Ισλάμ και ειρηνική συνύπαρξη

https://slpress.gr/idees/poso-symvato-me-tin-eiriniki-synyparxi-einai-to-islam/

 Πόσο συμβατό με την ειρηνική συνύπαρξη είναι το Ισλάμ, Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος


Τό ὅραμα μιᾶς ἐνσυνείδητης καί δημιουργικῆς εἰρηνικῆς συνυπάρξεως βοηθεῖ ἕνα γενικότερο, παγκόσμιο, εὐνοϊκό κλίμα. Στίς τελευταῖες δεκαετίες, την ἐποχή ἀκόμη πού ἡ Ἀλβανία ἦταν τελείως ἀπομονωμένη, καλλιεργήθηκε ὁ διάλογος μεταξύ τῶν χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν, βελτιώθηκαν οἱ σχέσεις Ὀρθοδόξων καί Ρωμαιοκαθολικῶν καί σέ διάφορες περιοχές τῆς ὑφηλίου ἀναπτύχθηκαν οἱ διάλογοι μεταξύ Χριστιανισμοῦ και Ισλάμ, μέ στόχο νά μελετηθοῦν ἀπό κοινοῦ παλαιά θεωρητικά ζητήματα, ἀλλά καί σύγχρονοι κοινοί προβληματισμοί.

Οἱ ριζικότερες ζυμώσεις μέσα στούς μουσουλμανικούς καί χριστιανικούς κύκλους σχετικά μέ την ἔννοια καί τή σημασία τῶν «ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων» ἔγιναν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στά χρόνια αὐτά, λοιπόν, οἱ Ἀλβανοί διανοούμενοι ὅλων τῶν θρησκευτικῶν παραδόσεων, ζώντας στήν αἰχμαλωσία τοῦ ἀθεϊστικοῦ καθεστῶτος, δεν ἦταν σέ θέση νά συμμετάσχουν σ᾽ αὐτή τήν ἀναζήτηση γιά ἀφομοίωση τῶν νέων παραμέτρων τοῦ προβλήματος.





Σχετικές πρωτοβουλίες ἔχουν ἀναληφθεῖ τόσο ἀπό χριστιανικῆς πλευρᾶς, ὅσο καί ἀπό μουσουλμανικῆς. Ἐπανειλημμένως στίς τελευταῖες δεκαετίες ἔχουν συναντηθεῖ ἐκπρόσωποι τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών καί τοῦ Βατικανοῦ με ἐκπροσώπους τοῦ Παγκοσμίου Μουσουλμανικοῦ Συνεδρίου (Muslim World Congress) καί τοῦ Παγκοσμίου Μουσουλμανικοῦ Συνδέσμου (World Muslim League), για ἀνταλλαγή πληροφοριῶν και ἀπόψεων.

Ἐπίσης ὑπῆρξαν διάφορες πρωτοβουλίες Ὀρθοδόξων (Ὀρθόδοξον Κέντρον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου – Σαμπεζύ Γενεύης, Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας, Θεολογικές ὁμάδες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος). Ἡ διάθεση ὅμως γιά διάλογο καί συνεργασία δέν εἶναι κάτι γενικό στούς σύγχρονους χριστιανικούς και μουσουλμανικούς κύκλους. Σέ πολλές περιπτώσεις, ἀντίθετα, διατηρεῖται ἡ καχυποψία, ἡ ἀντιπαράθεση, ἀκόμη καί ἡ ἐχθρότητα. Ἀλλά ἡ τάση πρός μια εὐρύτερη προσέγγιση καί ἐπικοινωνία αὐξάνει.

Ισλάμ και ανθρώπινα δικαιώματα

Σήμερα, καθώς ἡ θρησκευτική συνείδηση καί σκέψη ἀναπτύσσονται καί πάλι, εἶναι ἐπιβεβλημένο να προχωρήσουμε μέ βάση τίς πηγές τοῦ θρησκευτικοῦ μας πιστεύω, ἀλλά ἀκόμη καί τήν πιό ὥριμη ἑρμηνεία πού ἔχουν προσφέρει οἱ τελευταῖες δεκαετίες στό θέμα τῆς ἐλευθερίας τῆς συνειδήσεως καί γενικότερα τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων. Γιά τήν ὀρθή κατανόηση τοῦ ζητήματος τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων μέσα στό πλαίσιο τοῦ Ἰσλάμ καί τοῦ Χριστιανισμοῦ χρειάζεται νά ἐπανεξετασθεῖ ἡ διδασκαλία τους γιά τόν ἄνθρωπο.


Ἀξίωμα γιά τό Ἰσλάμ παραμένει ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖ ἕνα «σημεῖο» θεϊκό. Ὁ ἀραβικός ὅρος aya (σημεῖο), κατά τήν ἔκφραση τοῦ μουσουλμάνου φιλοσόφου Ibn Arabi, δηλώνει τή σαφῆ ἀπόδειξη ἑνός πράγματος, τήν καταφανῆ δύναμή του καί το ἐμφανές σημάδι τῆς παρουσίας του. Ἡ ἀξιοπρέπεια τοῦ κάθε ἀνθρώπου, λοιπόν, πηγάζει ἀπό τή φύση του· και ἐδῶ στηρίζεται κάθε περαιτέρω σκέψη περί δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου. Στό ἀποχαιρετιστήριο προσκύνημά του στή Μέκκα, ὁ Μωάμεθ τόνισε: «Ὦ ἄνθρωποι! ἐπλάσαμεν ὑμᾶς ἄρσεν καὶ θῆλυ, κατατάξαντες ὑμᾶς ἀνὰ οἴκους καὶ φυλάς, ὅπως ἀναγνωρίζησθε μεταξὺ ὑμῶν. Ὁ ἱκανώτερος παρὰ τῷ Θεῷ εἶναι ὁ φοβούμενος τόν Κύριον» (Κοράνιο, 49:13).

Συγχρόνως ὅμως τό Ἰσλάμ τονίζει: Πρῶτον, τήν κοινωνικότητα τοῦ ἀνθρώπου, τις διασυνδέσεις του με τό πολιτικό, οἰκονομικό καί πολιτιστικό σύνολο. Και δεύτερον, τόν ἄμεσο δεσμό καί τήν ἐξάρτησή του ἀπό τόν Θεό, πράγμα πού σημαίνει τή σχετικότητα τῆς ἀνθρώπινης θέσεως, τήν κατάσταση ὑποταγῆς στό θεῖο θέλημα (Islām). «Κάθε ἄνθρωπος εἶναι οὐσιαστικά δοῦλος τοῦ Θεοῦ, ἑπομένως δέν ὑφίσταται αὐτόνομη ἀνθρώπινη ἀξία. Ἕνας ἀνθρωπισμός ἀποκομμένος ἀπό τό αἰώνιο, στερημένος ἀπό τήν πνευματική διάσταση, εἶναι ἀκατανόητος γιά τό Ἰσλάμ· θά κινδύνευε νά ὁδηγήσει σε μία θεοποίηση τοῦ ἀνθρώπου», ὑπογραμμίζουν σύγχρονοι στοχαστές.



Οἱ πιό μετριοπαθεῖς, πού δέν ἀποτελοῦν συνήθως τήν πλειοψηφία, βλέπουν θετικά τις διακηρύξεις γιά τά δικαιώματα τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ σύγχρονη δυτική ἔκφραση «δικαιώματα τοῦ ἀτόμου» θά μποροῦσε, κατά τόν Ihsan Hamid Al-Mafregy, καθηγητή τῆς Νομικῆς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Βαγδάτης, νά μεταφρασθεῖ στό Ἰσλάμ ὡς «ἠθικό δικαίωμα τοῦ πολίτη», μέ τονισμό τῆς φυσικῆς ἀξιοπρέπειας τοῦ ἀνθρώπου… Ὁ ἄνθρωπος ἔχει, σύμφωνα μέ τό Ἰσλάμ, μιά ἔμφυτη ἀξιοπρέπεια, μιά ἠθική ἀξία, τήν ὁποία οἱ συντάκτες τῆς Διακηρύξεως τῶν δικαιωμάτων τοῦ ἀνθρώπου ὀνόμασαν «λογική καί συνείδηση».

Το Κοράνι για τους μη μουσουλμάνους

Τήν ἀνθρώπινη ἀξιοπρέπεια ἀποδέχεται τό Ἰσλάμ καί γιά τούς ὀπαδούς τῶν ἄλλων μονοθεϊστικῶν θρησκειῶν. Σέβεται καί προστατεύει τά δικαιώματα τῶν μη μουσουλμάνων, τῶν dhimmis (προστατευομένων). Σέ μία παράδοση, ὁ προφήτης φέρεται νά δηλώνει προτοῦ πεθάνει: «Διατηρήσετε τήν προστασία (dhimma), πού παρεχώρησα στούς μή μουσουλμάνους ὑπηκόους μου».

Τό Κοράνιο ὁρισμένες φορές ἀναφέρεται γενικῶς στούς μή μουσουλμάνους καί σέ ἄλλες περιπτώσεις εἰδικότερα στούς ὀπαδούς τοῦ Ἰησοῦ. Στά κορανικά αὐτά ἐδάφια ἄλλοτε διαφαίνεται κάποια συμπάθεια, ἄλλοτε μιά σαφής ἀντίθεση. Π.χ., «Θὰ ἀνακαλύψῃς ὅτι μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων οἱ Ἑβραῖοι καὶ οἱ Πολυθεϊσταὶ εἰσὶν ἐχθροὶ ἄσπονδοι τῶν Μουσουλμάνων, καὶ ὅτι οἱ καλούμενοι Χριστιανοί (Naṣā rā) εἶναι οἱ μᾶλλον διατεθειμένοι νά ἀγαπῶσι τούς πιστούς (δηλ. μουσουλμάνους)» (Κοράνιο, 5:85).

Ὅμως ἀλλοῦ καταφέρεται ἐναντίον καί τῶν μέν καί τῶν δέ: «Ὅσοι πιστοί! Μη συνάπτετε σχέσεις μετὰ τῶν Ἑβραίων, οὔτε μετὰ τῶν Χριστιανῶν· οὖτοι εἶναι φίλοι ἀλλήλων» (Κοράνιο, 5:56). Ἔτσι οἱ κατά καιρούς μουσουλμανικές ἀρχές εἶχαν την εὐχέρεια μιᾶς ἑρμηνείας ἀνάλογα μέ τίς διαμορφούμενες συνθῆκες καί τή δυνατότητα νά ἀποφασίζουν ἑκάστοτε την ἐπιθυμητή στάση.



Πάντως, ἀκόμη καί μέσα στό καθαυτό ἰσλαμικό κράτος θεωρητικά ἀναγνωρίζονται δικαιώματα στους μή μουσουλμάνους, ὅπως: α) ἀτομική ἐλευθερία κινήσεως, ἐμπορίου, ὀργανώσεως τῶν κοινοτήτων τους· β) δικαιώματα σχετιζόμενα μέ εἰδικούς οἰκογενειακούς καί προσωπικούς θεσμούς· γ) ἐλευθερία ὀργανώσεως τόπων λατρείας, σχολείων, διατήρηση θρησκευτικῶν ἀργιῶν.

Μη ανοχή των πολυθεϊστών και των αθέων

Ἡ ἰσλαμική διάθεση γίνεται αὐστηρή καί μή ἀνεκτική ἀπέναντι στούς πολυθεϊστές και τούς ἀθέους. Ὁρισμένα κορανικά ἐδάφια –πού παραμένουν ὁ ἀναλλοίωτος λόγος τοῦ Θεοῦ– εἶναι καθοριστικά: «Ὅταν παρέλθωσιν οἱ ἱεροὶ μῆνες, τότε φονεύετε τοὺς πολυθεϊστάς, ὅπου ἂν συναντήσητε, ζωγρεῖτε δὲ πολιορκοῦντες καὶ ἐνεδρεύοντες αὐτούς. Ἐὰν ὅμως μετανοήσωσιν, ἐὰν τηρήσωσι τὴν προσευχήν, ἐὰν ἐλεήσωσιν, ἄφετε αὐτοὺς ἐλευθέρους» (Κοράνιο, 9:5).

Ὅσοι κινοῦνται ἐκτός θρησκευτικῆς πίστεως –και σήμερα στήν Ἀλβανία εἶναι πολλοί– πῶς θά ἀντιμετωπισθοῦν; Αὐτό εἶναι ἕνα κρίσιμο ἐρώτημα, ἀλλά τό Ἰσλάμ αὐτοπροσδιορίζεται ὡς «ἡ θρησκεία τῆς λογικῆς» καί ἀσφαλῶς θά ἀναζητηθεῖ λογική πρόταση ἀνταποκρινόμενη στίς σύγχρονες συνθῆκες τῆς ὑφηλίου.

Ἡ ἡγετική, λοιπόν, τάξη τῶν μουσουλμάνων σουννιτῶν τῆς Ἀλβανίας στή νέα ἐπαφή τους μέ τό παγκόσμιο Ἰσλάμ συναντᾶ δύο τάσεις: τήν ἀπόλυτη-φανατική καί τη μετριοπαθῆ-διαλογική. Ἡ παράδοση τοῦ Ἰσλάμ στήν Ἀλβανία ἕως σήμερα κινήθηκε βασικά στή δεύτερη κατεύθυνση, δείγματα τῆς ὁποίας κυρίως ἀναφέραμε, και ἀσφαλῶς μόνον αὐτή μπορεῖ νά συμβάλει στήν εἰρηνική συνύπαρξη.

Ὅσο γιά τους μπεκτασῆδες, οἱ ὁποῖοι συνδυάζουν στοιχεῖα σηιτικῆς ἰσλαμικῆς παραδόσεως, χριστιανικῆς, ἀλλ᾽ ἀκόμη ἰνδικῆς φιλοσοφίας καί μυστικισμοῦ, αὐτοί ἀνέκαθεν ὑπῆρξαν πολύ εὐέλικτοι καί ἀνοικτοί σέ ἀνθρώπους ἄλλων θρησκειῶν, καθώς ἐπίσης καί στίς σύγχρονες ἰδεολογίες.