Μαντεία

https://strangepress.gr/2020/06/28/manteia-apo-to-manteio-ton-delfon-eos-kai-simera/

Ο άνθρωπος ένιωθε πάντοτε την έντονη επιθυμία να γνωρίσει το μέλλον, γιατί διακατέχεται από την ελπίδα ότι το μέλλον θα είναι καλύτερο από το παρόν του. Μια παράλογη επιθυμία, καθώς τίποτε δεν προεξοφλεί ότι το αύριο θα είναι καλύτερο από το σήμερα.

Αυτή η διακαής επιθυμία, λοιπόν, εξηγεί την προσήλωση στη μαντεία, από την οποία προσδοκά κανείς να μάθει κάτι καλό. Να τι γράφει σχετικώς ο Κικέρων:

“Είναι μια παλιά πίστη, η οποία χρονολογείται από τους ηρωικούς χρόνους και που βρίσκεται επιβεβαιωμένη με τη συγκατάθεση του ρωμαϊκού λαού και όλων των εθνών: η πίστη ότι μερικοί άνθρωποι είναι προικισμένοι με κάποια μαντική ικανότητα, μπορούν να προαισθάνονται και να κατέχουν τα μελλούμενα”.


Ο Χρύσιππος, εξάλλου, προσδιορίζει τη μαντεία ως εξής:

“Είναι η ικανότητα του να γνωρίζουμε, να μαντεύουμε και να εξηγούμε τα σημεία που προσφέρουν στους ανθρώπους οι θεοί. Η χρησιμότητα αυτής της επιστήμης είναι να προαισθανόμαστε ποιες είναι οι διαθέσεις των θεών απέναντι στους θνητούς και τι εννοούν με τα σημεία που μας προσφέρουν και τέλος, με ποια μέσα μπορούμε να επιτύχουμε ένα θεϊκό σημάδι και να ικανοποιήσουμε τις διαταγές των θεών”.

Με λίγα λόγια, βάσει του ισχυρισμού του Κικέρωνα, ο προικισμένος με μαντικές ικανότητες είναι ένα παθητικό στοιχείο, μέσω του οποίου οι θεοί αποκαλύπτουν το μέλλον, ενώ κατά τον ορισμό του Χρυσίππου, ο άνθρωπος είναι ικανός να ανακαλύψει το μέλλον με την τέχνη του, με την πείρα του, δίχως θεϊκή έμπνευση.

Κατά κανόνα, οι μάντεις της αρχαιότητας απέδιδαν στον θεό Απόλλωνα την καταγωγή της επιστήμης τους. Έτσι, το χάρισμα της μαντείας θεωρήθηκε κληρονομικό σε ορισμένες οικογένειες.

Μεταξύ των μαντείων του Απόλλωνα, σπουδαιότερο ήταν το Μαντείο των Δελφών, που δημιουργήθηκε, όπως πιστευόταν, από τον ίδιο τον Απόλλωνα, ο οποίος ανήγγειλε, εξ ονόματος του Διός, του πατέρα του, τις αποφάσεις της Μοίρας.

Κληρονόμος του Απόλλωνα, η Πυθία, καθισμένη σ’ έναν τρίποδα, έδινε τους αινιγματικούς χρησμούς. Καταγόταν υποχρεωτικά από τους Δελφούς και από τη στιγμή που έμπαινε στην υπηρεσία του θεού, δεν μπορούσε ούτε να την εγκαταλείψει, αλλά ούτε και να παντρευτεί.

Στην αρχή, υπήρχε μία μονάχα Πυθία. Αλλά η κοσμοσυρροή όλων εκείνων των ανθρώπων που γύρευαν να μάθουν το μέλλον τους, ανάγκασαν τους ιερείς να ορίσουν τρεις. Οι Πυθίες, λοιπόν, δεν μπορούσαν να προφητεύσουν, παρά υπό την επίδραση ενός παραισθησιογόνου, προφανώς, ατμού, που τον προκαλούσε ο Απόλλωνας και αναδυόταν από το έδαφος.

Επί πολλούς αιώνες, το Μαντείο των Δελφών ασκούσε μεγάλη και καθοριστική επιρροή. Ήταν το εθνικό, θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο των διάφορων ελληνικών φυλών. Κανένας πόλεμος δεν έμελλε να ξεσπάσει, χωρίς προηγουμένως η Πυθία να δώσει τις απαιτούμενες συμβουλές της και καμία αποικία δεν επρόκειτο να συσταθεί, δίχως να ζητηθεί η γνώμη της.

Όλες οι φιλονικίες μεταξύ των ελληνικών πόλεων, όλες οι έριδες μεταξύ μητρόπολης και αποικίας υποβάλλονταν στη διαιτησία της. Μα, το κύρος της Πυθίας απλωνόταν και πέρα από τα σύνορα της Ελλάδας, σε όλους τους λαούς της Μεσογείου. Η Ρώμη, άλλωστε, είχε πολλές φορές συμβουλευτεί την Πυθία των Δελφών. Το ίδιο είχαν πράξει και οι βάρβαροι βασιλείς.

Το κύρος της, όμως, άρχισε να κατρακυλά με τον ανταγωνισμό μεταξύ Αθηνών και Σπάρτης, γιατί οι Αθηναίοι την υποπτεύονταν ότι μεροληπτούσε υπέρ των Σπαρτιατών. Τα πράγματα χειροτέρεψαν, όταν η Πυθία έγινε όργανο των φιλοδοξιών του Φιλίππου της Μακεδονίας, οπότε ο Δημοσθένης την κατηγόρησε ανοιχτά “επί Φιλιππισμώ”.

Στην εποχή του Πλούταρχου δεν υπήρχε παρά μία Πυθία, η οποία προφήτευε μόνο μια φορά τον μήνα. Και στην εποχή του Θεοδώρου, η Πυθία βουβάθηκε. Αλλά μνημονεύεται ακόμα ως παράδειγμα της πανουργίας της η διφορούμενη απάντηση που έδωσε στον Κροίσο, Βασιλιά της Λυδίας, ο οποίος σχεδίαζε να επιτεθεί εναντίον της Μηδείας. “Ο Κροίσος θα ανατρέψει ένα μεγάλο βασίλειο” ήταν η προφητική απάντηση, που επαληθεύτηκε με την πτώση του δικού του βασιλείου!

Εκτός από το Μαντείο των Δελφών, υπήρχαν στην Ελλάδα είκοσι άλλα μαντεία του Απόλλωνα και του Διός, στην Ολυμπία, στη Δωδώνη και μέχρι τη Λιβύη, χωρίς να υπολογίσουμε τους χρησμούς που έδιναν οι θεοί και οι ημίθεοι, ανάλογα ο καθένας με την ειδικότητά του.

Επίσης, υπήρχαν και οι Σίβυλλες, περιπλανώμενες μάντισσες ασιατικής φυλής, οι οποίες αντλούσαν τις γνώσεις τους για το μέλλον από συγκεκριμένα ιερά βιβλία. Αλλά, βέβαια, υπήρχαν και οι μάντεις δεύτερης κατηγορίας, που είχαν για πελάτες τους τον φτωχό λαό.

Η μαντεία με την ερμηνεία των σημείων που έστελναν οι θεοί, ήταν μια τέχνη της Ετρουρίας, από την οποία πέρασε στη Ρώμη. Οι μάντεις θυσίαζαν ζώα και προέλεγαν το μέλλον, σύμφωνα με τον τρόπο κατά τον οποίο το θύμα πλησίαζε προς το θυσιαστήριο, ανάλογα με το σχήμα, τη θέση και την κατάσταση των σπλάχνων του ή τον τρόπο με τον οποίον η φωτιά έκαιγε το θύμα. Έτσι, αν οι φλόγες υψώνονταν καθαρές και χωρίς καπνό, ο οιωνός ήταν ευνοϊκός. Ήταν δυσμενής, όταν η φωτιά άναβε σιγά-σιγά ή όταν ο άνεμος ή η βροχή την έσβηναν.

Στην Ηδωνίδα, μια πόλη κατεχόμενη κατά τον 6ο αιώνα από τους Ετρούσκους, βρέθηκε ένα μπρούτζινο συκώτι, που ήταν ένα είδος βοηθητικού οργάνου της μνήμης, προς χρήσιν των μάντεων, οι οποίοι αναλάμβαναν να διερευνήσουν και να μελετήσουν τα σπλάχνα των ζώων.

Το μπρούτζινο αυτό συκώτι διαιρείται σε διάφορα τμήματα, καθένα από τα οποία φέρει το όνομα μιας θεότητας, ευνοϊκής ή μη, έτσι που οι μάντεις είχαν τη δυνατότητα να αποδώσουν στη μια ή στην άλλη θεότητα τα σημάδια που παρατηρούσαν στο συκώτι του θυσιαζόμενου ζώου και να αποφασίσουν αν έπρεπε να εξορκίσουν τον κακό οιωνό ή να ευνοήσουν την αποπεράτωση του καλού. Αυτή ήταν η μαντική τέχνη, δια της οποίας εζητείτο η γνώμη των θεών.

Το μπρούτζινο συκώτι βοηθούσε τους μάντεις να ερμηνεύουν τα σπλάχνα των θυσιαζόμενων ζώων

Μια άλλη τέχνη συνίστατο στην ερμηνεία των σημείων, με τα οποία οι θεοί εκδηλώνονταν χωρίς να παρακληθούν γι’ αυτό, όπως είναι η πτήση των πτηνών, το τραγούδι τους και η τροφή τους, ή φυσικά φαινόμενα, όπως οι κατακλυσμοί, οι καταιγίδες, οι εκρήξεις ηφαιστείων και άλλα. Όλα αυτά ήταν υπόθεση των οιωνοσκόπων.

Συχνά, η εμφάνιση ενός πτηνού ήταν το προμήνυμα, του οποίου η σημασία ήταν γνωστή σε όλο τον κόσμο. Στους Αθηναίους, η εμφάνιση μιας κουκουβάγιας, που ήταν αφιερωμένη στην προστάτιδα της πόλης, τη θεά Αθηνά, εκλαμβανόταν πάντοτε ως καλό σημάδι.

Η εμφάνιση ενός πτηνού από τα δεξιά ή τα αριστερά είχε διαφορετική σημασία. Έλληνες και Ρωμαίοι συμφωνούσαν ότι οι αίσιοι οιωνοί προέρχονταν από την Ανατολή. Αλλά για να δεχθεί τους οιωνούς, ο Έλληνας ιερέας στρεφόταν προς τον βορρά, έχοντας έτσι την ανατολή στο δεξί του χέρι, ενώ ο Ρωμαίος συνάδελφός του στρεφόταν προς τον νότο, έχοντας την ανατολή στο αριστερό του χέρι.

Φαντάζεται κανείς τη σύγχυση από την ευνοϊκή ή τη δυσμενή ερμηνεία της πτήσης των πουλιών. Ο αετός, το σύμβολο του θεού Δία, εν τούτοις, θεωρούνταν πάντα ως ένα προμήνυμα ευτυχίας και η κουρούνα ως ένα προμήνυμα συζυγικής αρμονίας.

Μια δοξασία πανάρχαια που διατηρείται ανέπαφη έως τις μέρες μας είναι η πρόβλεψη του μέλλοντος με τα όνειρα. Είναι πασίγνωστη η ιστορία του Ιωσήφ, ο οποίος πουλήθηκε από τα αδέλφια του και στάλθηκε στην Αίγυπτο, όπου προείπε το μέλλον στον Φαραώ και τον διαχειριστή του, το οποίο του αποκαλύφθηκε με δύο όνειρα που βγήκαν αληθινά.

Συγκεκριμένα, ο Ιωσήφ προέβλεψε επτά χρόνια αφθονίας, που θα ακολουθούνταν από επτά χρόνια σιτοδείας. Λιγότερο γνωστή ίσως είναι η ιστορία της οργής του Ναβουχοδονόσορα, ο οποίος θανάτωσε τους μάντεις της Χαλδαίας, διότι δεν μπόρεσαν να ερμηνεύσουν τα όνειρά του.

Κατά τον Όμηρο, ένας θεός με τη μορφή του Νέστορα, εμφανίστηκε στο όνειρο του Αγαμέμνονα και τον συμβούλευσε να επιτεθεί εναντίον των Τρώων, υποσχόμενος τη νίκη.

Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν πολλές μεθόδους για να γνωρίσουν το μέλλον. Μεταξύ αυτών, η πιο περίεργη είναι η αλεκτορομαντεία. Οι μάντεις που τη μεταχειρίζονταν, χάρασσαν έναν κύκλο ή ένα τετράγωνο στο έδαφος, χωρισμένο σε είκοσι τέσσερα τετραγωνίδια, στο καθένα από τα οποία αναγραφόταν ένα γράμμα του αλφαβήτου και τοποθετούνταν ένας κόκκος σιταριού.

Ύστερα, έβαζαν στο κέντρο του γεωμετρικού σχήματος έναν πετεινό, ο οποίος άρχιζε να τσιμπά τους κόκκους. Η σειρά που ακολουθούσε έδινε τη διάταξη των γραμμάτων, από την οποία προέκυπτε η προφητεία. Με αυτόν τον τρόπο λέγεται ότι προφητεύθηκε η άνοδος του Θεοδοσίου του Μεγάλου στον θρόνο του Βυζαντίου.

Στην Αθήνα, άλλωστε, η εμφάνιση μιας νυφίτσας ήταν ικανή να τρέψει σε φυγή τους αρχαίους Αθηναίους, που συγκεντρώνονταν στην αγορά. Κατά τον Αιμιλιανό, ένας ποντικός έκανε τον Φάβιο Μάξιμο να παραιτηθεί από τη δικτατορία και, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, η εκστρατεία του Μαρκέλλου ξεκίνησε από κακούς οιωνούς, γιατί οι ποντικοί είχαν ροκανίσει τον χρυσό ναό του Διός.

Οι Ψύλλοι, λαός της Λιβύης, φημισμένοι για την ικανότητά τους να γοητεύουν τα φίδια, εξέθεταν στις οχιές τα νεογέννητα παιδιά τους, για να μάθουν αν ήταν νόμιμα ή όχι. Αν η οχιά δεν πείραζε το παιδί, η μητέρα του θεωρούνταν αθώα.

Άλλοι λαοί έγραφαν σ’ ένα φύλλο συκιάς μια ερώτηση. Αν το φύλλο δε μαραινόταν γρήγορα, η απάντηση θεωρούνταν ευνοϊκή. Άλλοι, πάλι, διάβαζαν το μέλλον τους στα πολύπλοκα σχήματα που σχηματίζονταν, όταν έχυναν λιωμένο μολύβι πάνω σ’ ένα υγρό τραπέζι.

Τέλος, οι αρχαίοι Σλάβοι, Γερμανοί και Άραβες, πριν ξεκινήσουν για πόλεμο, έγραφαν σε κάθε βέλος τους το όνομα μιας εχθρικής πόλης. Κατόπιν, ένα παιδί αναλάμβανε να ρίξει στην τύχη τα βέλη. Η σειρά που θα ακολουθούσε ήταν και η σειρά των πόλεων εναντίον των οποίων θα επιτίθονταν.

Εν κατακλείδι, δε θα πρέπει να ξεχνούμε την αστρολογία, που άκμασε κυρίως κατά τον Μεσαίωνα και που εξακολουθεί να αναπαράγεται μέχρι και σήμερα.

Η είδηση δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “ΕΜΠΡΟΣ”, στις 13/01/1962…