«Η Παρθένος σήμερον»

 

 

https://anastasiosk.blogspot.com/2025/12/blog-post_279.html#more

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Ανάμεσα στα αριστουργήματα της βυζαντινής υμνογραφίας, το κοντάκιο «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει» του Ρωμανού του Μελωδού καταλαμβάνει ξεχωριστή θέση. Ο Ρωμανός, που έζησε τον 6ο αιώνα και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους υμνογράφους της Εκκλησίας, συνδύαζε θεολογική παιδεία, ποιητική ευαισθησία και πνευματική εμπειρία. Το συγκεκριμένο κοντάκιο δεν είναι απλώς ένας ύμνος χαράς για τη Γέννηση του Χριστού· αποτελεί μια θεολογική σύνθεση όπου συμπυκνώνεται ολόκληρο το μυστήριο της Ενανθρωπήσεως.

Ο ύμνος αρχίζει με τον στίχο: «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει». Η λέξη «σήμερον» δεν δηλώνει μόνο χρονική στιγμή, αλλά το «αιώνιο παρόν» της θείας οικονομίας. Για την Εκκλησία, κάθε εορτή είναι γεγονός που υπερβαίνει τον χρόνο· ό,τι τελέστηκε μία φορά στην ιστορία, βιώνεται αενάως στη λατρεία. Έτσι, η Παρθένος «σήμερον» τίκτει· το θαύμα της Ενανθρωπήσεως δεν ανήκει στο παρελθόν, αλλά γίνεται παρόν σε κάθε θεία λειτουργία, σε κάθε πιστό που αποδέχεται τον Χριστό ως Σωτήρα.

Ο Χριστός χαρακτηρίζεται «ὑπερούσιος», δηλαδή πέρα από κάθε δημιουργημένη φύση και ουσία. Ο Θεός, ο άναρχος και απρόσιτος, δέχεται να σαρκωθεί, να γίνει βρέφος. Αυτή η αντίθεση —ο απρόσιτος γίνεται προσιτός, ο αχώρητος χωρείται— αποτελεί τον πυρήνα της χριστιανικής θεολογίας. Όπως γράφει και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, «ὁ ἄναρχος ἀρχὴν λαμβάνει καὶ ὁ ἄπειρος περιορίζεται», φανερώνοντας ότι η θεία αγάπη εκδηλώνεται με την εθελούσια ταπείνωση του Θεού.

Συνεχίζοντας, ο Ρωμανός γράφει: «Καὶ ἡ γῆ τὸ Σπήλαιον τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει». Το σπήλαιο, ένα ταπεινό και ακάθαρτο της φύσεως καταφύγιο, γίνεται τόπος υποδοχής του Δημιουργού. Η ύλη αγιάζεται, ο κόσμος μεταμορφώνεται σε ναό. Ο υμνογράφος μ’ αυτόν τον τρόπο προβάλλει τη θεολογία της Μεταμορφώσεως: ο Θεός δεν ήρθε να καταδικάσει την κτίση, αλλά να την ανακαινίσει. Η γη, που από τον Αδάμ είχε γνωρίσει τη φθορά, τώρα προσφέρει το σπήλαιο ως θρόνο στον Βασιλέα της δόξης.

Η εικόνα της ουράνιας και επίγειας δοξολογίας ακολουθεί: «Ἄγγελοι μετὰ Ποιμένων δοξολογοῦσι, Μάγοι δὲ μετὰ ἀστέρος ὁδοιποροῦσι». Ο Ρωμανός συνθέτει με απλότητα αλλά και θεολογική ακρίβεια τη συμπαντική χαρά της Γεννήσεως. Οι άγγελοι, οι πνευματικές δυνάμεις, ενώνουν τη φωνή τους με τους ποιμένες – ανθρώπους απλούς και ταπεινούς. Από την άλλη, οι σοφοί Μάγοι, οδηγημένοι από το άστρο, αναζητούν τον νεογέννητο Χριστό. Μέσα από αυτά τα δύο άκρα – την απλότητα και τη γνώση – ο Ρωμανός εκφράζει ότι ο Χριστός αποκαλύπτεται σε όλους, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξεως, μόρφωσης ή καταγωγής. Όλοι μπορούν να Τον αναζητήσουν και να Τον προσκυνήσουν.

Ο ύμνος καταλήγει με τον στίχο: «Δι᾿ ἡμᾶς γὰρ ἐγεννήθη Παιδίον νέον, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός». Εδώ συμπυκνώνεται η σωτηριολογική διάσταση της Γεννήσεως. Ο Θεός δεν ενσαρκώνεται για να φανερώσει απλώς τη δόξα Του, αλλά «δι᾿ ἡμᾶς» — για τη λύτρωση του ανθρώπου. Το «Παιδίον νέον» είναι ταυτόχρονα ο «πρὸ αἰώνων Θεός», ο ίδιος που δημιούργησε τον κόσμο. Αυτή η αντίθεση κορυφώνει το μυστήριο: στην ταπείνωση ενός βρέφους κρύβεται η παντοδυναμία του Δημιουργού. Ο υμνογράφος μάς καλεί να βλέπουμε πέρα από τα φαινόμενα· να αντικρίζουμε μέσα στη φάτνη την άπειρη αγάπη που ενανθρώπησε για την σωτηρία μας.

Το μήνυμα του Ρωμανού παραμένει ζωντανό και επίκαιρο: ο Θεός δεν έρχεται επιβλητικά, αλλά σιωπηλά· δεν ζητά δύναμη, αλλά προσφέρει αγάπη. Η Παρθένος τίκτει, η γη προσφέρει το σπήλαιο, ο ουρανός ψάλλει· και ο άνθρωπος καλείται να ανοίξει την καρδιά του, ώστε ο Χριστός να κατοικήσει σε αυτήν.