Haaretz Σάββατο 16.2.2019
Του Nir Hasson
Του Nir Hasson
Κυριαρχούσε στο τοπίο της Ιερουσαλήμ για 1.300 χρόνια χωρίς ωστόσο να έχει δοθεί καμία αποδεκτή εξήγηση για το λόγο της κατασκευής του
Ο Θόλος του Βράχου κυριαρχούσε στο τοπίο της Ιερουσαλήμ για 1.300 χρόνια ενώ αποτέλεσε το έναυσμα για διαφωνίες μεταξύ των ερευνητών της Πρώιμης Ισλαμικής Ιστορίας σχετικά με το λόγο που χτίστηκε μια τόσο αλαζονική κατασκευή.
Για χρόνια, δύο ήσαν οι αποδεκτές απαντήσεις στο ερώτημα της ανέγερσης του τεμένους επί του Όρους του Ναού το 691. Σε άρθρο ισραηλινής ερευνήτριας που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, προτείνεται μια τρίτη εξήγηση, η οποία και προκάλεσε μια νέα σειρά διχογνωμιών.
Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο Αμπντέλ Μαλέκ Μπεν Μάρουαν, χαλίφης των Ομαϋαδών, αποφάσισε να κατασκευάσει ένα θόλο λόγω της ανάγκης της ύπαρξης ενός κεντρικού θρησκευτικού σημείου εκτός της Μέκκας. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, η Μέκκα βρισκόταν υπό την εξουσία του αντιπάλου του, Αμπντ Άλλα Ιμπν Αλ-Ζουμπαΐρ, ο οποίος είχε επαναστατήσει εναντίον των Ομαϋαδών και είχε καταλάβει την ιερή πόλη. Άλλοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο Αμπντέλ Μαλέκ χρειαζόταν μία κατασκευή για να ανταγωνιστεί τις μεγαλοπρεπείς εκκλησίες που είχαν χτίσει οι Χριστιανοί στην Ιερουσαλήμ, προκειμένου να ενισχύσει τη μουσουλμανική εξουσία στην πόλη.
Σε πρόσφατο άρθρο της στο περιοδικό Cathedra που εκδίδεται από το (ινστιτούτο) Γιαντ Μπεν-Τσβί, η Δρ Μίλκα Λεβί-Ρούμπιν υποστηρίζει ότι ο Θόλος του Βράχαρχου κατασκευάστηκε προκειμένου να αποκατασταθεί η θέση της Ιερουσαλήμ στο περιφερειακό χάρτη των θρησκευτικών τόπων, όχι έναντι της Μέκκας αλλά περισσότερο έναντι της αντιπάλου της, της Κωνσταντινούπολης, που ήταν η πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι Μουσουλμάνοι εξαρτώνται από τις εβραϊκές παραδόσεις της περιοχής.
Η Λεβί-Ρούμπιν υποστηρίζει ότι οι κατασκευαστές του χρυσού θόλου θεώρησαν τον εαυτό τους ως συνεχιστές του Δαβίδ και του Σολομώντα και το οικοδόμημα ως κάτι όχι λιγότερο από μια μεταμόρφωση του εβραϊκού άγιου Ναού. Σύμφωνα με τη Λεβί-Ρούμπιν ο Θόλος του Βράχου θα πρέπει να εξεταστεί όχι μόνο σε σχέση με την Κάαμπα στη Μέκκα και την Εκκλησία του Αγίου Δισκοπότηρου στην Ιερουσαλήμ αλλά και σε σχέση με το πλαίσιο της αντιπαλότητας μεταξύ των Ομαϋαδών και της Κωνσταντινούπολης, στην καρδιά της οποίας βρισκόταν η τεράστια εκκλησία της Αγίας Σοφίας.
Η υστέρηση της Ιερουσαλήμ
Μεταξύ του τετάρτου και του εβδόμου αι. η Ιερουσαλήμ αποτελούσε κεντρικό χριστιανικό σημείο για την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Γιγαντιαίες εκκλησίες χτίστηκαν και γέμισαν από προσκυνητές. Όμως η πόλη έπρεπε να ανταγωνιστεί την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη, η οποία αυτοπροσδιορίζεται πλέον ως “η Νέα Ιερουσαλήμ”. Μια έκφραση αυτού του ανταγωνισμού μπορεί να εντοπιστεί στο θρύλο σχετικά με τον τοπικό κυβερνήτη που προσπάθησε να στείλει στην Κωνσταντινούπολη μια ιερή πέτρα πάνω στην οποία η Μαρία έβαλε τον Ιησού να ξεκουραστεί, αλλά η πέτρα δεν έφευγε από την Ιερουσαλήμ και εκείνος έπρεπε να την τοποθετήσει εντός της Εκκλησίας του Αγίου Δισκοπότηρου.
Ο ανταγωνισμός κορυφώθηκε κατά τον έκτο αι., όταν ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός ολοκλήρωσε την κατασκευή του μεγαλύτερου και μεγαλοπρεπέστερου κτίσματος της περιόδου, της Εκκλησίας της Αγίας Σοφίας. Σύμφωνα με πηγές της περιόδου σχετικές με τη μεγαλοπρεπή εκκλησία ως αντικαταστάτρια του Εβραϊκού Ναού στην Ιερουσαλήμ, καθώς και με μεταγενέστερες πηγές, ο Ιουστινιανός είπε το εξής, όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή: "Νενίκηκά σε Σολομών!" Έδωσε μάλιστα και διαταγή να τοποθετηθεί άγαλμα του Σολομώντα στην εκκλησία που να σηματοδοτεί τη χριστιανική νίκη.
Η εκκλησία περιγράφεται ως "θεϊκός θρόνος" ενώ μεταφέρθηκαν εκεί από την Ιερουσαλήμ υπολείμματα του ιερού σταυρού. Το 638 ο ανταγωνισμός τερματίστηκε με την κατάληψή της από τους Μουσουλμάνους και η Κωνσταντινούπολη έγινε το επίκεντρο της Χριστιανοσύνης.
Πολλοί ερευνητές εξέτασαν τους δεσμούς μεταξύ των νέων μουσουλμάνων κυβερνητών της Ιερουσαλήμ και της Εβραϊκής παράδοσης, ειδικά με τους Όρους του Ναού. Ο κατακτητής της Ιερουσαλήμ, Αμάρ Μπεν Αλ Κατίμπ, μετέβη στο Όρος του Ναού με οδηγό του έναν πικραμένο Εβραίο, εμβρόντητο από το γεγονός ότι οι Χριστιανοί είχαν μετατρέψει το χώρο σε σκουπιδότοπο. Αρκετές παραδόσεις αναφέρουν ότι ήταν τόσο μεγάλη η επιθυμία των Χριστιανών να εξευτελίσουν το Όρος του Ναού ώστε "οι βυζαντινές γυναίκες πετούσαν τα κουρέλια της εμμηνόρροιάς τους εκεί", όπως αναφέρεται στον "Έπαινο της Ιερουσαλήμ", μια μουσουλμανική πηγή του ογδόου αιώνος. Η Λεβί-Ρούμπιν υποστηρίζει ότι η βεβήλωση του ιερού τόπου και η αναίδεια (σ.μ. η λέξη "χουτσπά" σημαίνει θρασύτητα, ξεδιαντροπιά, ξετσιπωσιά και συνιστά μια εξαιρετικά παρακμιακή κατάσταση για το άτομο) των Χριστιανών να ονομάσουν την Κωνσταντινούπολη "Νέα Ιερουσαλήμ" ήταν το κίνητρο πίσω από το μεγάλο κατασκευαστικό σχέδιο του Θόλου του Ναού.
Αυτή ήταν μια περίοδος, όπου η αντιπαλότητα μεταξύ Βυζαντινών και Μουσουλμάνων έφτασε στο αποκορύφωμά της "και οι Μουσουλμάνοι έτρεφαν ακόμη την ελπίδα να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη" λέει η Λεβί-Ρούμπιν. "Οι πολιτικές προσδοκίες τους στηρίζονταν από θεολογικούς ισχυρισμούς ότι η Κωνσταντινούπολη ήταν αλαζονική, όταν διακήρυττε ότι είχε πάρει την κεντρική θέση της Ιερουσαλήμ και ότι ήταν θεϊκός θρόνος, καθώς και ότι οι Χριστιανοί είχαν σκοπίμως μολύνει το Όρος του Ναού".
Ενδείξεις των παραπάνω υπάρχουν επίσης και σε γραπτά του ιστορικού του 10ου αι. Μουχάμαντ αλ-Ταμπαρί. "Ο Θ_ός έστειλε έναν προφήτη στην θαμμένη μέσα στα σκουπίδια πόλη και είπε ότι η Ιερουσαλήμ πρέπει να καθαριστεί. Ένας άλλος προφήτης εστάλη στην Κωνσταντινούπολη, στάθηκε σε ένα λόφο και είπε: "Ω! Κωνσταντινούπολη! Τι έκανε ο λαός σου στο σπίτι μου; το κατέστρεψε". Ο αλ-Ταμπαρί επίσης παραθέτει μια προφητεία για την καταστροφή της χριστιανικής Κωνσταντινουπόλεως λόγω της αμαρτωλής συμπεριφοράς της απέναντι στην Ιερουσαλήμ.
Το κτίσμα αυτό καθ' αυτό είναι σχεδόν μοναδικό. Δεν είναι τζαμί αλλά ένα μνημείο ρωμαϊκής-βυζαντινής τεχνοτροπίας, παρόμοιο με το Πάνθεον της Ρώμης. Αρχικά το κτίριο είχε διαφορετική λειτουργία από αυτή ενός κανονικού τεμένους. Στο παρελθόν πολλοί ερευνητές είχαν παρατηρήσει ότι μπορούσαν να εντοπιστούν εβραϊκές παραδόσεις στο πρώιμο κτίσμα. Πολλές από αυτές τις παραδόσεις εμφανίζονται στον "Έπαινο της Ιερουσαλήμ". Σύμφωνα με πολλές παραδόσεις, λάμβαναν χώρα εκεί επετειακές τελετές για τον Ναό (σ.μ. του Σολομώντα), συμπεριλαμβανομένης της χρήσης θυμιάματος, της τελετουργικής καθαρότητας, λειτουργιών που γίνονταν από ιερείς, ακόμη και ειδικών τελετών που γίνονταν κάθε Δευτέρα και Πέμπτη, παρόμοιων με αυτών της εβραϊκής παράδοσης της δημόσιας ανάγνωσης της Τορά κατά τις ίδιες μέρες.
Η εβραϊκή παράδοση διείσδυσε και στη γλώσσα κι έτσι η Ιερουσαλήμ έλαβε τα ονόματα Μπέιτ αλ-Μάκντες και Χεϊκάλ, αμφότερα δηλούντα το μέρος όπου βρισκόταν ο εβραϊκός Ναός. "Στο τελετουργικό λάμβαναν μέρος τόσο Εβραίοι όσο και Χριστιανοί, γεγονός που υποκρύπτει την επιθυμία αποκατάστασης της ιερότητας του μέρους που σκοπίμως είχαν βεβηλώσει οι Βυζαντινοί" λέει η Λεβί-Ρούμπιν.
Η Λεβί-Ρούμπιν παρατηρεί ότι ο υβριδικός χαρακτήρας του Θόλου του Βράχου άρχισε να εξαφανίζεται περί τα τέλη του 7ου αι., όταν προσέλαβε αποκλειστικά μουσουλμανικό χαρακτήρα, τον οποίο διατηρεί μέχρι σήμερα. Οι παραδόσεις που αφορούσαν το δεσμό μεταξύ Μέκκας και Ιερουσαλήμ ενισχύθηκαν εκείνη την εποχή, ενώ η πίστη ότι αυτό ήταν και το μέρος από όπου ο Μωάμεθ ανελήφθη στους ουρανούς κατά το νυχτερινό του ταξίδι εντοπίζεται επίσης εκείνη την εποχή. Το τζαμί που χτίστηκε πλησίον προσδιορίστηκε ως το "απώτατο τζαμί", το Τζαμί Αλ-Άκσα. Αργότερα ο όρος Αλ-Άκσα επεκτάθηκε και περιελάμβανε ολόκληρο το Όρος του Ναού, ενώ σήμερα οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν ολόκληρο το συγκρότημα -εκτάσεως 144 ντουνάμ ήτοι 36 στρεμμάτων- σαν ένα τζαμί. Φαίνεται ότι οι λεπτομέρειες που περιβάλλουν τα γεγονότα θα συνεχίσουν να απασχολούν τους ερευνητές για πολύ ακόμη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου