Η ιστορία των ρωσικών πολεμικών τεχνών

stormsystem

Του Βασίλη Σταματίου, εκπαιδευτή του STORM

Η ιστορία της ρώσικης πολεμικής τέχνης, ανεπαρκώς καταγραμμένη στους παλιότερους αιώνες και καλυμμένη από πλήρη μυστικοπάθεια κατά τη μακρά σοβιετική περίοδο, παραμένει ως σήμερα γεμάτη κενά, που συχνά συμπληρώνονται κατά το δοκούν από ρομαντικές ανακρίβειες ή σκόπιμα ψέματα. Εκεί όμως που οι πάντες συμφωνούν είναι στο ότι η γη της σημερινής Ρωσίας και των γύρω της δημοκρατιών, που κάποτε απάρτιζαν τη Σοβιετική Ενωση, έχει υπάρξει ένα συνεχές θέατρο τοπικών και διεθνών πολέμων, από την εποχή του Όλεγκ του Νόβγκοροντ, στα τέλη του 9ου αιώνα, ως τις ημέρες του Πούτιν και τις σύγχρονες διενέξεις στον Καύκασο και την Τσετσενία, και στο ότι κατά μήκος αυτής της αχανούς έκτασης η ύπαρξη δεκάδων παραδοσιακών συστημάτων μάχης στέκει αδιάψευστος μάρτυρας αυτού του ταραγμένου παρελθόντος.

Ομως στη Ρωσία και τα πέριξ της η μαχητική ενασχόληση δεν υπήρξε μόνο ανάγκη επιβεβλημένη από την πληθώρα εχθρών και την συχνή πολεμική δράση, αλλά και κομμάτι, συν τω χρόνω, της λαϊκής κουλτούρας, καθώς σε καιρό ειρήνης οι μαχητικές δεξιότητες των απλών ανθρώπων διατηρούνταν σε ετοιμότητα μέσα από τοπικές εκδηλώσεις, πανηγύρια και γιορτές όπου περίοπτη θέση είχαν πάντα όχι μόνο οι πυγμαχικοί και παλαιστικοί αγώνες, αλλά και οι τελετουργικές συγκρούσεις ανάμεσα σε μεγάλες ομάδες ανθρώπων (π.χ. γειτονιά εναντίον γειτονιάς ή χωριό εναντίον χωριού) με μόνο όπλο τις γυμνές γροθιές (stenoshnii boi, ή αλλιώς "τοίχος εναντίον τοίχου", από άτομα εννοείται) σε πνεύμα φιλικό και πανηγυριώτικο μεν, αλλά φυσικά με πολύ...ξύλο.

Αυτού του τύπου οι ανεπίσημοι αγώνες, που συχνά λαμβάνουν χώρα στις πλατείες των χωριών ή στην ύπαιθρο με συνοδεία ζωντανής μουσικής από ακορντεόν, μπαλαλάικα και μπόλικη βότκα αποτελούν ακόμα αναπόσπαστο κομμάτι της λαϊκής κουλτούρας στη σημερινή Ρωσία, ενώ το έθιμο των τελετουργικών ομαδικών μαχών έχει βρει (δυστυχώς) ένα νέο πεδίο εφαρμογής στις μαζικές συγκρούσεις «κατόπιν συμφωνίας» των Ρώσων, Ουκρανών και λοιπών όμορων χούλιγκανς.

Σε κάθε περίπτωση, όλα αυτά τα ιδιότυπα «μαχητικά σπορ του λαού» γέννησαν μία ευρύτατη γκάμα από παραδοσιακά συστήματα μάχης σώμα με σώμα, από την πατροπαράδοτη ρώσικη πυγμαχία με γυμνά χέρια (russian fisticuffs - kulachnii boi) και τους κοζάκικους χορούς όπου κάθε κίνηση των χεριών και των ποδιών αντιστοιχεί μία «καμουφλαρισμένη» γροθιά ή ένα λάκτισμα, ως το μέγα πλήθος των παλαιστικών στυλ που ανθούν ως σήμερα στην ευρύτερη περιοχή, όπως το kuresh των Τατάρων, το chidaoba των Γεωργιανών, το akatuy των Τσουβάσιων, το trinte των Μολδαβών, το khapsagay των Μογγόλων, το kokh των Αζέρων και πάμπολλα ακόμα.

Εμπρός της γης οι γυμνασμένοι

Εν τούτοις, το να πούμε πως η σύγχρονη ρώσικη πολεμική τέχνη είναι απ΄ευθείας απόγονος των μαχητικών παραδόσεων των λαών που κατοικούν στα γεωγραφικά όρια της ρώσικης σφαίρας επιρροής, θα ήταν απλά ανακριβές. Αντίθετα, στη διάρκεια των εβδομήντα ετών του σοβιετικού καθεστώτος, ό,τι θύμιζε τα τσαρικά χρόνια και κατ' ουσίαν όλη σχεδόν η παλιά ρώσικη κουλτούρα απαγορεύτηκαν εντελώς ή, στην καλύτερη περίπτωση, συμπιέστηκαν στο ασφυκτικά στενό περιθώριο του φολκλόρ, και η άμεση κατασκευή μίας νέας κουλτούρας με βάση το «νέο κομμουνιστή άνθρωπο» και την κυρίαρχη ιδεολογία του επιστημονικού και διαλεκτικού υλισμού τέθηκε ως πρώτιστη προτεραιότητα από το υπαρκτώς σοσιαλιστικό καθεστώς. Σε ό,τι μας αφορά, τα παλιά παλαιστικά και πυγμαχικά έθιμα τέθηκαν αυτομάτως εκτός νόμου, παρέα με όλες τις αυθόρμητες μαζικές λαϊκές εκδηλώσεις και τους όποιους πιθανούς πυρήνες επιθετικής συμπεριφοράς, κατανάλωσης αλκοόλ και πρόκλησης παντός είδους φασαριών που η νέα κυβέρνηση δεν ήταν διόλου διατεθειμένη να ανεχθεί.

Αλλά η σύσταση ενός εντελώς καινούριου κράτους περνούσε, πριν απ΄όλα, από την σύσταση του νέου στρατού, που θα εγγυάτο την ίδια την ύπαρξη του κράτους – ο Λένιν, ένα σπουδαίο οργανωτικό μυαλό, το ήξερε πολύ καλά και ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανε, εν έτει 1918, ήταν να ιδρύσει την λεγόμενη "Vseobuch", δηλαδή τη Γενική Διεύθυνση Στρατιωτικής Εκπαίδευσης, υπεύθυνη στο εξής γιά τον σχεδιασμό της μαχητικής κατάρτισης του Κόκκινου Στρατού. Το τμήμα εκπαίδευσης περί τη μάχη σώμα με σώμα πήρε τον τίτλο "Dinamo" και η πρώτη του απόφαση, που παραμένει μία από τις πιό εκπληκτικές και διορατικές στην καταγραμμένη ιστορία των πολεμικών τεχνών, ήταν να αναθέσει στους δύο κορυφαίους «ειδικούς» να ταξιδέψουν σε όλο τον κόσμο γιά να μελετήσουν ενδελεχώς τα μαχητικά συστήματα των άλλων λαών και κατόπιν, να συνεργαστούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων που θα έδινε, ως τελικό αποτέλεσμα, το «πλήρες» σύστημα άοπλης μάχης, που θα περιείχε τα καλύτερα στοιχεία των ως τότε γνωστών πολεμικών τεχνών και το οποίο θα προοριζόταν γιά την εκπαίδευση του σοβιετικού στρατού.

Αυτοί οι «ειδικοί» ήταν ο Vasili Oshchepkov (δεξιά), ήδη βετεράνος καρατέκα και, κυρίως, τζουντόκα με μαύρη ζώνη από τον ιδρυτή του τζούντο, Jigoro Kano, και ο Victor Spiridonov, ένας εξαιρετικά ανοιχτόμυαλος μελετητής πολλών διαφορετικών παλαιστικών στυλ, από την ελληνορωμαϊκή μέχρι το jiu-jitsu, αλλά και γερός γνώστης των παλιότερων γηγενών μορφών πάλης της ευρύτερης σοβιετικής περιοχής. Αργότερα, στην ομάδα προστέθηκαν άλλοι δύο «επιστημονικοί υλιστές» της άοπλης μάχης : ο Anatoly Kharlampiev και ο Ivan Vasilievich Vasiliev, που επίσης ταξίδεψαν ανά τον κόσμο γιά να προπονηθούν, να παρατηρήσουν από πρώτο χέρι και να αποστάξουν τη γνώση από τις πολεμικές τέχνες άλλων λαών με αξιόλογη παράδοση στο θέμα.

Και εγένετο SAMBO

Τούτη η ερευνητική διαδικασία κράτησε σχεδόν μία δεκαετία. Το σύνολο των τεχνικών που τελικώς εγκρίθηκαν γιά να αποτελέσουν το σώμα του νέου συστήματος οριστικοποιήθηκε περί τα τέλη της δεκαετίας του 1920 και περιείχε αρκετά στοιχεία από τα παλαιότερα παλαιστικά συστήματα της Ρωσίας και της ανατολικής Ευρώπης, αλλά επίσης τεχνικές από την ελληνορωμαϊκή πάλη, το jiu-jitsu, το catch wrestling και πάνω απ΄όλα, το judo, που υπήρξε καθοριστική επιρροή, τόσο στο επίπεδο της καθαρής τεχνικής όσο (και ίσως περισσότερο) στο επίπεδο της ανάλυσης της μηχανικής συμπεριφοράς του ανθρώπινου σώματος, καθώς και της πρωτοποριακής, γιά την εποχή, εκπαιδευτικής προσέγγισης που αποτελούσε ένα από τα μεγάλα επιτεύγματα του ιδρυτή του και σπουδαίου παιδαγωγού, Jigoro Kano.

Στα πρώτα χρόνια, το νέο σύστημα δεν είχε όνομα, καθώς αποτελούσε ακόμα προϊόν υπό διαμόρφωση. Στη δεκαετία του 30, μάλιστα, οι ευρύτερες εξελίξεις παραλίγο να το αφανίσουν εν τη γενέσει του : οι επιδεινούμενες σοβιετο-ιαπωνικές σχέσεις δαιμονοποίησαν οτιδήποτε το ιαπωνικό στην ΕΣΣΔ, το judo έγινε «κόκκινο πανί» και, ως κατακλείδα, ο Vasili Oshchepkov, με μακρά διαμονή στην Ιαπωνία στο βιογραφικό του, συνελήφθη από το σταλινικό (πλέον) καθεστώς στα πλαίσια ευρύτερων εκκαθαρίσεων, στάλθηκε στη Σιβηρία και εκεί εκτελέστηκε ως «κατάσκοπος της Ιαπωνίας» το 1937. Ο άτυχος Oshchepkov, ένας γνήσιος οραματιστής των πολεμικών τεχνών και της αθλητικής επιστήμης, πέθανε μεν άδοξα, όμως η τέχνη που ο ίδιος συνέβαλλε τα μέγιστα στη γέννηση της, ευτυχώς πέρασε στα κατάλληλα χέρια : ο μαθητής του Anatoly Kharlampiev, ένας από τους αρχικούς τέσσερις του Dinamo, και κομμουνιστής πέραν πάσης υποψίας με ισχυρές διασυνδέσεις, ευφυώς σίγασε οποιαδήποτε αναφορά στις ιαπωνικές επιρροές της νέας τέχνης, υπερτόνισε τη συνεισφορά των μαχητικών συστημάτων με καταγωγή την ΕΣΣΔ, κατέδειξε εμφατικά την «επιστημονική διαδικασία» στη σύνθεση της, και τελικώς κατόρθωσε να αναγνωριστεί επισήμως από το κράτος ως η γνήσια σοβιετική πολεμική τέχνη το 1938, «πατεντάροντας» οριστικά το ακρωνύμιο SAMBO, από τα αρχικά των λέξεων САМозащита Без Оружия (SAMozashchita Bez Oruzhiya), που σημαίνουν απλώς «άοπλη αυτοάμυνα».

Μέχρι σήμερα, ο Kharlampiev αναφέρεται συχνά ως «ο πατέρας του SAMBO», γιά λόγους που άπτονται μεν της συνεισφοράς του στην καθιέρωση τούτης της πολεμικής τέχνης, αλλά περισσότερο απηχούν το άμεμπτο πολιτικό προφίλ του εν μέσω σταλινικής περιόδου, που κρίθηκε αρμοδίως πολύ πιό «πρέπον» γιά να συσχετισθεί με το Sambo, από το μαγαρισμένο όνομα του, εκτελεσμένου γιά κατασκοπία, Oshchepkov, του οποίου η τεράστια προσφορά αποσιωπήθηκε γιά πολλές δεκαετίες.

SAMOZ : O τρίτος δρόμος

Και ο Victor Spiridonov (κάτω αριστερά); Οι πληροφορίες περί το άτομο του παραμένουν ως σήμερα συγκεχυμένες, όμως από την εμβριθή έρευνα που έφερε εις πέρας στη Ρωσία ο Αμερικανός εκπαιδευτής και μελετητής της ρώσικης π.τ. Scott Sonnon και τα σημαντικά κείμενα που έγραψε κατόπιν σχετικά (τα οποία θεωρούνται μάλλον ακριβή) προκύπτει πως ο Spiridonov αποτέλεσε μία ολωσδιόλου ξεχωριστή περίπτωση : σε αντίθεση με τους δυνατούς και αθλητικότατους Oshchepkov και Kharlampiev, ο Spiridonov όχι μόνο μειονεκτούσε αρκετά σωματικά, αλλά αντιμετώπιζε χρόνιο πρόβλημα (πιθανώς κινητικής φύσης) από τον τραυματισμό του στον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο του 1904, από πλήγμα με ξιφολόγχη. Ως αποτέλεσμα, η δική του προσέγγιση στο νέο σύστημα φαίνεται πως διέφερε αισθητά από εκείνη του Oshchepkov και επικεντρωνόταν περισσότερο στη δυνατότητα χρήσης του από άτομα με μικρότερη σωματική δύναμη, κόπωση από τη μάχη ή τραυματισμούς, ενώ φαίνεται πως στηριζόταν περισσότερο στα γηγενή - παραδοσιακά μαχητικά στυλ της ΕΣΣΔ απ΄ότι στο ιαπωνικό judo, κατ΄εξοχήν πεδίο γνώσης του Oshchepkov. Εξ όσων γνωρίζουμε σήμερα, το στυλ του Spiridonov ήταν πιό «μαλακό», δηλαδή βασιζόταν περισσότερο στη ροή, την κίνηση, την αποφυγή και την εκμετάλλευση της δύναμης και της ορμής του αντιπάλου, από το σαφώς «σκληρότερο» Sambo του Oshchepkov, που αν και μοιραζόταν αρκετά κοινά με τις ιδέες του Spiridonov, ασφαλώς προϋπέθετε άτομα με αξιοσημείωτες αθλητικές ικανότητες, σωματική ρώμη και υψηλή τεχνική κατάρτιση. Επίσης το στυλ του Spiridonov φαίνεται πως έδινε αρκετή έμφαση και στην αντιμετώπιση (και χρήση) όπλων κατά τη μάχη σώμα με σώμα. Καίτοι πολλές ιστορικές λεπτομέρειες της υπόθεσης παραμένουν ασαφείς ως σήμερα, η επικρατούσα θεωρία θέλει το σύστημα του Spiridonov, που ο ίδιος ονόμασε αρχικά SAMOZ (από την λέξη «Samozashchita», που σημαίνει «αυτοάμυνα») να κρίνεται αρμοδίως ως καταλληλότερο γιά τις επίλεκτες μονάδες του σοβιετικού στρατού και των υπηρεσιών ασφαλείας (KGB, αντικατασκοπεία, κρατική ασφάλεια κ.λ.π.), οι οποίες το χρησιμοποίησαν επί δεκαετίες μετονομάζοντας το, συν τω χρόνω, σε «στρατιωτικό sambo», στις σπάνιες φορές που γινόταν συγκεκριμένη και ονομαστική αναφορά σε αυτό το αρκετά περιβεβλημένο από μυστικότητα σύστημα.

Στην εποχή του Kadochnikov

Ενόσω λοιπόν το δυναμικό Sambo της «σχολής» Oshchepkov και Kharlampiev μετατρεπόταν αργά αλλά σταθερά σε ένα δημοφιλέστατο παλαιστικό σπορ υψηλού επιπέδου σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ, με πρωταθλήματα, αγώνες και τουρνουά που προσέλκυαν πλήθη κόσμου σε όλες τις μικρές και μεγάλες πόλεις, η επόμενη σελίδα στην εξέλιξη της ρώσικης πολεμικής τέχνης γραφόταν, ξανά, στις τάξεις του σοβιετικού στρατού. Ιθύνων νους της, ένας ιδιοφυής πρώην πιλότος, ραδιοδιαβιβαστής, ναρκαλιευτής, ακροβολιστής, τοπογράφος, χειριστής αμφίβιων μέσων και ειδικός άλλων τόσων στρατιωτικών αντικειμένων, μεταξύ αυτών και της μάχης σώμα με σώμα, ο οποίος άφησε την στρατιωτική καριέρα, σπούδασε επιπλέον μηχανολογία-μηχανική και κατόπιν, επέστρεψε στο περιβάλλον των ενόπλων δυνάμεων, ως πολίτης αυτή τη φορά, γιά να διδάξει στην στρατιωτική σχολή μηχανικής πυραύλων του Krasnodar. Ο Aleksey Alekseyevich Kadochnikov (δεξιά), ένας βαθύς γνώστης των νόμων και των δυνάμεων που κυβερνούν τη φύση και, εξ αντικειμένου, το ανθρώπινο σώμα, εκεί στο Krasnodar, στις αρχές της δεκαετίας του 60, ξεκίνησε να διδάσκει και την προσωπική του πολεμική τέχνη, που ασφαλώς βασιζόταν στην δουλειά του Spiridonov, αλλά την επαναδιατύπωνε μέσα από ένα ακραία επιστημονικό πρίσμα : οι φωτογραφίες εποχής και τα ασπρόμαυρα βίντεο του Kadochnikov να διδάσκει πολεμική τέχνη στον μαυροπίνακα γράφοντας με την κιμωλία κατεβατά μαθηματικών τύπων, φυσικής και τριγωνομετρίας μπροστά σε άναυδους νεαρούς ντυμένους με στολές παραλλαγής μαρτυρούν την όλως επαναστατική προσέγγιση του στο ζήτημα της ανθρώπινης συμπλοκής, αλλά και τον βαθμό που η εφαρμοσμένη επιστήμη μπορούσε να παίξει ρόλο στην εξέλιξη της πολεμικής τέχνης γιά τις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, ο Kadochnikov συνέλαβε, διατύπωσε και αποκρυστάλλωσε ένα πλήρες σύστημα άοπλης και ένοπλης μάχης, που βασιζόταν περίπου αποκλειστικά στη λειτουργία των αρχών της μηχανικής του ανθρώπινου σώματος (εν ολίγοις, στις αρχές της εμβιομηχανικής), τις οποίες εξ αρχής θεώρησε ως οικουμενικές, δηλαδή έχουσες ισχύ σε όλες τις καταστάσεις της ανθρώπινης κίνησης, ανεξαρτήτως της πολεμικής τέχνης, του αθλήματος ή του έργου που ο άνθρωπος καλείτο να φέρει σε πέρας μέσω της κίνησης αυτής. Παράλληλα, εφηύρε ένα εντελώς πρωτότυπο σύστημα εκμάθησης / προπόνησης γιά τους σπουδαστές της τέχνης του, γεμάτο «εξωτικές» ασκήσεις που εκτελούνταν συχνά σε αργή ταχύτητα, διανθισμένες από μία μεγάλη γκάμα «ήπιων» ακροβατικών γυμνασμάτων, καθώς και αναπνευστικών ασκήσεων, που ο Kadochnikov θεωρούσε ιδιαίτερα σημαντικά γιά την βελτίωση των σωματικών και μαχητικών δεξιοτήτων των μαθητών του. Η τέχνη του Aleksey Kadochnikov ονομάστηκε από τον ίδιο απλώς "Ρώσικο Στυλ" (Ruski Stil / Русский стиль), όμως κάποιοι την βάφτισαν «στρατιωτικό sambo του Krasnodar» και αρκετοί άλλοι, "Systema Kadochnikova", δηλαδή «το Σύστημα του Kadochnikov», ή απλώς "Systema" – αν και η τελευταία ονομασία στην πορεία του χρόνου ταυτίστηκε με ένα άλλο, αρκετά διαφορετικό ρώσικο στυλ.

Η επιρροή του Kadochnikov στη σύγχρονη ρώσικη πολεμική τέχνη υπήρξε ασφαλώς κεφαλαιώδης. Αν και ο ίδιος δεν έγινε ποτέ ιδιαίτερα γνωστός έξω από τον κύκλο του στρατού (και πολύ λιγότερο έξω από τη Ρωσία), το σύστημα και η εκπαιδευτική μέθοδος που επινόησε άσκησαν ιδιαίτερη επιρροή σε ένα σημαντικό αριθμό εκπαιδευτών του σοβιετικού στρατού από τη δεκαετία του 70 και εντεύθεν, και είναι ασφαλές να πούμε πως τα περισσότερα από τα σύγχρονα ρώσικα στυλ που έχουν (ή ισχυρίζονται ότι έχουν) στρατιωτικό παρελθόν σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με το έργο του Aleksey Kadochnikov.

Ο κύκλος της μεταπολίτευσης

Ως το 1991, το πολιτικό σύστημα της ΕΣΣΔ καθιστούσε δεδομένο πως η εξάσκηση της ρώσικης πολεμικής τέχνης, σε οποιαδήποτε μορφή της, ελεγχόταν απόλυτα από κράτος, είτε μέσω των κρατικών αθλητικών σωματείων του Sambo, είτε μέσω του στρατού, που παραδοσιακά αποτελούσε το κατ΄εξοχήν πεδίο εξέλιξης και εφαρμογής της ρώσικης πολεμικής τέχνης. Η διάλυση της ΕΣΣΔ και η γεωστρατηγική αναπλήρωση της από την Ρωσική Ομοσπονδία έφερε κοσμογονικές αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής στις πρώην (πλέον) σοβιετικές δημοκρατίες, ενώ οι συγκεντρωτικές δομές και οι μονολιθικοί θεσμοί του σοβιετικού κράτους άρχισαν, άλλοτε τύποις και άλλοτε ουσιαστικά, να εκσυγχρονίζονται και να εκδημοκρατίζονται. Στα πλαίσια αυτής της πρωτόγνωρης διαδικασίας, όχι μόνο ο ασφυκτικός κρατικός έλεγχος στην εξάσκηση των πολεμικών τεχνών έπαψε κυριολεκτικά από τη μία μέρα στην άλλη, αλλά στη χαώδη μεταβατική περίοδο της δεκαετίας του 90 και την οικονομική κατάρρευση που ακολούθησε, πολλοί από τους εκπαιδευτές των ειδικών μονάδων του στρατού προτίμησαν να αφήσουν πίσω την κακοπληρωμένη καριέρα του στρατιωτικού, να πατεντάρουν έκαστος την δική του οπτική της ρώσικης πολεμικής τέχνης ως αυτόνομο «σύστημα» και να αναζητήσουν τα προς το ζην ως δάσκαλοι πολεμικών τεχνών πλήρους απασχόλησης, με τους πιό φιλόδοξους να προσβλέπουν στην τεράστια ευρωπαϊκή και αμερικάνικη αγορά, όπου η ρώσικη πολεμική τέχνη θα μπορούσε να πλασαριστεί ως το επόμενο εξωτικό προϊόν.

Από τους πρώτους σημαντικούς δασκάλους που ξεπήδησαν ως αυτόνομοι πόλοι μέσα από τη δίνη της μετασοβιετικής κατάστασης, ο στρατηγός Alexander Ivanovich Retuinskih (αριστερά), παλιός μαθητής και συνεργάτης του Kadochnikov, έγινε ο επόμενος κρίκος στην αλυσίδα εξέλιξης της ρώσικης πολεμικής τέχνης. Βαθύς γνώστης των μαχητικών σπορ και εξαίρετος αθλητής και προπονητής του Sambo, ο Retuinskih ίδρυσε, στις αρχές της δεκαετίας του 90, το εξαιρετικά εμπεριστατωμένο δικό του σύστημα γιά να συνδυάσει, με μία επιπλέον στρώση ευφυούς ανάλυσης και επανασύνθεσης, τις επιστημονικές διδαχές του Kadochnikov με τις δοκιμασμένες τεχνικές του αθλητικού Sambo, βρίσκοντας ξανά το κοινό νήμα που συνέδεε τις δύο συνιστώσες της ρώσικης πολεμικής τέχνης: αυτό ήταν το "R.O.S.S." («Σύστημα Γηγενούς Αυτοάμυνας της Ρωσίας»), χωρίς αμφιβολία ένα από τα πιό πλήρη και «βαθειά» στυλ της ρώσικης πολεμικής τέχνης. Ο Retuinskih στην πορεία διετέλεσε πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ρώσικης Πολεμικής Τέχνης επί σειρά ετών, χρίστηκε ιππότης, στρατηγός των Κοζάκων και «Διακεκριμένος Προπονητής της Ρωσίας» (η υψηλότερη αθλητική διάκριση), έγινε δεκτός στο International Martial Arts Hall of Fame, διορίστηκε σύμβουλος του (γνωστού γιά την αγάπη του στις πολεμικές τέχνες) προέδρου Πούτιν και, τέλος, το 2007 ψηφίστηκε «ένας από τους 100 ανθρώπους με τη μεγαλύτερη επιρροή» στη Ρωσία, όντας το πιό προβεβλημένο πρόσωπο των πολεμικών τεχνών στη χώρα.

Ωστόσο, εκτός Ρωσίας ο Retuinskih και το R.O.S.S. παρέμειναν σχεδόν τελείως άγνωστα, πλην όμως γιά καλή τύχη των μη-Ρώσων ενδιαφερομένων, ο Αμερικανός προσωπικός μαθητής του Retuinskih, Scott Sonnon (δεξιά) στα μέσα της δεκαετίας του 90 ξεκίνησε ένα φιλόδοξο έργο παρουσίασης (μέσα από σχοινοτενείς σειρές βίντεο και βιβλίων) της τεράστιας σε έκταση εκπαιδευτικής ύλης του R.O.S.S., που αν και στην εποχή τους τράβηξαν την προσοχή ενός μάλλον μικρού αριθμού ασκούμενων στις πολεμικές τέχνες, εν τούτοις αποτέλεσαν μία σπουδαία ευκαιρία γνωριμίας του δυτικού κοινού με το εύρος, το βάθος και τη μοναδική μαχητική κοσμοθεωρία της ρώσικης πολεμικής τέχνης, χάρη και στην αναλυτική, οργανωτική και επεξηγηματική δεινότητα του χαρισματικού Sonnon, ενός από τους ανθρώπους-κλειδιά στη διάδοση της ρώσικης π.τ. στον υπόλοιπο κόσμο.

Η επέλαση του Systema

Αλλά το κατ΄εξοχήν "success story" της ρώσικης πολεμικής τέχνης δεν είναι άλλο από το περίφημο Systema, που στην 20ετία που ακολούθησε την σοβιετική κατάρρευση, κατόρθωσε να εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο και να αποτελέσει μία από τις πλέον αναπάντεχες «μόδες» της ιστορίας των πολεμικών τεχνών. Περιέργως, το Systema είναι συγχρόνως το παρακλάδι της ρώσικης πολεμικής τέχνης με την πιό ασαφή και συγκεχυμένη γενεαλογία, γεγονός που πρέπει να αποδοθεί και στο μυστήριο που εντέχνως καλλιέργησαν γύρω του οι δύο βασικοί εκπρόσωποι του, ο Mikhail Ryabko (κάτω δεξιά) και ο Vladimir Vasiliev(αριστερά). Σε αντίθεση με το σαφές και λεπτομερές βιογραφικό ανθρώπων όπως ο Kadochnikov ή ο Retuinskih, γιά τον Ryabko και τη μαθητεία του στις πολεμικές τέχνες δεν είναι γνωστό σχεδόν τίποτα (παρά μόνο ο ισχυρισμός του ότι «εκπαιδεύτηκε από έναν πρώην σωματοφύλακα του Στάλιν»), ενώ ο Vasiliev λέγεται πως υπήρξε στο παρελθόν μαθητής του Retuinskih και του Andrei Gruntovski (του συστήματος Skobar), αν και ο ίδιος δεν το έχει ποτέ επιβεβαιώσει ή διαψεύσει. Γεγονός είναι ότι και οι δύο προέρχονταν από τις ειδικές δυνάμεις (Spetsnaz) του ρωσικού στρατού, ο Ryabko ως αξιωματικός καριέρας και εκπαιδευτής, ο Vasiliev ως επιχειρησιακό στέλεχος (χωρίς να είναι γνωστό τίποτα άλλο σχετικά). Αμέσως μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, ο Vasiliev μετανάστευσε στο Τορόντο του Καναδά και εκεί άρχισε να διδάσκει την δική του εκδοχή της ρωσικής πολεμικής τέχνης παρουσιάζοντας την ως "το σύστημα μάχης των Spetsnaz" και ονομάζοντας την με τον όρο που, σύμφωνα με τον ίδιο, χρησιμοποιούσαν οι σοβιετικοί στρατιωτικοί γιά να περιγράψουν μονολεκτικά αυτό το είδος μάχης σώμα με σώμα : απλώς, «το σύστημα», ή αλλιώς, "Systema",  κατ΄ουσίαν μία βερσιόν του «μαλακού» στυλ που ξεκίνησε ο Spiridonov και ανέπτυξε περαιτέρω ο Kadochnikov. Την ίδια περίπου εποχή, στη Μόσχα ο Mikhail Ryabko άνοιξε τη δική του σχολή, χρησιμοποιώντας και αυτός τον τίτλο "Systema", αν και η δική του ύλη διέφερε σε πολλά σημεία από την προσέγγιση του Vasiliev. Δεν είναι ξεκάθαρο σε ποιό βαθμό οι δύο σχολές (Ryabko και Vasiliev) σχετίζονταν αρχικά μεταξύ τους, συν τω χρόνω όμως η συνεργασία τους έγινε στενή και μερικά χρόνια αργότερα, ο Vasiliev αναγνώρισε στον Ryabko την πρωτοκαθεδρία της οργάνωσης του Systema, δηλώνοντας μάλιστα και μαθητής του. Η ειρωνία του πράγματος είναι πως μέχρι εκείνη την στιγμή ο Vasiliev ήταν σαφώς μεγαλύτερη «φίρμα» στον κόσμο των πολεμικών τεχνών, καθώς η διαμονή του στον Καναδά και η χρήση της αγγλικής γλώσσας του έδωσαν σημαντική πρόσβαση στο αμερικάνικο (και εν συνεχεία παγκόσμιο) κοινό, ενώ στην εδραίωση της φήμης του βοήθησαν ιδιαίτερα τα πολλά εκπαιδευτικά βίντεο που γύρισε και διοχέτευσε στην αγορά, καθώς και οι εξαιρετικές του μαχητικές ικανότητες που έγιναν παραπάνω από φανερές μέσα από αυτά.

Κατά τη δεκαετία του 2000, το Systema αναπτύχθηκε και εξαπλώθηκε ραγδαία, με τους Ryabko και Vasiliev να δίνουν σεμινάρια σε όλο τον κόσμο και να πιστοποιούν συνεχώς εκπαιδευτές, που ξεκινούσαν, με τη σειρά τους, να διδάσκουν και να διαδίδουν το σύστημα στις χώρες τους. Παράλληλα, με τον Ryabko στο «τιμόνι» της οργάνωσης, το Systema άλλαξε αισθητά ρότα, η ύλη του αποσπάστηκε από τον επιστημονικό ορθολογισμό του Kadochnikov και, σύμφωνα με τη γνώμη αρκετών, άρχισε να τείνει περισσότερο προς μία πιό «φιλοσοφική» και θρησκευτική κατεύθυνση, που ταίριαξε μεν καλά με τις ανάγκες ενός διεθνούς κοινού ευεπίφορου στη μεταφυσική και τον εξωτισμό, αλλά ξένισε αρκετούς από τους μαθητές και εκπαιδευτές της «παλιάς φρουράς» του συστήματος, με αποτέλεσμα την αποχώρηση (και σε κάποιες περιπτώσεις, αποβολή) από την οργάνωση όσων διατύπωσαν ανοιχτά τις αντιρρήσεις τους στη νέα κατεύθυνση. Εξ αυτών, δύο από τους πιό ονομαστούς διεθνείς εκπαιδευτές, ο ΣέρβοςAlex Kostic (αριστερά) και ο Καναδός Kevin Secours, ίδρυσαν τα δικά τους ιδιαίτερα αξιόλογα «παράγωγα» του Systema (το Systema Homo Ludens ο Kostic, το Combat Systema ο Secours) προσπαθώντας να απαντήσουν στα ερωτήματα της μάχης σώμα με σώμα χρησιμοποιώντας τα διδάγματα της ρώσικης πολεμικής τέχνης μέσα από ένα φίλτρο απόλυτου ορθολογισμού και ένα μυαλό ανοιχτό στις εξελίξεις στις διεθνείς πολεμικές τέχνες, που φυσικά ποτέ δεν σταματούν.

H ρώσικη πολεμική τέχνη σήμερα

Από τη μία η τεράστια επιτυχία του Systema, από την άλλη η αυξανόμενη δημοφιλία στο διεθνές στερέωμα του Sambo, κυρίως μέσα από την εκτυφλωτική καριέρα στον χώρο των Mixed Martial Arts του Ρώσου πρωταθλητή του Sambo, Fedor Emelianenko (δεξιά) – με αυτά και με τα άλλα, η τελευταία δεκαετία είδε τη ρώσικη πολεμική τέχνη να μπαίνει σε φάση πλήρους άνθησης. Κατ΄αρχήν εμφανίστηκαν (ή έγιναν πλέον γνωστά, χάρη στο internet) αρκετά συστήματα με ρίζες στη μεθοδολογία Kadochnikov τα οποία θεωρείται πως ανήκουν στη γενικότερη κατηγορία "Systema", όπως τα: Izvor, Sibirski Vjun, Sibirski Kozak, Systema Spetsnaz, Rubi, Randabor, Systema Solovyev, Liubki, OCOB κ.α. Παράλληλα, παρατηρήθηκε ένα ισχυρό κίνημα αναβίωσης παραδοσιακών μαχητικών στυλ της Ρωσίας, στα πλαίσια ενός γενικότερου κύματος ανασύστασης της παλιάς ρώσικης κουλτούρας (που ενίοτε έφτανε μέχρι το απώτατο σλαβικό παγανιστικό παρελθόν), με συστήματα όπως τα RAF (Russian All-Round Fighting), Skobar, Slavyano-Goritskaya Borba, Buza κ.α., στα οποία η συνηθισμένη στρατιωτική περιβολή των ασκουμένων εναλλάσσεται με παραδοσιακές ρώσικες φορεσιές (τις κλασικές λευκές πουκαμίσες) ενώ σημαντικό ρόλο στη φυσιογνωμία τους παίζουν οι τακτικοί αγώνες σε διάφορες μαχητικές κατηγορίες (πυγμαχία, απλή πάλη, πάλη ζώνης, μαχαίρι, ραβδί, σπαθί κ.λ.π.), μία διάσταση που συχνά απουσιάζει από τα στυλ της «γενεαλογίας Kadochnikov». Τέλος, μία τρίτη «υβριδική» συνιστώσα εμφανίστηκε πιό πρόσφατα, με περισσότερο «σκληρό» ύφος, συνήθως μιλιταριστικό προφίλ και αποκλειστικό αντικείμενο την αυτοάμυνα και την επιβίωση χωρίς περαιτέρω πολιτιστικές προεκτάσεις, με κύριους εκπροσώπους τα συστήματα Volk, Strela, Grom, Voin, Spas κ.α..

Στη Ρωσία όλα αυτά τα γηγενή συστήματα μάχης σώμα με σώμα προσδιορίζονται συλλήβδην με τον όρο «Rukopashnii Boi», που σημαίνει απλώς αυτό: μάχη σώμα με σώμα. Ως προς το Sambo, παραμένει δημοφιλέστατο άθλημα σε ολόκληρο τον πρώην σοβιετικό κόσμο, τόσο στη μορφή του "Sport Sambo", δηλαδή την καθαρά παλαιστική, όσο και στη μορφή του "Combat Sambo", που περιλαμβάνει και πυγμαχία με λακτίσματα, και μοιάζει αρκετά με τις σύγχρονες Mixed Martial Arts. Εναλλακτικό σπορ που ολοένα κερδίζει πόντους ανάμεσα στο φιλοθεάμον κοινό, είναι το Armeiskii Rukopashnii Boi, ήτοι το εσωτερικό πρωτάθλημα άοπλης μάχης του ρώσικου στρατού, ένα είδος Combat Sambo άκρως σκληροπυρηνικού, που προσφέρει μερικές από τις πιό εκπληκτικές σκηνές δράσης στα σύγχρονα μαχητικά σπορ και καταδεικνύει το τρομερό επίπεδο που βρίσκονται σήμερα οι Ρώσοι στον τομέα των πολεμικών τεχνών.

Σημ.Για τον έναν εκ των ιδρυτών του sambo,Vasili Oschepkov και το ρόλο του Αγίου Νικολάου Κασάτκιν στο να μάθει πολεμικές τέχνες δείτε εδώ. 

Σχετικό με το θέμα και αυτό