Περί ράσου...

orthodoxia
Σοφία Καρεκλά

Μαύρο ως επί το πλείστον, μπλε και γκρι ως δεύτερες επιλογές κι εσχάτως, μεμονωμένες εμφανίσεις με βυσσινί, μπεζ, ακόμη και με λευκό. Τελικά, ποιο είναι το χρώμα που έχουν ή πρέπει να έχουν τα ράσα ιερέων και μητροπολιτών; Παραμένει το μαύρο; Κατ’ οικονομίαν ίσως, το μπλε τους θερινούς μήνες; Μπορεί ο κάθε ιερέας και μητροπολίτης να παρεκκλίνει από τα ειωθότα και να φορά χρώματα εκτός του μαύρου;

Κατά καιρούς, έχουν γίνει πολλές συζητήσεις ακόμη και συνέδρια για την αμφίεση των κληρικών ενώ έχουν γραφτεί κι αρκετά βιβλία. Ως το μόνο εγκεκριμένο κι αποδεκτό ένδυμα για ιερείς και μητροπολίτες έχει επικρατήσει εδώ κι αιώνες να είναι το ράσο. Τι γίνεται, όμως, με το χρώμα του; Παραμένει το μαύρο; Κατ’ οικονομίαν ίσως, το μπλε τους θερινούς μήνες; Μπορεί ο κάθε ιερέας και μητροπολίτης να παρεκκλίνει από τα ειωθότα και να φορά χρώματα εκτός του μαύρου; Μπορούν ιερείς και μητροπολίτες να κυκλοφορούν με βυσσινί και λευκό, όπως βλέπουμε πλέον ορισμένους;

Το μαύρο χρώμα για το ράσο υπάγεται στους εκκλησιαστικούς νόμους ή είναι ένας άγραφος κανόνας; Συμβολίζει το πένθος για τη χαμένη Βασιλεύουσα, όπως πιστεύουν ορισμένοι, ή για τις αμαρτίες του ποιμνίου; Συνήθεια αιώνων ή έχει βαθύτερο συμβολισμό;


Τα ερωτήματα είναι αρκετά κι ο προβληματισμός για το τι ισχύει τελικά σχετικά με το χρώμα του ράσου των κληρικών μεγάλος. Προκειμένου να μάθουμε τι ισχύει και τι όχι για το χρώμα του ράσου, θέλοντας να δώσουμε απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που κατά καιρούς απασχολούν κληρικούς και λαϊκούς γύρω από το συγκεκριμένο ζήτημα, το «ORTHODOXIA INFO» πραγματοποίησε εκτενή έρευνα γύρω από το χρώμα του ράσου των ιερέων και των μητροπολιτών της ελλαδικής εκκλησίας και παρουσιάζει τα ευρήματά του.

Το χρώμα και η παράδοση


Για να δούμε πώς ξεκίνησε και πώς καθιερώθηκε το μαύρο ράσο για ιερείς και μητροπολίτες, πρέπει να ανατρέξουμε αρκετούς αιώνες πίσω. «Το μαύρο αρχίζει να επιβάλλεται ως χρώμα για τα ενδύματα των ιερέων και των μητροπολιτών τον 7ο με 8ο αιώνα. Το σημερινό ζωστικό που φορούν όλοι οι κληρικοί είναι η εξέλιξη του χιτώνα. Το ράσο είναι λατινική λέξη. Σημαίνει ένδυμα λείο, χωρίς τρίχες, κι εμφανίζεται τον 9ο αιώνα. Έχει μαύρο χρώμα κατά τα καλογερικά πρότυπα», εξηγεί ο κ. Παναγιώτης Σκαλτσής, αναπληρωτής καθηγητής Λειτουργικής στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνει και ο μητροπολίτης Κίτρους κ. Γεώργιος. «Ιερείς και μητροπολίτες, στην αρχή δεν φορούσαν ράσα. Το ράσο, το χρώμα του οποίου είναι το μαύρο, προέκυψε από τους μοναχούς. Πρόκειται για μοναχική περιβολή που επηρέασε τον εφημεριακό κλήρο», τονίζει ο κ. Γεώργιος.

Κατά τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, μέχρι τον 4ο αιώνα, υπήρχε ελευθερία ως προς τα στοιχεία της ενδυμασίας του κλήρου. Ό,τι φορούσαν οι λαϊκοί, φορούσαν και οι κληρικοί. «Κριτήρια για την ενδυμασία του κλήρου εκείνη την εποχή ήταν η σοβαρότητα, η ευπρέπεια και η σεμνότητα», αναφέρει ο κ. Σκαλτσής.

Τα ίδια ενδυματολογικά κριτήρια ισχύουν και κατά τους βυζαντινούς χρόνους, μιας και δεν είχε θεσπιστεί ούτε τότε συγκεκριμένο ένδυμα για τους κληρικούς. Την εποχή εκείνη, αρχίζουν να εισέρχονται στην εκκλησία και άνθρωποι που προέρχονται από τον ειδωλολατρικό χώρο οι οποίοι επιθυμούν μεγαλοπρέπεια. Ο κλήρος αναβαθμίζεται κοινωνικά ενώ κάνει την εμφάνισή του ο μοναχισμός. «Επειδή η ενδυματολογία απασχολούσε πάντα την εκκλησία, έχουμε τότε τους πρώτους συνοδικούς κανόνες της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου που συνεκλήθη το 692 στην Κωνσταντινούπολη οι οποίοι απαγορεύουν την απρέπεια και τις παρεκτροπές ως προς την εμφάνιση κληρικών και μητροπολιτών», επισημαίνει ο κ. Σκαλτσής.

Η ομοιόμορφη εμφάνιση κληρικών και μητροπολιτών αποφασίζεται με συνοδική εγκύκλιο το 1855. Το σχήμα τους, όπως το ξέρουμε σήμερα, επιβάλλεται ρητά με το βασιλικό διάταγμα “Περί της κανονικής περιβολής του κλήρου” το οποίο εκδίδεται το 1931.

Τοπικές παραδόσεις και κοσμικά πρότυπα επηρεάζουν την αμφίεση του κλήρου. Το χρώμα του ράσου ποικίλει από χώρα σε χώρα ανάλογα με την τυπολογία των χρωμάτων. Δεν έχουν όλοι οι λαοί τους ίδιους συμβολισμούς χρωμάτων. Για παράδειγμα, στην Άπω Ανατολή, το πορτοκαλί είναι το χρώμα του πένθους, γι’ αυτό οι μοναχοί εκεί φοράνε πορτοκαλί. Στην Αφρική, η πολυχρωμία είναι ένδειξη πένθους. Γι’ αυτό «δεν είναι σωστό να γίνεται μεταφορά πολιτιστικών στοιχείων από λαό σε λαό», διευκρινίζει ο μητροπολίτης Κίτρους κ. Γεώργιος.

Για την Εκκλησία της Ελλάδας και τα πρεσβυγενή πατριαρχεία, το επικρατέστερο χρώμα του ράσου είναι το μαύρο. Τόσο ο μητροπολίτης Κίτρους, όσο κι ο κ. Σκαλτσής αλλά και ο πατήρ Αγαθάγγελος Σφονδύλιας, πρωτοσύγκελος της μητρόπολης Γουμένισσας συμφωνούν ότι, στη δική μας παράδοση, το μαύρο είναι το χρώμα της μετανοίας καθώς κι ένδειξη μαρτυρίας.

«Η παράδοση καθορίζει τα κριτήρια της εξωτερικής εμφάνισης των κληρικών και των μητροπολιτών. Υπάρχει το καθιερωμένο μαύρο χρώμα για το ράσο άλλα υπάρχει κι ελευθερία, στα όρια, βέβαια, του μη σκανδαλισμού των πιστών, στα όρια της ευπρέπειας και με βάση αισθητικά κριτήρια. Το αισθητικό κριτήριο του Ορθόδοξου θέλει τον παραδοσιακό τρόπο ενδυμασίας των κληρικών, με μαύρο ράσο», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Σκαλτσής, αναπληρωτής καθηγητής Λειτουργικής στη Θεολογική του ΑΠΘ.

Την άποψη αυτή συμμερίζεται και ο μητροπολίτης Κίτρους κ. Γεώργιος. «Τα χρώματα, εκτός του μαύρου, για τα ράσα δεν εμπίπτουν στις προσλαμβάνουσες εικόνες του κόσμου. Οι κληρικοί πρέπει να είμαστε σε διάλογο με την κοινωνία, να μην ερχόμαστε σε αντιπαράθεση με το δημόσιο αίσθημα. Ο κόσμος εξακολουθεί να θέλει να βλέπει τους ιερείς του με ράσο, και δη μαύρο», σημειώνει ο κ. Γεώργιος. «Ένα γκρι ή μπλε αντερί είναι αποδεκτό το καλοκαίρι λόγω κλιματικών συνθηκών αλλά μέχρι εκεί. Είναι υπερβολικά τα μπορντό και τα μπεζ ράσα. Ξενίζουν τον κόσμο. Έρχονται σε αντιπαράθεση με την εκκλησιαστική παράδοση και το κοινό αίσθημα», συμπληρώνει ο κ. Γεώργιος.

Από την άλλη πλευρά, ο μητροπολίτης Σύρου κ. Δωρόθεος, ο οποίος, εκτός από μαύρα, φορά και βυσσινί και γκρι ράσα σε δημόσιες εμφανίσεις του, σε επικοινωνία που είχε το «ORTHODOXIA INFO» μαζί του, απέφυγε να απαντήσει σχετικά με το χρώμα του ράσου. «Τι να πει κανείς για ένα θέμα που είναι δεδομένο στη ζωή της Εκκλησίας; Δεν μπορεί κανείς να μιλήσει απαρεξήγητα γι’ αυτό», είπε ο κ. Δωρόθεος.

Αν και η εκκλησία δίνει βαρύτητα στην εσωτερική ποιότητα κι όχι στην εξωτερική αμφίεση, ο κ. Σκαλτσής προτρέπει ιερείς και μητροπολίτες να σέβονται την παράδοση. «Ας τη θεωρήσουμε μαρτυρία. Το ράσο θέλει αγώνα να το φοράς. Το μαύρο χρώμα του δεν προκαλεί και συμβολίζει το πένθος ενώ έχει καταστεί σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία σε εθνικό επίπεδο», υποστηρίζει ο κ. Σκαλτσής. Το ράσο ως μορφή μαρτυρίας αντιμετωπίζει κι ο πατήρ Δωρόθεος Πάπαρης, ιεροκήρυκας της μητρόπολης Γουμένισσας «γιατί αναδεικνύει την ταυτότητα αυτού που το φοράει. Ο ιερέας, φορώντας το ράσο, ξεχωρίζει από τους λαϊκούς. Είναι δακτυλοδεικτούμενος», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.

Με το μαύρο χρώμα του ράσου, λοιπόν, οι ιερείς δίνουν τη δική τους μαρτυρία. «Μαρτυρούμε τη ζωή του Χριστού, μια ζωή σταυρού και θυσίας», υποστηρίζει ο πατήρ Δωρόθεος.


Τι προτιμούν οι κληρικοί


Παρότι δεν υπάρχει αυστηρά κοινή γραμμή μεταξύ των μητροπόλεων για το χρώμα του ράσου τόσο των ίδιων των μητροπολιτών όσο και των ιερέων, όπως επισημαίνει ο πατήρ Δημήτριος Βακάρος, πρωτοπρεσβύτερος κι εφημέριος του ναού Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, οι ιερείς δεν μπορούν να φορούν ό,τι χρώμα θέλουν. «Δεν μπορεί ένας ιερέας να βάλει άσπρο ράσο, όπως φοράνε οι Ρώσοι. Τα χρώματα του ράσου, αν δεν είναι το μαύρο, πρέπει να κυμαίνονται κοντά στο μαύρο», δηλώνει χαρακτηριστικά ο πατήρ Δημήτριος ο οποίος εκτός από μαύρο, φορά ενίοτε λόγω ζέστης, μπλε ή γκρι ράσο, όπως μας είπε. Κάθε μητρόπολη έχει τη δική της γραμμή κι, ενδεχομένως, οι ιερείς που δεν συμμορφώνονται με τη γραμμή που ορίζει ο μητροπολίτης τους να έχουν κυρώσεις, σύμφωνα με τον πατέρα Δημήτριο. Όσο για τους μητροπολίτες, «κάθε μητροπολίτης για την μητρόπολή του είναι ο πρώτος μεταξύ των ιερέων. Δεν έχει ανώτερό του οπότε διαθέτει άλλη ελευθερία κινήσεων ως προς τις χρωματικές επιλογές του ράσου του», υπογραμμίζει ο πατήρ Δημήτριος.

Σύμφωνα με την κ. Μαρία Τριανταφυλλίδου, υπεύθυνη του ομώνυμου ιεροραφείου στη Θεσσαλονίκη, οι ιερείς αγοράζουν κυρίως μαύρα ράσα. «Ο κόσμος είναι μαθημένος να βλέπει τους ιερείς του με μαύρο ράσο. Το καλοκαίρι μόνο, ορισμένοι επιλέγουν μπλε ή γκρι». Όσο για τους μητροπολίτες, προμηθεύονται μόνο μαύρα ράσα από το ιεροραφείο της.

«Το μαύρο είναι το μόνο χρώμα που αρμόζει σε ανδρική περιβολή. Οποιοδήποτε άλλο χρώμα θα μετέτρεπε το ράσο σε ένδυμα που δεν αρμόζει σε άνδρα. Το μαύρο χρώμα υποδηλώνει σοβαρότητα και κύρος. Γι’ αυτό χρησιμοποιείται και σε επίσημα ενδύματα, στις τηβέννους δικαστικών και πανεπιστημιακών», υποστηρίζει ο πρωτοσύγκελος της μητρόπολης Γουμένισσας πατήρ Αγαθάγγελος.


Κάνουν τα… μαύρα ράσα τον παπά;


«Αν το χρώμα του ράσου είναι να γίνει στοιχείο μόδας και να μεταβάλλεται ανάλογα με την μόδα, τότε δεν έχει νόημα να το φοράω ως μαρτυρία. Φοράμε μόνο μαύρα ράσα γιατί είμαστε αφιερωμένοι στο Θεό και μαρτυρούμε συνειδητά μια αποταγή των κοσμικών πραγμάτων για κάτι ανώτερο», πιστεύει ο πατήρ Δωρόθεος.

Τα μαύρα ράσα, όπως επιβάλλει η εκκλησιαστική τάξη και παράδοση, δεν κάνουν τον παπά, είπαν οι ιερείς που ρωτήσαμε. «Αυτό δεν σημαίνει, όμως, να τα βγάλουν», ανταπαντά ο πατήρ Δωρόθεος. «Τον παπά τον κάνει η χάρις του αγίου Πνεύματος που παίρνει κατά τη χειροτονία του. Παρ’ όλα αυτά, τα ράσα διασφαλίζουν την ιεροσύνη. Περιορίζουν τον κληρικό από τις κοσμικές δραστηριότητες», συμπληρώνει ο πατήρ Αγαθάγγελος.

Αν είναι, δε, και μαύρα, τότε διασφαλίζουν την παράδοση και μαρτυρούν τη σταυρική πορεία που καλείται ν’ ακολουθήσει κάθε ιερέας και μητροπολίτης από τη χειροτονία του κι έπειτα.

Όπως διαπιστώνουμε, λοιπόν, το μαύρο χρώμα για τα ράσα ιερέων και μητροπολιτών δεν καθορίζεται από κάποιο κανόνα ή νόμο της εκκλησίας. Πρόκειται για μια πολύ ισχυρή παράδοση που αποτελεί βασικό κομμάτι της εκκλησιαστικής τάξης. Είναι στενά συνυφασμένη με την εκκλησιαστική ιστορία και βαθιά ριζωμένη στη συνείδηση των πιστών και των ίδιων των κληρικών. Δεν είναι μια απλή συνήθεια, έστω και αιώνων, αλλά μια ουσιαστική μαρτυρία του σταυρού που αναλαμβάνουν να σηκώσουν οι κληρικοί από τη χειροτονίας τους κι έπειτα.

Το μαύρο χρώμα του ράσου, μπορεί να προσδίδει περισσότερη θερμότητα τους θερινούς μήνες, ωστόσο προσδίδει αναμφισβήτητο κύρος στην ιερατική περιβολή. Τα μπλε, τα γκρι, ακόμη και τα μπεζ ράσα, δεν απαγορεύονται ρητά. Είναι σημαντικό, όμως, όχι μόνο για λόγους ομοιομορφίας αλλά για ουσιαστικής τήρησης της εκκλησιαστικής παράδοσης, να μην υπάρχουν χρωματικές αποκλίσεις μεταξύ των ράσων των ιερέων και των μητροπολιτών.