίτη ἡλικία, σέ ἐκείνους πού δαπάνησαν τή ζωή τους για νά προσφέρουν μέ ὅσες δυνάμεις καί μέσα διέθεταν στό κοινωνικό σύνολο. Ὁ τολμῶν νικᾶ κατά τή φιλοσοφική ρήση. Μήπως θα πρέπει και ἐμεῖς νά τολμήσουμε, νά μεταβάλλουμε τή στάση καί τή συμπεριφορά μας ἔναντι ἐκείνων πού ἀξίζουν τήν ἀγάπη μας;
- Τό πρόσωπο τῶν ἡλικιωμένων στήν προχριστιανική κοινωνία
Καταρχήν ὑπάρχουν πολλοί πού ὑποστηρίζουν ὅτι τό γῆρας ναί μέν σχετίζεται μέ τό σῶμα ἀλλά κυρίως ἀφορᾶ τόν ψυχισμό τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος δέν γηράσκει ποτέ. Ἐξαρτᾶται πῶς ὁ κάθε ἄνθρωπος αἰσθάνεται, ποιές εἶναι οἱ δραστηριότητές του, γιά νά νοηματοδοτήσει τή ζωή σε κάθε περίοδο τῆς ζωῆς. Εἶναι μία κατάσταση ψυχῆς. Ὁ χρόνος, τό δέρμα μόνον ρυτιδώνει. Ἡ ψυχή ὅμως τότε ρυτιδώνεται, ὅταν χάσει τόν ἐνθουσιασμό καί τά ἰδανικά της. «Εἶσαι τόσο νέος, ὅση εἶναι ἡ πίστη καί οἱ ἐλπίδες σου. Εἶσαι τόσο γέρων, ὅση εἶναι ἡ ἀμφιβολία καί ἡ ἀπελπισία σου»1. Ὅποια ὅμως καί ἐάν εἶναι ἡ κατάσταση, ὁ σεβασμός πρός τό γῆρας ἦταν ἀνέκαθεν δεδομένος, διότι ἀποτελοῦσε μία ἀπό τις ἠθικές ἀξίες τῆς ἀνθρώπινης κοινωνίας. Ἔκπληξη προξενεῖ τό γεγονός ὅτι καί σέ ὁρισμένα πτηνά (πελαργοί- κόρακες) τό ἔνστικτο προστασίας καί τροφῆς σέ γερασμένα πουλιά εἶναι αὐξημένο. Μάλιστα ὁ Ἀριστοφάνης, γιά νά παροτρύνει κάποιο νεαρό νά τιμᾶ τούς γεροντότερους, χρησιμοποιεῖ ὡς παράδειγμα τούς πελαργούς2. Ὁ κατ’ ἐξοχήν φιλόσοφος καί παιδαγωγός Πλάτων, διαπιστώνει ὅτι ἡ γεροντική ἐμπειρία καί σοφία εἶναι θησαυρός ἀδαπάνητος, τόν ὁποῖον πρέπει νά ἀξιοποιήσουν οἱ νεαροί σέ ἡλικία, γιά νά ἀντιμετωπίσουν ἐπιτυχῶς τίς δυσχέρειες τῆς ζωῆς. Στο ἔργο του Πολιτεία γράφει: «Χαίρω διαλεγόμενος τοῖς σφόδρα πρεσβύταις. Δοκεῖ γάρ παρ’ αὐτῶν πυνθάνεσθαι, ὥσπερ τίνα ὁδοῦ προεληλυθότων ἥν καί ἡμᾶς ἴσως δεήσει πορεύεσθαι, ποία τίς ἐστι, τραχεῖα καί χαλεπή, ἤ ῥαδία και εὔπορος»3. Ἐπιπροσθέτως ὁ μεγάλος ἱστορικός τῆς ἀρχαιότητος Ξενοφῶν, στά ἀπομνημονεύματά του, ἀναφέρει ἐφαρμοζόμενο νόμο στήν Ἀθήνα σύμφωνα μέ τον ὁποῖο κανείς δέν μποροῦσε νά ἀναλάβει δημόσιο λειτούργημα, ἐάν προηγουμένως δέν εἶχε ἐκπληρώσει τό ὀφειλόμενο χρέος πρός τούς γονεῖς του. Ὁ ἴδιος ὑποστηρίζει μέ ἔμφαση ὅτι «ἡ πόλις ἐάν τούς γέροντας γονέας μή θεραπεύῃ, δίκην αὐτῷ ἐπιτίθησι καί ἀποδοκιμάζουσα οὐκ ἐᾶ ἄρχειν»4. Ἐπίσης στήν ἀρχαία Σπάρτη ἡ τιμή πρός τους γέροντας ἦταν δεδομένη.
