Ο Λόγος και η Οδός

                                                                                       (η εικόνα από εδώ)


Ἡ διδασκαλία μου εἶναι πολύ εὔκολη νά τήν καταλάβει κανείς καί νά
τήν ἐφαρμόσει. Κι ὅμως κανείς στόν κόσμο δέν μπορεῖ νά τήν
καταλάβει καί νά τήν ἐφαρμόσει. Κι αὐτό γιατί ἡ διδασκαλία μου
ξεκινᾶ ἀπό μιά βασική ἀρχή καί προέρχεται ἀπό ἕνα ὁλοκληρωμένο
σύστημα. Αὐτό δέν εἶναι κατανοητό, γι’ αὐτό εἶμαι ἄγνωστος.
- Lao Tzu (μετάφραση Gi-ming Shien)

Τόν Λόγο, στόν ὁποῖο ἀναφέρομαι, οἱ ἄνθρωποι πάντοτε φαίνονται νά
μήν τόν καταλαβαίνουν, τόσο πρίν τόν ἀκούσουν ὅσο καί μετά. Γιατί
ἄν καί τά πάντα συμβαίνουν σύμφωνα μέ τόν Λόγο, οἱ ἄνθρωποι
φέρονται σάν νά μήν τόν βιώνουν, ἀκόμη καί ὅταν μέ βλέπουν νά τούς
ἐξηγῶ μέ λόγια καί μέ πράξεις, ὅταν διακρίνω τό κάθε τι σύμφωνα
μέ τήν σύστασή του καί κηρύσσω πῶς εἶναι. Οἱ ἄλλοι ἄνθρωποι δέν
μποροῦν νά δοῦν τί κάνουν ἀφοῦ ξυπνήσουν, ὅπως ἀκριβῶς ξεχνοῦν τί
κάνουν ὅταν κοιμοῦνται.
- Ἡράκλειτος

ΤΟ TAO//ΛΟΓΟΣ
Τό βιβλίο Χριστός τό Αἰώνιο Tao εἶναι ἐμπνευσμένο ἀπό τή ζωή τοῦ
μελετητή τῆς Κινεζικῆς σοφίας Ἱερομονάχου Σεραφείμ Ρόουζ (ὁ ὁποῖος
τότε ἦταν γνωστός ὡς Εὐγένιος Ρόουζ), καί ἀπό τόν δάσκαλό του, τόν
φιλόσοφο Gi-ming Shien. Μένει κανείς ἔκπληκτος βλέποντας πόσο ἡ
ἀρχαία Κινεζική παράδοση ὅπως τήν μεταφέρει ὁ Gi-ming Shien μοιάζει
μέ τήν ἀρχαία Ἑλληνική παράδοση. Καί ὁ ἴδιος ὁ Gi-ming Shien δίδασκε
ὅτι πράγματι οἱ ἀπόψεις τῶν πρώτων Κινέζων καί Ἑλλήνων φιλοσόφων
γιά τό σύμπαν ἦσαν κατά βάση παρόμοιες.
«Στήν ἱστορία τῆς ἀρχαίας Κίνας», ἔλεγε ὁ π. Σεραφείμ, «ὑπάρχουν
στιγμές ὅπου εἶναι ἐντελῶς ἀπίστευτο πῶς τά ἴδια πράγματα συνέβησαν
στήν Κινέζικη ζωή ὅπως καί στή Δύση, παρόλο πού ἐξωτερικά δέν ὑπῆρχε
σύνδεση μεταξύ τῶν δύο πολιτισμῶν. Οἱ πρῶτοι Ἕλληνες φιλόσοφοι -
Θαλῆς καί λοιποί - ἔζησαν γύρω στόν ἕκτο π. Χ. αἰώνα, περίπου δηλαδή
τήν ἐποχή πού ἔζησε καί ὁ Κονφούκιος στήν Κίνα καί ὁ Βούδας στήν
Ἰνδία. Μοιάζει σάν αὐτό νά ἦταν πράγματι ἕνα πνεῦμα τῶν καιρῶν.»
Ὁ Ἡράκλειτος, πού εἶχε γεννηθεῖ κατά τά μέσα τοῦ ἕκτου π. Χ.
αἰώνα, ἦταν ὁ πρῶτος ἀπό αὐτούς τούς Ἕλληνες φιλοσόφους. Ἐξαιτίας
τοῦ αἰνιγματικοῦ χαρακτήρα τῶν γραφόμενών του, εἶχε ἐπονομαστεῖ «ὁ
σκοτεινός φιλόσοφος» ἀκόμη καί στήν ἀρχαιότητα. Τήν φιλοσοφία του
τήν εἶχε βασίσει στό «Λόγο» - μιά ἔννοια πού ἐνέχει τό νόημα τοῦ μέτρου,
τῆς ἀναλογίας, τοῦ προτύπου. Ὁ Λόγος κατά τόν Ἡράκλειτο, σύμφωνα
μέ ἕνα ἐγχειρίδιο γιά τήν Ἑλληνική φιλοσοφία, «εἶναι ἡ πρώτη ἀρχή τῆς
γνώσης: ἡ κατανόηση τοῦ κόσμου ἐνέχει τήν κατανόηση τῆς δομῆς ἤ
προτύπου τοῦ κόσμου, μιά δομή κρυμμένη ἀπό τά μάτια τῶν
συνηθισμένων ἀνθρώπων. Ὁ Λόγος εἶναι ἐπίσης ἡ πρώτη ἀρχή τῆς
ὕπαρξης, αὐτή ἡ ἑνότητα τῆς ἐξελικτικῆς πορείας τοῦ κόσμου, ἑνότητα
πού συντηρεῖ αὐτή τήν ἴδια τήν ἐξελικτική πορεία. Αὐτή ἡ ἑνότητα εἶναι
κρυμμένη κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια, γιατί εἶναι μιά ἑνότητα ποικίλων καί
συγκρουόμενων ἀντιθέτων, καί σ’ αὐτή τή σύγκρουση ὁ Λόγος διατηρεῖ
μιά διαρκή ἰσορροπία...Τήν κάθε στιγμή ὁ Λόγος διατηρεῖ τό σύμπαν σέ
ἰσορροπία.» Ἄν καί ὁ Ἡράκλειτος δίδαξε ὅτι «τά πάντα ῥεῖ καί οὐδέν
μένει», ἤξερε ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Λόγος ἦταν σταθερός, ἦταν τό μέτρο, τό
πρότυπο τῆς ροῆς.
Τήν ἴδια περίπου ἐποχή πού ὁ Ἡράκλειτος ἔζησε στήν Ἑλλάδα,
στήν Κίνα ἔζησε ὁ φιλόσοφος Lao Tzu («Παλαιός Διδάσκαλος»). Ὁ Lao Tzu
ἔγραψε γιά τό ἴδιο συμπαντικό Πρότυπο, γιά τήν ἴδια Ἀρχή πού διατηρεῖ
τήν συμπαντική τάξη, τήν ὁποία ὁ Ἡράκλειτος ὀνόμαζε Λόγο. «Δέν
γνωρίζω τό ὄνομά Του, ἀλλά τό ἀποκαλῶ Ὁδό (Tao)». Τό Tao ἦταν ἕνα
σύμβολο βασικό γιά τήν Κινέζικη σκέψη,ὅπως ἦταν ὁ Λόγος γιά τήν
Ἑλληνική σκέψη. Γιά τόν Lao Tzu, ἡ Ὁδός ἦταν ἀκριβῶς αὐτό πού σήμαινε
τό ὄνομα πού τῆς εἶχε δώσει, μέ τήν πλήρη μεταφυσική του ἔννοια: ἡ
Ὁδός, ἡ Ἀτραπός ἤ τό Πρότυπο τοῦ Οὐρανοῦ, ἡ Πορεία πού τά πάντα
ἀκολουθοῦν. Ἡ Ὁδός εἶναι ἡ ἄκτιστη αἰτία ὅλων τῶν πραγμάτων. Ἡ Ὁδός
δημιουργεῖ, ἡ Ὁδός «ἀνατρέφει, τελειοποιεῖ καί ὡριμάζει, σκεπάζει καί
ἀναπαύει, θρέφει καί προστατεύει» τή δημιουργία, ἐξισορροπώντας τήν
πάλη τῶν ἀντιθέτων μέ τό νά μήν μπαίνει ἡ ἴδια σέ διαμάχη.
Ἀπό τά γραπτά τοῦ Ἡράκλειτου, μόνο μερικά ἀποσπάσματα ἔχουν
φθάσει μέχρις ἐμᾶς. Ἀλλά ἀπό τόν Lao Tzu ἔχουμε ὁλόκληρα τά 81
κεφάλαια τοῦ Tao Teh Ching. Ἀπό ὅλους τούς Ἀρχαίους φιλοσόφους, ὁ Lao
Tzu ἦρθε πιό κοντά στό νά ἀφομοιώσει τήν οὐσία τῆς πραγματικότητας
καί νά περιγράψει τό Tao ἤ Λόγο. Τό Tao Teh Ching του ἀντιπροσωπεύει
τήν ἐπιτομή τῆς γνώσης πού μπορεῖ κανείς νά ἀποκτήσει διαισθητικά,
μέσω κατανόησης τῆς συμπαντικῆς Ἀρχῆς καί Προτύπου πού ἔχει
ἐκδηλωθεῖ στήν κτιστή τάξη.
Ἕξι αἰῶνες μετά τόν Ἡράκλειτο καί τόν Lao Tzu, ἔζησε στήν Πάτμο
ἕνας γέρος, γκριζομάλλης ἐρημίτης πού λεγόταν Ἰωάννης. Ὅταν ἦταν
αὐτοεξόριστος σέ μιά σπηλιά στό νησί, ὑπαγόρευσε στόν μαθητή του
Πρόχορο αὐτό πού εἶχε λάβει μέσω ἄμεσης ἀποκάλυψης ἀπό τό οὐράνιο
βασίλειο, ἀπό Θεϊκό ὅραμα, καί ἔτσι ἔδωσε στόν κόσμο λόγια πού ποτέ
δέν πίστευε ὅτι θά ἄκουγε:
Ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος,
Καί ὁ Λόγος ἦν πρός τόν Θεό,
Καί Θεός ἦν ὁ Λόγος.
Οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρός τόν Θεόν.
Πάντα δι’Αὐτοῦ ἐγένετο,
Καί χωρίς Αὐτοῦ οὐδέ ἕν ὅ γέγονεν.
Ἐν αὐτῷ ζωή ἦν, καί ἡ ζωή ἦν τό φῶς τῶν ἀνθρώπων.
Καί τό φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καί ἡ σκοτία αὐτό οὐ κατέλαβεν….
Ἐν τῷ κόσμῳ ἦν, καί ὁ κόσμος δι’Αὐτοῦ ἐγένετο,
Καί ὁ κόσμος Αὐτόν οὐκ ἔγνω…
Καί ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο
Καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν,
Καί ἐθεασάμεθα τήν δόξαν Αὐτοῦ.

Αὐτός ἦταν ὁ ἴδιος ὁ Λόγος γιά τόν ὁποῖο ὁ Ἡράκλειτος εἶχε πεῖ ὅτι
πάντοτε οἱ ἄνθρωποι «φαίνονται νά μήν τόν καταλαβαίνουν». Αὐτό ἦταν
τό ἴδιο τό Tao γιά τό ὁποῖο ὁ Lao Tzu εἶχε πεῖ ὅτι «κανείς στόν κόσμο δέν
μπορεῖ νά τό καταλάβει». Δικαιολογημένα κάποιοι εὐαίσθητοι Κινέζοι
μεταφραστές τοῦ κατά Ἰωάννη Εὐαγγελίου, γνωρίζοντας ὅτι τό «Tao»
σήμαινε γιά τούς Κινέζους ὅ,τι ὁ Λόγος σήμαινε γιά τούς Ἕλληνες,
ἀπέδωσαν τόν πρῶτο στίχο τοῦ Εὐαγγελίου ὡς «ἐν ἀρχῇ ἦν τό Tao».
Ὅταν ὁ Ἀπόστολος Ἰωάννης ἔγραψε τό Εὐαγγέλιό του, χωρίς
ἀμφιβολία εἶχε ὑπ’ὄψη του τό σύμβολο τοῦ Λόγου πού ἦταν πολύ κοινό
στήν ἑλληνική φιλοσοφία. Ἀλλά - ὅπως μποροῦμε εὔκολα νά δοῦμε ἄν
συγκρίνουμε αὐτό τό Εὐαγγέλιο μέ τούς γρίφους τοῦ Ἡράκλειτου ἤ
ἄλλων φιλοσόφων - ὅταν μίλησε ἐξ ἀποκαλύψεως δέν δανείστηκε ἁπλά
ἕναν ἀρχαιοελληνικό ὅρο. Μᾶλλον μεταμόρφωσε αὐτόν τόν ὅρο,
φέρνοντας στό φῶς τήν πληρότητα τῆς μυστικιστικῆς γνώσης. Ὅταν
μίλησε γιά τόν Λόγο, δέν τό ἔκανε πιά μέ γρίφους, σάν κάποιος πού εἶχε
ἁπλά κάποια φευγαλέα αἴσθηση ἀπό τά ἴχνη τοῦ Λόγου στήν φύση. Γιατί
τώρα ὁ Λόγος - ἡ Ἀρχή πού δημιουργεῖ, συντηρεῖ, διαμορφώνει καί βάζει
τάξη στή φύση –σάρξ ἐγένετο, καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν γιά μοναδική φορά
στήν ἱστορία. Καί ὁ Ἰωάννης, ὁ μαθητής Του, Τόν εἶχε δεῖ. Ἐθεάσατο τήν
δόξαν Του καί ἄκουσε τά λόγια πού βγῆκαν ἀπό τό στόμα Του. Ἀξιώθηκε
νά βρεθεῖ πολύ κοντά σέ Αὐτόν πού πρίν μόνο ἁμυδρά μποροῦσε νά
ἰδωθεῖ, νά γείρει στό στῆθος Του καί, στό μεγαλύτερο τῶν μυστηρίων, νά
Τόν δεχθεῖ μέσα του στόν Μυστικό Δεῖπνο.
Ἔτσι, ἐνῶ τό Tao Teh Ching τοῦ Lao Tzu ἐκφράζει τό ὑψηλότερο πού
μπορεῖ κανείς νά γνωρίσει διαισθητικά, τό κατά Ἰωάννη Εὐαγγέλιο
ἐκφράζει τό ὑψηλότερο πού μπορεῖ κανείς νά γνωρίσει ἐξ ἀποκαλύψεως,
δηλαδή, ὅταν ὁ Θεός φανερώνει τόν ἑαυτό Του καί βιώνεται μέ τρόπο ὅσο
τό δυνατόν πιό ἁπτό.
(Από το βιβλίο "Χριστός το αιώνιο Ταό" του ιερομ.Δαμασκηνού)