cohen
The Jewish learning 16.7.2012
Του Dr. James Loeffler*
Αν υπάρχει ένα Εβραϊκό τραγούδι που είναι γνωστό σε Εβραίους και μη Εβραίους παρόμοια, είναι αναμφίβολα το Hava Nagila. Από τις σκοτεινές ρίζες του στην Παλαιστίνη των αρχών του 20ου αιώνα, το τραγούδι έχει φτάσει να γίνει το αγαπημένο όλων σε γάμους, Mitzvahs αγοριών και κοριτσιών καθώς και σε Εβραϊκές και μη-Εβραϊκές πολιτιστικές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο. Με τους σύντομους στίχους και την απλή αλλά ξεχωριστή μελωδία του, το Hava Nagila έχει ηχογραφηθεί εκατοντάδες φορές από μουσικούς που κυμαίνονται από τον Neil Diamond, τις αδελφές Barry και τον Harry Belafonte ως τον σύγχρονο ποπ τραγουδιστή Ben Folds και τον θρύλο της Σερβικής Τσιγγάνικης μπάντας χάλκινων Boban Marcovic. Ωστόσο, παρόλη τη διαδεδομένη δημοτικότητά του, λίγοι γνωρίζουν την ιστορία αυτής της παγκόσμιας Εβραϊκής επιτυχίας.
Ανατολικοευρωπαϊκή Προέλευση
Όπως πολλά σύγχρονα Ισραηλινά και παραδοσιακά Εβραϊκά τραγούδια, το Hava Nagila ξεκίνησε την πορεία του ως μια Χασιδική μελωδία στην Ανατολική Ευρώπη. Εκεί ο σκοπός τραγουδιόταν ως nigun (βουβή μελωδία) μεταξύ των Sadigorer Hasidim οι οποίοι είχαν πάρει το όνομά τους από τη μικρή πόλη της Sadigora στη Μπουκοβίνα (σημερινή Ουκρανία) όπου ο Rizhiner Rebbe, Reb Yisroel Friedman (1798-1850) είχε εγκατασταθεί από τη Ρωσία και είχε δημιουργήσει την αυλή του το 1845.
Σε κάποιο σημείο γύρω στην αλλαγή του αιώνα, μια ομάδα Sadigorer Hasidim μετανάστευσε στην Ιερουσαλήμ και έφερε μαζί της το nigun. Εκεί η μελωδία μπορεί να έμενε εγκλωβισμένη στο κόσμο των Χασιδικών κοινοτήτων της Ιερουσαλήμ αν δεν υπήρχε ένας άνθρωπος, ο Avraham Zvi Idelsohn - πατέρας της Εβραϊκής μουσικολογίας.
Ο Idelsohn γεννήθηκε το 1882 στην Foelixburg (Filzburg), μια μικρή πόλη στην επαρχία Courland της Τσαρικής Ρωσίας (σημερινή Λετονία). Εκπαιδεύτηκε ως ψάλτης στη Ρωσία και σπούδασε κλασική μουσική σε ωδεία στο Βερολίνο και τη Λειψία προτού εγκατασταθεί στην Ιερουσαλήμ λίγο μετά το 1905. Σύντομα δραστηριοποιήθηκε ως μουσικός, δάσκαλος μουσικής και λόγιος στην Εβραϊκή κοινότητα εκεί.
Ως παθιασμένος Σιωνιστής, ο Idelsohn προσπάθησε να συγκεντρώσει και να διαφυλάξει τη λαϊκή μουσική των Εβραϊκών κοινοτήτων απ’ όλον τον κόσμο, χρησιμοποιώντας έναν φωνόγραφο για να καταγράψει τις παραδοσιακές μελωδίες της Υεμενικής, Ρωσικής, Γερμανικής και Μαροκινής κοινότητας καθώς και άλλων που συνάντησε στην Ιερουσαλήμ. Παράλληλα, προσπάθησε να εμπνεύσει ένα νέο στυλ σύγχρονης εθνικής μουσικής που θα ενοποιούσε τον Εβραϊκό λαό κατά την επιστροφή του στην ιστορική πατρίδα του στην Παλαιστίνη. Για το σκοπό αυτό, διασκεύασε και συνέθεσε πολλά νέα τραγούδια σε Εβραϊκή γλώσσα βασισμένα στις παραδοσιακές μελωδίες. Αυτά τα μοντέρνα τραγούδια με αρχαίες ρίζες γρήγορα έγιναν δημοφιλή ως νέα Εβραϊκά λαϊκά τραγούδια που τραγουδιόνταν σε κιμπούτς και moshavot (αγροτικοί οικισμοί) και τυπώνονταν σε ανθολογίες τραγουδιών στην Εβραϊκή κοινότητα (Yishuv) και πέρα από αυτή. Ανάμεσά τους ήταν το Hava Nagila.
Οι στίχοι
Ο Idelsohn μετέγραψε τη μελωδία Sadigorer το 1915 ενώ υπηρετούσε ως αρχιμουσικός στον Οθωμανικό στρατό κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1918 επέλεξε τον σκοπό για μια εορταστική συναυλία στην Ιερουσαλήμ μετά την ήττα των Τούρκων από τον Βρετανικό στρατό. Χωρίζοντας τη μελωδία σε τέσσερα μέρη, ο Idelsohn πρόσθεσε ένα Εβραϊκό κείμενο προερχόμενο από τους Ψαλμούς:
Hava nagila, hava nagila Ας χαρούμε, ας χαρούμε
Hava nagila ve-nismeha Ας χαρούμε και ας είμαστε χαρούμενοι
Hava neranena, hava neranena Ας τραγουδήσουμε, ας τραγουδήσουμε
Hava neranena ve-nismeha Ας τραγουδήσουμε και ας είμαστε χαρούμενοι
Uru, uru ahim Ξυπνήστε, ξυπνήστε αδέλφια
Uru ahim be-lev sameah Ξυπνήστε αδέλφια με μια χαρούμενη καρδιά
Τα λόγια αντηχούν το Βιβλικό στίχο: "Αύτη η ημέρα ην εποίησεν ο Κύριος αγαλλιασόμεθα και ευφρανθώμεν εν αυτή" – "Ze ha-yom asah adonai, nagila ve-nismeha bo" (Ψαλμοί 118:24). Χρόνια αργότερα, ένας από τους μαθητές του Idelsohn, ο Cantor Moshe Nathanson, ισχυρίστηκε ότι ο ίδιος είχε προτείνει τους στίχους στον δάσκαλό του. Όποια κι αν ήταν η αρχική πηγή λυρικής έμπνευσης, το τραγούδι έγινε αμέσως επιτυχία. Ο ίδιος ο Idelsohn θυμήθηκε αργότερα πως το τραγούδι εξαπλώθηκε εξαιρετικά γρήγορα:
"Η χορωδία το τραγούδησε και προφανώς αιχμαλώτισε τη φαντασία του κόσμου αφού, την επόμενη μέρα, άνδρες και γυναίκες τραγουδούσαν το τραγούδι σε όλη την Ιερουσαλήμ. Σε ελάχιστο χρόνο εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα και από εκεί σε όλο τον Εβραϊκό κόσμο". Ο Idelsohn πρωτοδημοσίευσε το τραγούδι σε μια Εβραϊκή συλλογή τραγουδιών το 1922. Σύντομα τραγουδιόταν σε όλο τον κόσμο, χαρακτηριζόμενο συνήθως ως ένα απλό "Παλαιστινιακό" ή "Εβραϊκό" λαϊκό τραγούδι χωρίς καμία αναφορά στην καταγωγή του, Χασιδική ή άλλη.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν την πρώτη εμφάνιση του, το Hava Nagila έγινε ένα παγκόσμιο σήμα κατατεθέν της Εβραϊκής ζωής. Ήδη από τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 τραγουδιόταν σε Σιωνιστικούς κύκλους στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη. Σύντομα το τραγούδι συμπεριλήφθηκε σε Εβραϊκές παιδικές συλλογές τραγουδιών στην Παλαιστίνη, την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Ταυτόχρονα, μουσικοί και Εβραίοι λαϊκοί τραγουδιστές άρχισαν να κυκλοφορούν εμπορικές εκτελέσεις του Hava Nagila. Μέχρι τη δεκαετία του 1940, το τραγούδι είχε γίνει ένα αναπόσπαστο στοιχείο Εβραϊκών γάμων, Mitzvahs και νεανικών εκδηλώσεων όπου τραγουδιόταν και χορευόταν ως ένας Ισραηλινού-στυλ κυκλικός λαϊκός χορός.
Ο Harry Τραγουδά Hava
Στη δεκαετία του 1950, το Hava Nagila άρχισε να προσελκύει την προσοχή γνωστών μη-Εβραίων ερμηνευτών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήταν η εποχή που δημοφιλείς Αμερικανοί τραγουδιστές είχαν αρχίσει να ερμηνεύουν λαϊκά τραγούδια απ’ όλον τον κόσμο. Μαζί με τα Italian, Calypso και άλλες εθνικές ποπ επιτυχίες, οι καλλιτέχνες στράφηκαν και προς το Hava Nagila.
Ο Κουβανικής καταγωγής θρύλος του μάμπο Machito και η αφρο-Κουβανική Ορχήστρα του ήταν ένα τέτοιο παράδειγμα. Η εκτέλεση του Hava Nagila το 1951 ως "Holiday Mambo" μετέτρεψε τη μελωδία σε μια χορευτική επιτυχία (για ν’ ακούσετε, κάντε κλικ εδώ). Ο Dick Dale, ο Καλιφορνέζος βασιλιάς της surf κιθάρας, σημείωσε μια μεγάλη επιτυχία με την διασκευή του τραγουδιού το 1963 (καθώς και το εξίσου διάσημο εξώφυλλο της "Μισιρλού" το 1962). Πάντως, ο μη-Εβραίος μουσικός που συνέβαλε περισσότερο στην καθιέρωση του Hava Nagila ως αγαπημένου πολιτισμικού προϊόντος ήταν ο διεθνής ποπ σταρ Harry Belafonte. Στη δεκαετία του 1950, ο Belafonte χρησιμοποιούσε το Hava Nagila για το κλείσιμο των παραστάσεών του λόγω της ξεσηκωτικής μελωδίας και των ελπιδοφόρων, αδελφικών στίχων του (για ν’ ακούσετε, κάντε κλικ εδώ). Η ηχογράφηση της ζωντανής συναυλίας που έδωσε στο Carnegie Hall το 1959 έγινε best-seller. Για μουσικούς όπως ο Machito, ο Dale και ο Belafonte, το Hava Nagila έδειχνε ιδιαίτερα ελκυστικό λόγω της πιασάρικης, αντισυμβατικής και ξεχωριστής Εβραϊκής μελωδίας και των αισιόδοξων, χαρούμενων και εύκολων στίχων του.
Το τραγουδάνε ακόμα
Η δημοτικότητα του Hava Nagila συνέχισε να μεγαλώνει τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 καθώς ακούστηκε σε Ισραηλινές ταινίες και Αμερικανικές Εβραϊκές γιορτές κάθε είδους. Ωστόσο, κατά τη δεκαετία του 1980 και του 1990, η δημοτικότητα του είχε φτάσει σε σημείο καρικατούρας. Μπορούσες να το ακούσεις σε τσιγγάνικους γάμους στη ΠΓΔΜ και τη Γιουγκοσλαβία, σε νυχτερινά κέντρα του Λας Βέγκας, σε Ισραηλινές τηλεοπτικές εκπομπές καθώς και σε Ευρωπαϊκά κλαμπ σε εκτέλεση techno. Μπαίνοντας στη μεταμοντέρνα φάση της δημοτικότητάς του, το Hava Nagila άρχισε ν’ αποτελεί αντικείμενο μουσικής παρωδίας από μουσικούς τόσο Εβραίους όσο και μη Εβραίους.
Τα τελευταία χρόνια, ο αριθμός των νέων εκτελέσεών του έχει πολλαπλασιαστεί με γεωμετρική πρόοδο ώστε να περιλάβει avant-garde jazz, πανκ ροκ (για ν’ ακούσετε το Me First και το Gimmes Gimme', κάντε κλικ εδώ) και reggae ηχογραφήσεις. Μερικοί παραδοσιακοί μουσικοί (klezmer) έχουν πάει τη μελωδία πίσω στις ρίζες της εκτελώντας το τραγούδι σε στυλ μιας αργής Χασιδικής βουβής μελωδίας (nigun). Παραδοσιακές ή υπερσύγχρονες, όλες αυτές οι εκτελέσεις στηρίζονται στη διάσημη, εύκολα αναγνωρίσιμη μελωδία του τραγουδιού. Παρότι συνεχίζει να εξελίσσεται σε πολλές διαφορετικές μουσικές κατευθύνσεις, το Hava Nagila παραμένει ένα παγκόσμιο σύμβολο Εβραϊκού τραγουδιού και εορτασμού.
*Ο Dr. James Loeffler είναι Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας και Εβραϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια και συγγραφέας του "The Most Musical Nation: Jews and Culture in the Late Russian Empire" (Το πιο Μουσικό Έθνος: Εβραίοι και Πολιτισμός στην Τέως Ρωσική Αυτοκρατορία) Yale U. Press, 2010.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου